Türkiye Sosyalist Fırkası
Türkiye Sosyalist Fırkası, İştirakçi Hilmi olarak bilinen Hüseyin Hilmi Bey öncülüğünde, Mustafa Fâzıl, Nâmık Hasan, Mehmed Ali (Bilgisin), Hasan Sadi (Birkök), Dr. Refik Nevzat, Sadreddîn Celâl, Çopur Rıza (Kiper), Dr. İhsan (Özgen) ve Mehmed Nureddîn Bey gibi isimler tarafından 20 Şubat 1919 yılında İstanbul'da kurulan sosyalist parti.[1]
| Türkiye Sosyalist Fırkası | |
|---|---|
.png) Türkiye Sosyalist Fırkası'nın mührü, 1919. | |
| Kısaltma | TSF |
| Genel başkan | Hüseyin Hilmi |
| Genel sekreter | Mustafa Fâzıl (Çun) |
| Kurucu | Hüseyin Hilmi |
| Mustafa Fâzıl (Çun) | |
| Nâmık Hasan | |
| Mehmed Ali (Bilgişin) | |
| Hasan Sadi (Birkök) | |
| Dr. Refik Nevzat | |
| Slogan(lar) | Bütün ülkelerin işçileri, birleşin! |
| Kuruluş tarihi | 20 Şubat 1919 |
| Kapanış tarihi | 1922 |
| Önceli | Osmanlı Sosyalist Fırkası |
| Merkez | İstanbul |
| İdeoloji | Marksizm Sosyalizm |
| Resmî renkler | Kızıl |
 Türkiye | |
Tarihi değiştir
İştirak dergisi editörü ve Osmanlı Sosyalist Fırkası kurucusu Hilmi Bey, 1919 yılı başında İstanbul'a geri döndüğünde eski partisinin adını değiştirerek yeniden kurdu.
Sosyalist fikirlerin savunuculuğunu yapan parti, özellikle ateşkes dönemlerinde işçiler arasında propaganda yaptı ve işçilere yapılacak grevlerin gerekliliğini anlattı. Parti programı, kendi organı olan İdrâk gazetesinde yayınlandı. 20 Temmuz 1919'da ilk kongresini, 8 Mart 1922'de ikinci kongresini yaptı.
Parti İkinci Enternasyonal ile irtibata geçti ve Bern, Amsterdam ve Cenevre'de temsil edildi. Ayrıca İstanbul'da, genelde Rum, Bulgar ve Yahudiler gibi azınlıklardan oluşan Uluslararası İşçi Derneği de bulunmaktaydı.[2]
Eylül 1919'da Dr. Şefik Hüsnü (Deymer) tarafından, Üçüncü Enternasyonal yönelimli Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası'nın kurulmasının ardından TSF'den ayrılmalar başladı ve bu parti eylem olarak 1920'deki büyük grev dalgasına öncülük etti. Kısa bir sürede parti, sendika faaliyetleri düzenleyerek işçiler arasında üne kavuştu. Öte yandan Hüseyin Hilmi, İstanbul'daki İngiliz garnizon komutanlığı ile Fransız şirketleri arasındaki çatışmadan faydalandı. Böylece, İstanbul'daki İngiliz otoritesinin desteğini kazandı.
Partinin 1919 tüzüğünün 47. maddesine göre 1 Mayıs günü İşçi Bayramı olarak kabul edildiği için, parti üyesi işçiler tarafından her yıl 1 Mayıs'ta partinin düzenlediği etkinlikler kapsamında çeşitli gösteriler düzenlendi. Programında toplumun eşitsiz ve adaletsiz yapısının değiştirilmesi için, üretim ve dağıtım araçlarının devletleştirilmesini, toplumun belli başlı kuruluşlarında reformlar yapılmasını ve aynı görüşü paylaşan uluslararası kuruluşlarla işbirliğini öngören parti, 1919 seçimlerine katıldı, fakat başarılı olamadı.[3]
Fransız ve İngilizler arasındaki sürtüşmelerin azalması ve partinin uluslararası şirketler için tehdide dönüşmesinin ardından TSF, gücünü kaybetti. Şirketlerce, Amele Sıyanet Cemiyeti gibi karşıt sendikalar kuruldu ve desteklendi.
1922'de İştirakçi Hilmi, parti genel sekreterliğinden uzaklaştırıldı. "İşçiyi greve teşvik ve elektrik kablolarını bozmaya girişmek" suçundan mahkûm edilerek Tunus'a sürüleceği haberi yayıldı.
Türkiye Sosyalist Fırkası, İştirakçi Hilmi'nin, Bozdoğan kemeri önünde yanındaki arkadaşı tarafından tabancayla vurularak öldürülmesinin ardından zamanla etkinliğini yitirdi.[4]
Ardıl parti olan Müstakil Sosyalist Fırkası herhangi bir başarı kaydedemedi.
Türkiye Sosyalist Fırkası sadece İstanbul'da örgütlenmiş ve Anadolu'nun işgaline karşı duran Kemalistler ve işçi örgütlerini birleştirmeye çalışan Komünistler ile arasındaki mesafeyi korumuştur. TSF bir siyasi parti olmaktan öte bir sendikaydı.
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ "Türkiye Büyük Millet Meclisi, Siyasi Partiler". 1 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2015.
- ^ Benningsen, Alexandre; Lemercier-Quelquejay, Chantal (1977). Holt, Peter Malcolm; Lambton, Ann K. S; Lewis, Bernard (eds.). Communism in the Central Islamic lands (chapter in The Cambridge history of Islam, Volume 1) 16 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Cambridge University Press. syf. 304. ISBN 978-0-521-29136-1. 2009-11-14.
- ^ "Türkiye Sosyalist Fırkası". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2015.
- ^ Türkiye gazetesi, Osmanlı Kültür ve Medeniyeti, İstanbul, 2006.