Vikipedi

Türkiye'de Ermeni Kırımı'nın mirası

1915 ve 1917 yılları arasında en az 800.000 Ermeni'nin öldürüldüğü Ermeni Kırımı,[2] yaşanmasından uzun yıllar sonra bile Türk toplumunda hissedilecek derin etkiler bıraktı. Anadolu Hareketi'nin 1919 tarihli bir yayını, Ermenilere karşı sistematik bir "imha" politikasının uygulandığını ve İttihat ve Terakki liderlerinin "insanlığın en büyük suçluları arasında" olduğunu kabul ediyordu.[3] Ermeni tarihçi Vahan Avetyan'a göre, 1920ler boyunca Türkiye Cumhuriyeti'nin yeni bir devlet kurma projesinin önemli bir parçası olarak Kırım'ın Türk tarihinden silinmesi denenmişti.[4]

Kırım'ın en büyük sorumlularından biri olan Talat Paşa'nın, İstanbul'un Şişli ilçesindeki Abide-i Hürriyet'in çevresinde yer alan mezarı.[1]

Daha öncelerde nispeten bölünmüş olan, Kırım'a dair resmî Türk görüşü, 1974 ve 1990 yılları arasında kaynaşmaya başladı.[5] Türkiye'nin resmî duruşu, Ermenilerin "tehcir" sırasında gerçekleşen ölümlerinin bir "soykırım" olarak kabul edilemeyeceği yönündedir, bu da pek çok farklı argümanla desteklenen bir tutumdur, bu argümanlara cinayetlerin kasıtlı olmadığı veya sistematik olarak organize edilmediği; Ermenilerin kültürel bir grup olarak Rusya'ya sempati duyan bir tehdit oluşturması nedeniyle tehcirin haklı olduğu;[6] Ermenilerin Osmanlı hükûmetinin kasıtlı bir eylemi olmadan açlıktan öldüğü; aynı yıllarda Ermeniler tarafından Türklere karşı gerçekleştirilmiş katliamların varlığı ve Ermeni çeteleri örnek verilebilir.[7] Olaylar için soykırım teriminin kullanılmasının yanlış olduğunu yasal yüzeyler ile savunan bazı diğer argümanların arasında ise 2007 ve 2015 yılları arasındaki yargı süreci Perinçek-İsviçre Davası ve soykırım teriminin 1943 yılına kadar kullanılmaması verilebilir. Müslüman-Türk katliamları sırasında öldürülen Müslüman Türklerin sayısı (bu sayı bazı tahminlere göre 5.5 milyon kadardır[8]) veya I. Dünya Savaşı boyunca ölen Türkler de sıklıkla Ermeni ölümlerinin sayısını hafifletmek için kullanılır.

Bir Der Spiegel makalesi, Türk tarihyazımının konuya bakışını şu şekilde ele alır:[9]

Yargılama değiştir

 
Osmanlı savaş suçlularını yargılamak için kurulmuş Özel Osmanlı Askerî Mahkemeleri'nin oturumlarından biri, 8 Nisan 1919

Özel Osmanlı Askerî Mahkemeleri, I. Dünya Savaşı sonrasında gerçekleşti. Mahkeme, İttihat ve Terakki'nin önde gelenlerini savaş zamanı vurgunculuktan ve hem Ermenilere hem de Rumlara karşı işledikleri suçlardan dolayı idama mahkum etti. İdama mahkum edilenler arasında Kırım'ı yönetmekle sorumlu olan Talat Paşa ve Enver Paşa da bulunuyordu.[10][11] Ek olarak, Sevr Antlaşması'nın içerisinde Osmanlı hükûmetinden savaş boyunca sivillere karşı işlenmiş suçlardan sorumlu olan kişilerin Milletler Cemiyeti tarafından oluşturulmuş bir mahkemede yargılanabilmeleri için teslim edilmelerini talep eden bir hüküm vardı.[12]

Ancak, Ermeni Kırımı'nın ölüm cezasına çarptırılmış failleri o dönemde yargılanabilecekleri uluslararası yasalar olmadığı için kaçmayı başardılar ve Almanya, İtalya ve Orta Asya'ya özgürce seyahat edebildiler.[13] Birleşik Krallık tarafından tutuklanmış bu tutukluların serbest bırakılması, Mustafa Kemal Atatürk'ün kuvvetlerinin elinde tutulan 22 İngiliz savaş tutsağının salınması karşılığında gerçekleştirildi.[14] Nihayetinde 31 Mart 1923'te, mahkemelerde Ermeni Kırımı ile yargılanan herkese af çıkarıldı ve ceza almadılar. Böylece, Ermenilere karşı işlenilen suçlar "unutulmuş oldu".[15] Bu sebeple, İngilizlerin ve müttefiklerin olaylar sırasındaki tutumu ve eylemleri birçok çevre tarafından sıklıkla eleştirildi. 1949'da New Haven'daki soykırım suçunun cezalandırılması ve önlenmesine ilişkin kongre sırasında Raphael Lemkin, "I. Dünya Savaşı sırasında 1.200.000 Ermeni'nin öldürülmesinden sonra muzaffer müttefikler, bu iğrenç katliamdan sağ kurtulanlara uygun bir yasa ve bir mahkeme sözü verdiler. Ancak bu söz yerine getirilmedi." dedi. Ayrıca Lemkin, "mantıklarını sonuna kadar taşımadıkları" ve bu sebeple Ermenilere karşı işlenen suçlar cezasız kaldığı için Müttefikleri suçladı.[15]

Kırım'ın önde gelen mimarlarından birçoğu suçları yüzünden cezalandırılmadan önce kaçmayı başardığı için, Ermeni Devrimci Federasyonu 27 Eylül'de başlayıp 1919 Ekim sonlarına kadar Erivan'da toplanan 9. Genel Kongresi'nde Kırım'dan sorumlu olarak gördükleri kişilere karşı bir suikast operasyonu yürütme kararı verdi. Grigor Merjanov ile birlikte çalışan Şahan Natali önderliğindeki bir birim, Türklerle işbirliği yapmakla suçlanan bazı Ermenilerin yanında Behbud Han Cevanşir, Said Halim Paşa, Bahattin Şakir, Cemal Azmi Bey, Cemal Paşa ve Talat Paşa'ya karşı suikastler düzenlemek ve düzenleyecek kişiler bulmak için kuruldu. Bu suikastler bütününden oluşan operasyona Nemesis Operasyonu adı verildi.

1926'da o zaman hâlâ hayatta olan en önemli Ermeni Kırımı sorumluları olan Cavid Bey, Doktor Nâzım Bey ve Yenibahçeli Nail Bey; Mustafa Kemal Atatürk'e karşı İzmir Suikastı olarak bilinen suikastı planladıkları için asıldı, ancak davalarında Kırım'dan veya kendilerinin Kırım'daki rollerinden bahsedilmedi.[16]

Türkiye Ermenileri değiştir

Ana maddeler: Türkiye Ermenileri ve Gizli Ermeniler

Ermeni mülklerine el konulması değiştir

Ana madde: Türkiye'de el konulan Ermeni mülkleri

Tazminat değiştir

Ana madde: Ermeni Kırımı tazminatları

Kırım'dan sonra, Türkiye hükûmetinden birçok kez Kırım kurbanı Ermenilere ve Ermenistan'a finansal veya toprak tazminatları vermesi talep edildi.[17] Uluslararası hukuk akademisyenlerinin ve uzmanlarının çoğu; Türkiye'nin Osmanlı İmparatorluğu'nun halefi ve devamı olmasının yanında[18] Ermeni mülklerine el konulması gibi Ermenilere karşı gerçekleştirilen bazı eylemlerin Türkiye Cumhuriyeti döneminde de devam etmesi nedeniyle eğer tazminat ödenecekse bunu yapması gerekenin Türkiye olduğu konusunda hemfikirdir.[19] Çoğu Ermeni, Kırım tazminatı olarak 1920 Sevr Antlaşması'nda eski ABD Başkanı Woodrow Wilson tarafından çizilen Türkiye-Ermenistan sınırının restorasyonu ve yüklü miktarda nakit tazminat talep etmektedir.[20]

Ermeni Kırımı'nın kurbanlarına tazminat verilmesi için bir plan, ilk olarak I. Dünya Savaşı sonrasındaki Paris Barış Konferansı sırasında ortaya atıldı. Bunun yanında, Ermeni Devrimci Federasyonu, Kırım'ın yaşanadığı günlerden beri Türkiye'den Kırım için tazminat olarak toprak taleplerinde bulunuyordu.[21] Tazminat taleplerinin karşılanması için Ermeniler tarafından gerçekleştirilen eylemler genellikle lobicilik faaliyetleri olsa da, bu doğrultuda gerçekleştirilen eylemlerin arasında ana amacını "Türk hükümetini 1915'te 1,5 milyon Ermeni'nin ölümünden sorumlu olduğunu açıkça kabul etmeye, tazminat ödemeye ve bir Ermeni vatanına toprak vermeye zorlamak" olarak belirten ASALA'nın gerçekleştirdiği Esenboğa Havalimanı saldırısı gibi sivillere karşı bombalı ve silahlı saldırılar da vardır.[22][23] Tüm bunlara rağmen; günümüze kadar Türkiye hükûmeti tarafından "Kırım ile ülkelerinin dışında kalmış Ermenileri ülkesine geri gönderme veya onlara tazminat verme yolunda hiçbir şey yapılmamıştır"[24] ve Ermeniler "tazminatlarını hiç almamıştır".[21]

Sansür değiştir

Ayrıca bakınız: Türk Ceza Kanunu'nun 301. maddesi

1993'te Türk insan hakları savunucusu Ayşe Nur Zarakolu, Yves Ternon'un Armenians, History of a Genocide isimli kitabının Türkçe çevirisini "Ermeni Tabusu" adı altında yayınladı. Kitap, Türkiye'de basılmış ve 1915 olaylarını açıkça soykırım olarak tanımlayan ilk kitaptı. Yetkililer buna kitabı yasaklayarak ve yayıncı aleyhine yıllarca süren bir dava açarak tepki gösterdiler. Bunu 1994 yılında Vahakn Dadrian'ın Genocide in International and National Law isimli kitabının yayınlanması ve kendisine açılan bir dava izledi, ancak aleyhindeki dava beraatla sonuçlandı. Bu, "Türkiye'deki soykırım tabusunun çözülmesine" ve konu hakkında Franz Werfel'in 1997 tarihli Musa Dağ'da 40 Gün kitabı gibi yeni kitapların yayınlanmasına yol açtı.[25]

Türk hukukunda "Ermeni soykırımı" teriminin kullanılmasına karşı bir kanun bulunmamasına rağmen, zaman zaman kendi inisiyatifleriyle hareket eden savcılar Türk Ceza Kanunu'nun "Türklüğü aşağılamayı" yasaklayan 301. maddesini 1915 olaylarını bir soykırım olarak tanımlayan önde gelen Türkleri susturmak için kullandılar; ancak bu zemin üzerinde açılan davaların çoğuna takipsizlik kararı verildi.[26] Şubat 2005'te Das Magazin ile yaptığı bir röportajda Türk yazar Orhan Pamuk, Türkiye'nin Ermenilere ve Kürtlere karşı suç işlediğini belirten açıklamalarda bulundu: "30 bin Kürt'ü ve bir milyon Ermeni'yi öldürdük, Türkiye'de hiç kimse bunu dile getirmeye cesaret edemiyor. Ben ediyorum".[27] Bunun üzerine iki Türk aşırı milliyetçi meslek örgütünün avukatlarının oluşturduğu, Kemal Kerinçsiz liderliğindeki Büyük Hukukçular Birliği, Pamuk aleyhine suç duyurusunda bulundu.[28] 23 Ocak 2006'da dava düştü.[29] 2007'de öldürülmesine kadar "Türklüğe hakaretten" üç kez yargılanan Hrant Dink'in durumunda olduğu gibi, bu suç duyurularına genelde nefret kampanyaları ve tehditler eşlik etti.[30]

 
 
Hrant Dink'in cenazesinde yapılan yürüyüşlerde yüz bin kişi cinayeti protesto ederek ve "Hepimiz Ermeniyiz" yazılı tabelalar taşıyarak Dink'in anısına yürüdü.[31]

Ülkü Ocakları başta olmak üzere bazı milliyetçi kuruluşlar, hem Türkiye içinde hem de dışında Ermeni Kırımı'nın reddi ve zaten var olan reddinin devamı için agresif bir şekilde lobicilik yaptı. Ülkü Ocakları tarafından bu amaç doğrultusunda gerçekleştirilen eylemlere Ocak 2004'te Ermeni Kırımı hakkındaki Ararat filminin Türkiye'de gösterilmesinin engellenmesi[32][33] ve 24 Nisan 2012'de diğer milliyetçi kuruluşlarla beraber Taksim Meydanı'nda Ermeni Kırımı'nın anılmasına karşı gerçekleştirilen protestolar[34] örnek verilebilir.

Serbestleşme değiştir

30 Nisan 2008'de Hrant Dink suikastının ardından Türk Ceza Kanunu'nun 301. maddesinde çeşitli değişiklikler yapılması[35] ve aynı yıl Türkiye-Ermenistan ilişkilerinde yaşanan yakınlaşma, Türkiye'de Ermeni Kırımı üzerindeki tabunun daha da çözülmesine yol açtı. Bunun da etkisiyle, Aralık 2008'de öğretim üyeleri ve gazetecilerden oluşan bir grup tarafından Ermenilerin başına gelenlerin yıllardır konuşulmamış olunmasından dolayı kişisel olarak özür dilendiği bir imza kampanyası olan Özür Diliyorum kampanyası başlatıldı. Kampanya, imzaya açıldığı ilk 24 saat içinde 5000 kişi tarafından imzalandı.[36] 2012 yılında Ragıp Zarakolu, Yves Ternon'un kitabını bu sefer daha "cesur" bir Türkçe başlık olan "Bir Soykırım Tarihi: 20 Yıl Sonra Ermeni Tabusu Davası" ve kitabın yayın sürecini, Türkiye'de Ermeni Kırımı hakkındaki tartışmanın 20 yılını ve 8 yıl süren Ternon ile Ayşenur Zarakolu davalarının belgelerini içeren ekler ile yeniden yayınladı.[37] Aynı yıl, önde gelen bir Türk gazeteci ve 1915 olaylarının en büyük sorumlularından Cemal Paşa'nın torunu olan Hasan Cemal, Ermeni Soykırımı anıtını da ziyaret ettiği Ermenistan ziyaretinden sonra "1915: Ermeni Soykırımı" adında bir kitap yazdı ve kitabı Türkiye'nin çok satanları arasında girdi.[38][39] Ermenice haftalık gazete Agos'un eski köşe yazarı ve 2015 yılında Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki iktidar Adalet ve Kalkınma Partisi'nden milletvekili seçilen Markar Esayan,[40] Türkiye'de çeşitli günlük gazetelerde yazdığı farklı makalelerde 1915 olaylarını soykırım olarak nitelendirdi.[41][42] Özellikle 2015 yılında Ermeni Kırımı'nın 100. yılı anısına, Ermeni Kırımı hakkında arasında Raymond Kévorkian'ın "Ermeni Soykırımı" eserinin de bulunduğu çok sayıda kitap yayınlandı.[43]

Dış politika değiştir

Ayrıca bakınız: Türkiye'nin dış ilişkileri

Türkiye, dış politikasında Ermeni Kırımı'nın üçüncü partiler tarafından bir soykırım olarak tanınmasına aktif olarak karşı çıktı.[44]

1982'de, Türk Araştırmaları Enstitüsü (Institute of Turkish Studies, ITS) Türk hükûmetinden yapılan 3 milyon $ değerindeki bir bağış ile Washington, DC'de kuruldu. İsrailli soykırım araştırmacısı Israel Charny; ITS ile Stanford Shaw, Heath W. Lowry ve Justin McCarthy gibi 1915 olaylarını bir soykırım olarak tanımayı reddeden kişiler ve kuruluşları ABD'de Türkiye ve Osmanlı İmparatorluğu üzerine çalışmaları ancak aynı zamanda Ermeni Kırımı'ın reddini teşvik eden Türk hükûmetinin ABD'deki ana ajansı olarak tanımlar.[45][46] Türk hükûmeti ayrıca senede 1 milyon $ civarı para harcayarak tarihi olayların kendi versiyonunu ABD'de tanıtmaları için halkla ilişkiler ekipleri tuttu.[46]

1989'da ABD Senatosu'na sunulan Ermeni Kırımı'nı soykırım olarak tanıma önerisi Türkiye'nin konu hakkındaki eylemlerinin artmasını tetikledi. Öneri, Amerikan diplomat ve 1914 ile 1917 yılları arasında Harput konsolosluğu yapan ve Osmanlı İmparatorluğu'nun son günlerinde "çoğu masum ve çaresiz kadın ve çocuklar olmak üzere binlerce ve binlerce Ermeninin katledildiğini" rapor eden Leslie Davis'in "Mezbaha İli" isimli görgü tanığı raporunun yayınlanması bağlamında sunuldu. Türkiye, öneriye ABD Donanması'nın Türkiye ziyaretlerini engelleyerek ve Türk topraklarındaki bazı ABD askerî eğitim tesislerini askıya alarak tepki gösterdi. Öneriyi tetikleyen "Mezbaha İli" raporunun da arasında bulunduğu birçok ABD arşiv belgesini yayınlamak üzere bir araya getiren Amerikan akademisyen Susan K. Blair, arşivleri yayınlamasının ardından kendisine yönelik bir dizi anonim tehdidin ardından kamuoyundan gizlenmeye başladı.[47] 2007'de, benzer bir karar Meclis Dışişleri Komitesi tarafından 27'ye 21 oyla kabul edildi, ancak Türk lobiciliği kararın en üst makamlara ulaşmasını engelledi.[48]

24 Nisan 2019'da düzenlenen bir seminerde, Türkiye cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Ermeni Kırımı'nı resmen andığı için Fransa'yı kınadı ve Ermenilerin 20. yüzyılın başlarında Osmanlı hükûmeti tarafından gerçekleştirilen tehcirinin o zamanın koşulları için uygun olduğunu belirtti.[49]

Kaynakça değiştir

  1. ^ Kieser, Hans-Lukas (2018). Talaat Pasha : father of modern Turkey, architect of genocide (İngilizce). Princeton, New Jersey. s. 419. ISBN 978-1-4008-8963-1. OCLC 1031214381. 
  2. ^ Suny, Ronald Grigor (2015). "They can live in the desert but nowhere else" : a history of the Armenian genocide (İngilizce). Princeton. ss. 245, 330. ISBN 978-1-4008-6558-1. OCLC 903685759. 28 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021. 
  3. ^ Demirdjian, Alexis (1 Temmuz 2018). "A Moving Defence". Journal of International Criminal Justice (İngilizce). 16 (3): 501-526. doi:10.1093/jicj/mqy035. ISSN 1478-1387. 
  4. ^ Avedian, Vahagn (2018). Knowledge and acknowledgement in the politics of memory of the Armenian genocide (İngilizce). Milton Park, Abingdon, Oxon. s. 351. ISBN 978-0-429-45425-7. OCLC 1061128147. 
  5. ^ Gürpınar, Doğan (3 Mayıs 2016). "The manufacturing of denial: the making of the Turkish 'official thesis' on the Armenian Genocide between 1974 and 1990". Journal of Balkan and Near Eastern Studies (İngilizce). 18 (3): 217-240. doi:10.1080/19448953.2016.1176397. ISSN 1944-8953. 
  6. ^ Dinkell, Christoph (1991). "German Officers and the Armenian Genocide". Armenian Review (İngilizce). 44 (1). s. 92. ISSN 0004-2366. 
  7. ^ Tashan, Seyfi (Nisan 2002). "Armenian question and the Western powers" (İngilizce). Turkish Daily News. 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021. 
  8. ^ McCarthy, Justin (1995). Death and exile : the ethnic cleansing of Ottoman Muslims, 1821-1922 (İngilizce). Princeton, N.J.: Darwin Press. ss. 335-340. ISBN 0-87850-094-4. OCLC 31936569. 
  9. ^ Zand, Bernhard (25 Ekim 2005). "Turkey's Memory Lapse: Armenian Genocide Plagues Ankara 90 Years On". Spiegel Online (İngilizce). 27 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ Gunter, Michael M. (2011). "Armenian History and the Question of Genocide". Palgrave Macmillan. 
  11. ^ The Hidden Histories of War Crimes Trials. Kevin Heller, Gerald Simpson. Oxford. 2013. ss. 296-300. ISBN 978-0-19-165320-9. OCLC 863822836. 29 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021. 
  12. ^ Judt, T. (1992). The Past is Another Country: Myth and Memory in Postwar Europe. 4. s. 106. 
  13. ^ Power, Samantha (2002). A problem from hell : America and the age of genocide. New York: Basic Books. ss. 16-17. ISBN 0-465-06150-8. OCLC 48221415. 
  14. ^ Segesse, Daniel (2008). "Dissolve or punish? The international debate amongst jurists and publicists on the consequences of the Armenian genocide for the Ottoman Empire, 1915-23". Journal of Genocide Research. Cilt 10. ss. 95-110. 
  15. ^ a b Segesser, D. "Dissolve or punish? The international debate amongst jurists and publicists on the consequences of the Armenian genocide for the Ottoman Empire, 1915-23". Journal of Genocide Research. Cilt 10. ss. 95-110. 
  16. ^ Kévorkian, Raymond H. (2011). The Armenian genocide : a complete history. Londra: I.B. Tauris. s. 805. ISBN 978-0-85771-930-0. OCLC 742353455. 
  17. ^ Theriault, Henry (24 Nisan 2021). "Theriault: The Global Reparations Movement and Meaningful Resolution of the Armenian Genocide". Armenian Weekly. 10 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  18. ^ The Armenian massacres of 1915-1916 a hundred years later : open questions and tentative answers in international law. Flavia Lattanzi, Emanuela Pistoia. Cham, Switzerland. 2018. ss. 195-236. ISBN 978-3-319-78169-3. OCLC 1038495004. 
  19. ^ Avedian, Vahagn (1 Ağustos 2012). "State Identity, Continuity, and Responsibility: The Ottoman Empire, the Republic of Turkey and the Armenian Genocide". European Journal of International Law. 23 (3): 797-820. doi:10.1093/ejil/chs056. ISSN 0938-5428. 
  20. ^ "Frequently Asked Questions - Land Reparations for the Turkish Genocide of Armenians". 4 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  21. ^ a b Theriault, Henry (2012). "Introduction: the global reparations movement". Armenian Review. Cilt 53. ss. 1-2. 
  22. ^ U.S. Department of State. "Appendix B". Patterns of Global Terrorism Report - 1996. 
  23. ^ Pitman, Paul M. "Turkey: A Country Study". The Federal Research Division of the Library of Congress. ss. 283, 354-355. OCLC 17841957. 
  24. ^ Winter, Jay (2004). America and the Armenian Genocide of 1915. Cambridge University Press. s. 264. 
  25. ^ Zarakolu, Ragıp; Demirkent, Dinçer. ""Bir daha asla diye haykırmadıkça bundan böyle hiç kimse kendini güvende hissetmesin!"". Ayrıntı Dergi (İngilizce). 25 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021. 
  26. ^ Corley, Felix (14 Şubat 2002). "Ayse Nur Zarakolu" (İngilizce). The Independent. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021. 
  27. ^ Rainsford, Sarah (14 Aralık 2005). "Author's trial set to test Turkey" (İngilizce). BBC. 30 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021. 
  28. ^ Matossian, Nouritza (27 Şubat 2005). "They say 'incident'. To me it's genocide". The Observer (İngilizce). The Guardian. 29 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  29. ^ "Court drops Turkish writer's case" (İngilizce). BBC. 23 Ocak 2006. 2 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021. 
  30. ^ "IPI Deplores Callous Murder of Journalist in Istanbul" (İngilizce). International Press Institute. 22 Ocak 2007. 26 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  31. ^ Harvey, Benjamin (24 Ocak 2007). "Mass protest at editor's funeral". Associated Press. The Guardian. 12 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021. 
  32. ^ "Turkish Extremists Scuttle the Screening of "Ararat"". Asbarez. 7 Ocak 2004. 10 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021. 
  33. ^ "'Ararat'ın ertelenmesine Egoyan'dan tepki". Radikal. 7 Ocak 2004. 10 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  34. ^ Perrier, Guillaume (25 Nisan 2012). "24 avril". Le Monde (Fransızca). 18 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021. 
  35. ^ "The Brand New Version of Article 301 of Turkish Penal Code and the Future of Freedom of Expression Cases in Turkey" (İngilizce). Cambridge University Press. 6 Mart 2019. 26 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021. 
  36. ^ "´Erdogan lehnt Entschuldigung bei Armeniern ab´" (Almanca). Der Spiegel. 21 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2009. 
  37. ^ Bir Soykırım Tarihi: 20 Yıl Sonra Ermeni Tabusu Davası. Zarakolu, Ragıp tarafından çevrildi. Belge Yayınevi. Ekim 2012. ISBN 9789753441230. 
  38. ^ "Knights to Honor Hasan Cemal" (İngilizce). Armenian Weekly. 13 Mart 2013. 25 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021. 
  39. ^ Cemal, Hasan (2012). 1915 : Ermeni soykırımı. 1. basım. Cağaloğlu, İstanbul: Everest yayınları. ISBN 978-605-141-513-0. OCLC 823519208. 
  40. ^ "AKP İstanbul Milletvekili Markar Esayan hayatını kaybetti!". T24. 20 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2020. 
  41. ^ Esayan, Markar (29 Nisan 2014). "Armenian preacher: 'Remembering 1915 to forget it'" (İngilizce). Daily Sabah. 29 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  42. ^ Esayan, Markar (29 Nisan 2014). "Armenian preacher: 'Remembering 1915 to forget it'". Erdoğan could have gone through the 2015 elections successfully without reviving this issue. However, instead of doing this, he put an end to the denial of the 1915 genocide through a two-page statement. (İngilizce). Daily Sabah. 29 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2020. 
  43. ^ Kévorkian, Raymond H. (2015). Ermeni soykırımı. 2. baskı. Ayşen Taşkent Ekmekci, Ahmet İnsel, Ahmet Ünüvar. İstanbul: İletişim Yayınları. ISBN 978-975-05-1728-0. OCLC 938426011. 
  44. ^ The Armenian Genocide legacy (İngilizce). Alexis Demirdjian. Houndmills, Basingstoke, Hampshire. 2016. ISBN 978-1-137-56162-6. OCLC 911255241. 
  45. ^ Charny, Israel (2000). Encyclopedia of Genocide (İngilizce). 1. s. 178. 
  46. ^ a b Dixon, Jennifer M. (Eylül 2010). "Defending the Nation? Maintaining Turkey's Narrative of the Armenian Genocide". South European Society and Politics (İngilizce). 15 (3): 467-485. doi:10.1080/13608746.2010.513605. ISSN 1360-8746. 2 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021. 
  47. ^ McKenna, Kate (3 Aralık 1989). "Account of Armenian Massacre Provokes Diplomatic Storm". The New York Times (İngilizce). 25 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021. 
  48. ^ Hulse, Carl (26 Ekim 2007). "U.S. and Turkey Thwart Armenian Genocide Bill". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 24 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021. 
  49. ^ Koc, Cagan (24 Nisan 2019). "Erdogan says deporting Armenians was appropriate at the time". Bloomberg (İngilizce). 25 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021. 

Konuyla ilgili yayınlar değiştir

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Türkiye%27de_Ermeni_Kırımı%27nın_mirası&oldid=32470384" sayfasından alınmıştır