Türkiye'de seçim barajı
Türkiye, %7[1] seçim barajı uygulaması ile dünyadaki en yüksek seçim barajına sahip ülkelerdendir.[2] Baraj bağımsız adaylara uygulanmamaktadır. Buna ek olarak siyasi partilerin Hazine yardımından yararlanmaları için %3 oy alma zorunluluğu bulunmaktadır.
Tarihçe değiştir
12 Eylül 1980 öncesinde Türkiye'de uygulanan seçim sistemi partilerin aldıkları oya yakın oranda mecliste temsil edildikleri barajsız d’Hondt sistemi idi. 12 Eylül askerî darbesinden sonraki dönemde Milli Güvenlik Konseyi cuntası tarafından atanan ya da onaylanan Danışma Meclisi d’Hondt sistemini modifiye ederek 10 Haziran 1983 tarihli 2839 sayılı kanun çerçevesinde illerin seçmen sayısının milletvekili sayısına bölünmesiyle elde edilen "çevre barajı" ve %10 ulusal baraj olmak üzere iki baraj eklemiştir.
Başta Kamer Genç olmak üzere bazı Danışma Meclisi üyeleri %10'luk baraja karşı çıkmıştır. Seçim barajına neden olarak darbe öncesinde Türkiye'nin içerisinde bulunduğu siyasal iktidarsızlık ve politik şiddet ortamı gösterilmiştir.[3] Seçim çevrelerinin en fazla 7 milletvekilline sahip olması da küçük partileri sınırlandırmıştır. 1987 seçimleri öncesinde Turgut Özal liderliğindeki ANAP, seçim çevrelerinin maksimum milletvekili sayısını 6’ya indirmiş, 4, 5 ve 6 milletvekili seçen çevrelerde en çok oyu alan partiye ekstra 1 milletvekili verilmesi yasalaşmıştır. Bu nedenden ötürü 1987 seçimlerinde ANAP oyların %36,31'ini alırken sandalyelerin y. %62'sine sahip olmuştur.[3]
1983'ten 2018'e kadar gerçekleştirilmiş 11 genel seçimde 40 milyonu aşkın oy baraj nedeni ile parlamentoda temsil edilmemiştir. 2002 genel seçimlerinde 14 milyonu aşkın oyun (toplam oyun %46.33'ü) seçim barajını geçemeyen partilere gitmesiyle bu seçimler en çok baraja takılan oyun kullanıldığı seçimleri oluşturmuştur.[4] Bu seçimde Adalet ve Kalkınma Partisi oyların %34'üne sahip olurken, meclisteki milletvekillerinin %64'üne sahip olmuştur. Aynı şekilde barajı geçen tek diğer parti olan Cumhuriyet Halk Partisi de aldığı oya oransız oranda milletvekili çıkartmıştır.[2]
2004'te Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi Türkiye'nin seçim barajını düşürmesi gerektiğini açıklamış,[5] ancak 2007 yılında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde görülmüş Yumak ve Sadak Davası'nda Türkiye'deki %10'luk seçim barajının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin özgür seçimlere ilişkin ilk maddesinin 3. kısmına karşı bir ihlal oluşturamayacağına kanaat getirilmiştir.[6]
Seçim barajının kabulünden beri bağımsız adaylarda barajın olmamasından ötürü çeşitli seçimlerde partiler bağımsız aday çıkartarak baraj kuralını aşmaya çalışmıştır. 2002 Türkiye genel seçimlerinde Mehmet Ağar, Edip Safder Gaydalı, Sabahattin Cevheri ve Ülkü Güney gibi siyasetçiler bağımsız olarak seçilmiştir. 2007 Türkiye genel seçimlerine 604 adet bağımsız aday katılmıştır.[7][8]
2014 yılından beri, parti başkanı Selahattin Demirtaş'ın seçimler sırasında partisine kıyasla çok daha düşük bir oy yüzdesine sahip olması neden gösterilerek barajı geçmesi adına Halkların Demokratik Partisi'ne Adalet ve Kalkınma Partisi'ne muhalif partilerden "emanet oy" verildiği rapor edilmiştir. Bu emanet oy sonucunda HDP’nin baraj altında kalıp AKP’nin Meclis’te çoğunluğu sağlamaması amaçlanmaktadır.[9]
2021 yılında Recep Tayyip Erdoğan ve Devlet Bahçeli, MHP ve AKP'nin beraber yürüttüğü yeni seçim yasası çalışmaları kapsamında halen yüzde 10 olan seçim barajının yüzde 7 olarak netleştiğini açıkladı.[10]
Seçim barajı 31 Mart 2022 tarihinde %7 olarak değiştirildi.[1]
Hazine yardımı değiştir
Hukuken en son yapılan genel seçimlerde %10 barajını aşan tüm partilere genel bütçe gelirlerinin 5 binde 2'si oranında devlet yardımı yapılmaktadır. Bunun dışında %10'luk barajın altında kalan ancak %3'ten fazla oy alan partilere de bu hesabın dışında, en düşük yardımı alan siyasi partinin oy oranıyla orantılı olarak yardım gerçekleştirilmektedir.[11]
2021 yılında açıklanan yeni seçim yasası çalışmaları çerçevesinde ilk başta bu sınırın %7'ye çıkartılabileceği öne sürülmüş olsa da,[12] Erdoğan ve Bahçeli %3 sınırının korunacağını açıklamıştır.[10]
Tepki ve eleştiriler değiştir
Türkiye'nin dünyadaki en yüksek seçim barajına sahip olması bu uygulamanın sorgulanmasına sebep olmuştur. Baraj sitemi yeni ve küçük partilerin büyümesinin önüne geçen bir sistem olarak görülmektedir.[2] Çeşitli parti üyeleri seçim barajının kendi partilerini veya belirli seçmen gruplarını hedeflediğini öne sürmektedir.
Kemal Kılıçdaroğlu ve diğer politikacılar yüksek seçim barajının ülkedeki Kürt seçmeni baskılamak amacıyla kullanıldığı öne sürmüştür. CHP milletvekili Aytuğ Atıcı ise barajın ilk başta Millî Görüş ideolojisine karşı konulmuş olduğunu, ancak aslen 1995 Türkiye genel seçimlerinde bu ideolojiye mensup Refah Partisi'nin %24 ile iktidara gelmesine neden olduğunu açıklamıştır. Gazeteci Ruşen Çakır'a göre baraj merkez sağ ve solda yer almayan her partinin baskılanması için kullanılmıştır.[4]
Bülent Arınç barajı desteklemektedir. 2015'te Erdoğan ise barajın kaldırılması halinde Türkiye'nin bir koalisyon ülkesi olacağını öne sürmüştür. Erdoğan barajı "demokrasi ile ilintili bir konu değil" olarak tanımlamıştır. Baraj destekçisi Burhan Kuzu barajın kaldırılması halinde Türkiye'nin 2001'e döneceğini öne sürmüştür.[4]
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ a b "Seçim barajı yüzde 7 oldu - Son Dakika". www.milliyet.com.tr. 31 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2022.
- ^ a b c Toker, Cem (2008). "Why Is Turkey Bogged Down?" (PDF). Turkish Policy Quarterly. Turkish Policy. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013.
- ^ a b "Yüzde 10 barajının öyküsü". www.ntv.com.tr. 2 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2021.
- ^ a b c 140journos (29 Ocak 2019). ""demokrasi şöleni" seçim barajı". 140journos (İngilizce). 2 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2021.
- ^ Council of Europe Resolution 1380 (2004)
- ^ Turkish Daily News, 31 January 2007, European court rules election threshold not violation 23 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Seçimlerde 604 Bağımsız Aday Var". Bianet. 6 Haziran 2007. 2 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Turkish Daily News, 24 July 2007, Here come the independents 23 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ odatv4.com. ""Barajı aşsın" diye HDP'ye verilen emanet oylar ne kadar". www.odatv4.com. 2 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2021.
- ^ a b "Yeni seçim yasası: Baraj yüzde 7, seçime girmek için 'grup kurmak yeterli olmayacak'". BBC News Türkçe. 1 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2021.
- ^ "Hazine'den 5 partiye 481 milyon TL yardım". www.sozcu.com.tr. 23 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2021.
- ^ "AK Parti, partilerin hazine yardımı alma şartlarına yüzde 7 ve "terörle ilişki" şartı için çalışma başlattı". Independent Türkçe. 10 Mart 2021. 10 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2021.