Vikipedi

Türk Devletleri Teşkilatı

Türk egemen devletlerin üye olduğu uluslararası teşkilat

Türk Devletleri Teşkilatı, 3 Ekim 2009'da Nahçıvan'da imzalanan Nahçıvan Anlaşması ile Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye arasında kurulmuş olan uluslararası örgüttür.[2] Türk Devletleri Teşkilatı’nın temeli 1992 yılında Ankara’da ilki düzenlenen Türkçe konuşan devletler devlet başkanları zirveleri ile atılmıştır[3]. Daha sonrasında Nahçıvan Anlaşması ile birlikte teşkilat halini almıştır. Öncesinde Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi, kısa adıyla Türk Konseyi veya "Türk Keneşi" olarak anılan örgütün ünvanı, 12 Kasım 2021 tarihinde düzenlenen İstanbul Zirvesi sırasında Türk Devletleri Teşkilatı olarak değiştirilmiştir.[4] Teşkilatın amacı Türk Devletleri arasında kapsamlı ve çok taraflı işbirliğini teşvik etmektir.

{{{arma_açıklaması}}}
Arma
Slogan
Biz birlikte daha güçlüyüz!
  Üye ülkeler   Gözlemci ülkeler
  Üye ülkeler
  Gözlemci ülkeler
Resmî diller Azerbaycanca
Kazakça
Kırgızca
Özbekçe
Türkçe
İngilizce[1]
Tür Uluslararası kuruluş
Üyeler
Liderler
• Genel sekreter
Kazakistan Bağdad Amreyev
• Onursal başkan
Kazakistan Nursultan Nazarbayev
• Dönem başkanı
Türkiye Recep Tayyip Erdoğan
Tarihçe
3 Ekim 2009
• Mevcut halin kabulü
12 Kasım 2021
Yüzölçümü
• Toplam
 4.823.541 km2 (1.862.380 sq mi)
Nüfus
• 2021 tahminî
 172.452.843
GSYİH (SAGP) 2021 tahminî
• Toplam
 $4.180.861 trilyon
GSYİH (nominal) 2021 tahminî
• Toplam
 $1.331.714 trilyon
• Kişi başına
 $7.772
Resmî site
turkkon.org

TarihçeDüzenle

Türk Devletleri Teşkilatı, Türk Keneşi adıyla 1992-2010 yılları arasında yapılan Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi sonrasında, Türk dilleri konuşan ülkeler arasındaki bağın güçlendirilmesi amacıyla 3 Ekim 2009 tarihinde Nahçıvan Anlaşmasının imzalanmasıyla kurulmuştur.[5] 30 Nisan 2018'de Özbekistan da Türk Keneşi'ne katılma isteklerini açıkladı[6] ve 14 Eylül 2019'da tam üye oldu.[7][8] Aynı yıl Macaristan ise gözlemci üye oldu, ancak gelecekte tam üyelik başvurusu yapabileceklerini belirtmiştir.[9]

24 Mayıs 2019 tarihinde Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın önerisi ve keneş üyelerinin oy birliği ile Nursultan Nazarbayev, Türk Keneşi ömür boyu onursal başkanı unvanını almıştır.[10]

2020 yılında Ukrayna Dışişleri bakan yardımcısı Emine Ceppar, Ukrayna'nın gözlemci olmak istediğini söyledi.[11] 3 Mayıs 2021'de Afganistan, Türk Keneşi'ne resmi olarak gözlemci statüsü başvurusunda bulundu.[12]

12 Kasım 2021 tarihinde İstanbul'daki Demokrasi ve Özgürlükler Adası'nda gerçekleştirilen 8. Türk Devletleri Teşkilatı İstanbul Zirvesi'nde, örgütün adı Türk Devletleri Teşkilatı olarak değiştirilmiş ve Türkmenistan gözlemci olarak teşkilata dahil olmuştur.[13]

Teşkilatın Genel Sekreterliği İstanbul'da, ilişkili kurumları olan diğer Türk Dünyası İşbirliği kurumları olan Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı Ankara'da, Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi ve Türk Kültür ve Miras Vakfı Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de, Uluslararası Türk Akademisi ise Kazakistan'ın başkenti Nur-Sultan'da bulunmaktadır.

Merkez ofisiDüzenle

Türk Devletleri Teşkilatı'nın ilk merkez ofisi İstanbul'un Beşiktaş ilçesinde yer almaktaydı. 12 Kasım 2021 tarihinde, Fatih ilçesinde yer alan Arif Paşa Konağı Türk Devletleri Teşkilatı'na tahsis edilmiş, gerçekleştirilen bayrak çekme töreniyle hizmete açılmıştır.

  • Üye devletlerin bayrakları ve devlet başkanları

  • Yapının genel görünümü

  • Yapının önden görünümü

OrganlarDüzenle

  • Devlet Başkanları Konseyi
  • Dışişleri Bakanları Konseyi
  • Kıdemli Memurlar Komitesi
  • Aksakallar Konseyi
  • Genel Sekreterlik, İstanbul

Devlet Başkanları KonseyiDüzenle

Devlet Başkanları Konseyi (DBK), tarafların devlet başkanlarının aşağıda belirtilen çerçevelerde bir araya geldikleri düzenli toplantılarla faaliyetlerini sürdürür;

  • Güncel uluslararası sorunların çözümüne ilişkin olarak taraflar arasındaki etkileşimin değerlendirilmesi,
  • Türk Devletleri Teşkilatı kapsamında öncelikli işbirliği alanlarının belirlenmesi,
  • Türk Devletleri Teşkilatı'nın faaliyetlerinin değerlendirilmesi.
  • Bir sonraki DBK toplantısının yeri, kural olarak tarafların İngilizce adlarının alfabetik sırasına göre belirlenir. Olağanüstü DBK toplantısının yeri taraflar arasında sağlanacak mutabakat uyarınca tespit edilir.[14]

Aksakallar KonseyiDüzenle

 
Aksakallar Konseyi heyeti Türkiye cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile birlikte

Türk haklarının en köklü töresi “Ata”ya ve “Akil” kişiye müracaat ve istişare müessesesinin Teşkilat kapsamında tesis edilmiş karşılığı olan Aksakallar Konseyi, Türk Devletleri Teşkilatı’nın daimî istişare organıdır. İstanbul’da düzenlenen 8. Zirve sırasında Aksakallar Konseyi’ni daha etkin hale getirmek ve her biri engin tecrübeye sahip Aksakallardan müteşekkil Konseyden daha fazla istifade edebilmek amacıyla, Devlet Başkanları tarafından Aksakallar Konseyinin Yönetmeliği yenilenmiş ve Konseyin Başkanlığına Türkiye Aksakalı Sayın Binali Yıldırım atanmıştır.

İlişkili KurumlarDüzenle

BayrakDüzenle

 
Türk Devletleri Teşkilatı ve Üye Devletlerinin Bayrakları
Ana madde: Türk Devletleri Teşkilatı bayrağı

22 Ağustos 2012 tarihinde Bişkek'te toplanan 2. Türk Keneşi Dışişleri Bakanları toplantısında Türk Keneşi'nin resmî bayrağı kabul edildi. Bu bayrak üye ülkelere (Özbekistan dışında) ait semboller içermektedir. Rengini Kazakistan bayrağından, ortasındaki güneşi Kırgızistan bayrağından, hilali Türk bayrağı ve Azerbaycan bayrağından, 8 köşeli yıldızı ise Azerbaycan bayrağından almaktadır.

Üye ülkelerDüzenle

GüncelDüzenle

Ülke Nüfus (2020) Alan (km²) GSYİH (nominal) (2020)[15] Kişi başına GSYİH
(nominal) (2020)[15]		 Öngörülen Kişi başına GSYİH
(nominal) (2024)
  Azerbaycan 10,139,136 86.600 49,914 milyar $ 4.922 $ 4.214 $
  Kazakistan 19,038,528 2.724.900 187,836 milyar $ 9.866 $ 12.338 $
  Kırgızistan 6,663,600 199.900 7,470 milyar $ 1.121 $ 1.530 $
  Özbekistan 35,202,467 447.400 61,203 milyar $ 1.738 $ 2.466 $
  Türkiye 85,573,261 783.562 794,530 milyar $ 9.327 $ 12.559 $
  TDT 172,452,843 4.823.541 1,331,714 trilyon $ 7.722 $ 8.218 $

Gözlemci ülkelerDüzenle

Ülke Nüfus (2021) Alan (km²) GSYİH (nominal)
(2021) 		Kişi başına GSYİH
(nominal) (2021)
  Macaristan 9.730.772 93.028 176,543 milyar $ 18.142 $
  Türkmenistan 6.118.000 491.210 54,218 milyar $ 8.862 $

Gelecekteki olası gözlemcilerDüzenle

Eskiden başvuranlarDüzenle

Zirveler ve toplantılarDüzenle

Ülke devlet başkanları yılda bir kez resmî, bir kez de gayriresmî olarak çeşitli şehirlerde toplanır. Ayrıca üye ülkelerin dışişleri bakanları ve bürokratları da yıl içerisinde düzenli toplantılar gerçekleştirir. Meclis başkanları ve heyetleri de Bakü'de toplanır.[18]

 
Türk Konseyi 6. Zirvesi aile fotoğrafı
 
Türk Konseyi 7. Zirvesi aile fotoğrafı
 
Türk Devletleri Teşkilatı 8. Zirvesi aile fotoğrafı
Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirveleri (1992-2010)
Tarih Ev Sahibi Ülke Ev Sahibi Şehir Ev Sahibi Lider Notlar
1. 30 Ekim 1992   Türkiye Ankara Turgut Özal
− 12 Temmuz 1993   Kazakistan Almatı Nursultan Nazarbayev Almatı Anlaşması: TÜRKSOY'un kuruluşu
2. 18 Ekim 1994   Türkiye İstanbul Süleyman Demirel
3. 28 Ağustos 1995   Kırgızistan Bişkek Askar Akayev
4. 21 Ekim 1996   Özbekistan Taşkent İslam Kerimov
5. 9 Haziran 1998   Kazakistan Astana Nursultan Nazarbayev
6. 8 Nisan 2000   Azerbaycan Bakü Haydar Aliyev
7. 26 Nisan 2001   Türkiye İstanbul Ahmet Necdet Sezer
8. 17 Kasım 2006 Antalya
− 21 Kasım 2008 İstanbul Abdullah Gül İstanbul Anlaşması: TÜRKPA'nın kuruluşu
9. 3 Ekim 2009   Azerbaycan Nahçıvan İlham Aliyev Nahçıvan Anlaşması: Türk Keneşi'nin kuruluşu
10. 15 Eylül 2010   Türkiye İstanbul Abdullah Gül
Türk Keneşi Zirveleri (2011-2021)
Tarih Ev Sahibi Ülke Ev Sahibi Şehir Ev Sahibi Lider Konu
1. 20-21 Ekim 2011   Kazakistan Almatı Nursultan Nazarbayev Ekonomik ve Ticaret İşbirliği
2. 22-23 Ağustos 2012   Kırgızistan Bişkek Almazbek Atambayev Eğitim, Bilim ve Kültür İşbirliği[19]
3. 15-16 Ağustos 2013   Azerbaycan Kabala İlham Aliyev Ulaşım İşbirliği[20]
4. 4-5 Haziran 2014   Türkiye Bodrum Abdullah Gül Turizm İşbirliği[21]
5. 10-11 Eylül 2015   Kazakistan Astana Nursultan Nazarbayev Medya ve Enformasyon İşbirliği
6. 1-3 Eylül 2018   Kırgızistan Çolpon-Ata Sooronbay Ceenbekov Gençlik ve Ulusal Sporlar[22]
7. 15 Ekim 2019   Azerbaycan Bakü İlham Aliyev Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Desteklenmesi[23]
- 31 Mart 2021   Kazakistan Kasım Cömert Tokayev Türkistan'ın manevi başkent ilan edilmesi, Türk Konseyi'nin örgüt seviyesine yükseltilmesi[24]
8. 12 Kasım 2021   Türkiye İstanbul[25] Recep Tayyip Erdoğan Dijital Çağda Yeşil Teknolojiler ve Akıllı Şehirler,[26] Türk Konseyi'nin adının Türk Devletleri Teşkilatı olarak değiştirilmesi.
Türk Devletleri Teşkilatı Zirveleri (2022-günümüz)
Tarih Ev Sahibi Ülke Ev Sahibi Şehir Ev Sahibi Lider Konu
9. 2022   Özbekistan TBD TBD TBD
Türk Devletleri Teşkilatı Olağanüstü Zirveleri (2020-günümüz)
Tarih Katılımcılar Dönem başkanı Konu
1. 10 Nisan 2020 Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkiye, Özbekistan, Türkmenistan, Macaristan, Dünya Sağlık Örgütü   İlham Aliyev COVID-19 pandemisi[27][28]
2. 11 Ocak 2022 Üye ülkelerin dışişleri bakanları   Recep Tayyip Erdoğan Kazakistan'daki olaylar[29][30]
Türk Dünyası Sağlık Bilim Kurulu Toplantıları (2020-günümüz)
Tarih Katılımcı ülke ve kuruluşlar Başkanlık eden Konu
1. 30 Ekim 2020 Azerbaycan, Dünya Sağlık Örgütü, Kazakistan, Kırgızistan, Macaristan, TÜBİTAK Türkiye, Özbekistan, T.C. Sağlık Bakanlığı   Fahrettin Koca COVID-19 pandemisi[31][32]

Genel SekreterlerDüzenle

Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye Devlet Başkanları tarafından Türk Keneşi'nin ilk Genel Sekreteri seçilen Türk diplomat Halil Akıncı, bu görevi Eylül 2010 – Eylül 2014 tarihleri arasında yürüttü.[33] 5 Haziran 2014 tarihinde Bodrum'da düzenlenen 4. Türk Keneşi Zirvesi sırasında üye ülkelerin Devlet Başkanları tarafından Ramil Hasanov'un ardından, Bağdad Amreyev üç yıl süreyle genel sekreter seçilmiştir.[34]

# İsim Görev Başlangıcı Görev Bitişi
1   Halil Akıncı 3 Ekim 2009 16 Eylül 2014
2   Ramil Hasan 16 Eylül 2014 3 Eylül 2018
3   Bağdad Amreyev 3 Eylül 2018 Görevde

KaynakçaDüzenle

  1. ^ Turkkon.org Şablon:Vebarxiv (Türkçe)
  2. ^ "TÜRKİYE CUMHURİYETİ HÜKUMETİ İLE TÜRK DİLİ KONUŞAN ÜLKELER İŞBİRLİĞİ KONSEYİ ARASINDA TÜRK DİLİ KONUŞAN ÜLKELER İŞBİRLİĞİ KONSEYİ SEKRETARYASINA DAİR EVSAHİBİ ÜLKE ANLAŞMASI" (PDF). www.turkkon.org. 21 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  3. ^ "Türk Devletleri Teşkilatı'nın resmî hesabındaki video". 50. Saniyeden sonra. Türk Devletleri Teşkilatı. 8 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ Cumhurbaşkanı Erdoğan: Konseyimizin adı artık Türk Devletleri Teşkilatı'dır 12 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., TRT Haber
  5. ^ "Türk Keneşi nedir, ne iş yapar? İşte Türk Keneşi hakkında bilgi". www.hurriyet.com.tr. 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2021. 
  6. ^ "Uzbekistan decides to join 'Turkic alliance' during Erdogan's visit". hurriyetdailynews.com. 30 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2018. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2019. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2020. 
  9. ^ "Hungary is now part of the assembly of "Turkic Speaking Countries"". Hungarian Free Press (İngilizce). 25 Kasım 2018. 16 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2019. 
  10. ^ "Nazarbayev'e Türk Konseyi Ömür Boyu Onursal Başkanı Unvanı Verilmesi Hakkında Açıklama". Turkkon.org. 24 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2019. 
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2020. 
  12. ^ "Türk Konseyi Genel Sekreteri Afganistan Büyükelçisini kabul etti". Türk Keneşi. 4 Mayıs 2021. 5 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2021. 
  13. ^ "Erdoğan: Türk Devletleri Teşkilatı'yla bundan sonra daha hızlı büyüyeceğiz". www.aa.com.tr. 12 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2021. 
  14. ^ "Nahçıvan Anlaşması Madde-5" (PDF). 21 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  15. ^ a b "Dünya Bankası". 16 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2019. 
  16. ^ "Dışişleri Bakan Yardımcısı açıkladı". www.haberturk.com. 22 Ağustos 2020. 24 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2022. 
  17. ^ "Secretary General of the Turkic Council received Afghan Ambassador | News". Türk Devletleri Teşkilatı. 5 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2022. 
  18. ^ "Organizasyon şeması". Turkkon.org. 22 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2015. 
  19. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2015. 
  20. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2015. 
  21. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2015. 
  22. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2020. 
  23. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2020. 
  24. ^ "Nazarbayev'den Türk ülkelerine teklif". www.sozcu.com.tr. 31 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2021. 
  25. ^ "Türk Konseyi İstanbul Zirvesi'ne Türkmenistan Cumhurbaşkanı Berdimuhammedov da katılacak". www.aa.com.tr. 1 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2021. 
  26. ^ "Türk Konseyi İstanbul'da toplanacak". www.trthaber.com. 10 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2021. 
  27. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2020. 
  28. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2020. 
  29. ^ Türkiye, Sputnik (8 Ocak 2022). "Türk Devletleri Teşkilatı Dışişleri Bakanları, olağanüstü toplanacak". Sputnik Türkiye. 7 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  30. ^ "Türk Devletleri Teşkilatı Dışişleri Bakanları Olağanüstü Toplantısı | Haberler". Türk Devletleri Teşkilatı. 8 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2022. 
  31. ^ "Türk Dünyası Sağlık Bilim Kurulu Toplantısı Gerçekleştirildi". www.saglik.gov.tr. 3 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2020. 
  32. ^ "Türk Dünyası Sağlık Bilim Kurulu Toplantısı İstanbul'da yapılacak". www.sozcu.com.tr. 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2020. 
  33. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2015. 
  34. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2018. 

Dış bağlantılarDüzenle

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Türk_Devletleri_Teşkilatı&oldid=27674464" sayfasından alınmıştır