Türk Devletleri Teşkilatı
Türk Devletleri Teşkilatı, 3 Ekim 2009'da Nahçıvan'da imzalanan Nahçıvan Anlaşması ile Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye arasında kurulmuş olan uluslararası örgüttür.[2] Türk Devletleri Teşkilatı’nın temeli 1992 yılında Ankara’da ilki düzenlenen Türkçe konuşan devletler devlet başkanları zirveleri ile atılmıştır[3]. Daha sonrasında Nahçıvan Anlaşması ile birlikte teşkilat halini almıştır. Öncesinde Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi, kısa adıyla Türk Konseyi veya "Türk Keneşi" olarak anılan örgütün ünvanı, 12 Kasım 2021 tarihinde düzenlenen İstanbul Zirvesi sırasında Türk Devletleri Teşkilatı olarak değiştirilmiştir.[4] Teşkilatın amacı Türk Devletleri arasında kapsamlı ve çok taraflı işbirliğini teşvik etmektir.
| |
Slogan Biz birlikte daha güçlüyüz! | |
Üye ülkeler Gözlemci ülkeler | |
Resmî diller |
Azerbaycanca Kazakça Kırgızca Özbekçe Türkçe İngilizce[1] |
Tür | Uluslararası kuruluş |
Üyeler |
5 üye ülke
2 gözlemci ülke
|
Liderler | |
• Genel sekreter |
![]() |
• Onursal başkan |
![]() |
• Dönem başkanı |
![]() |
Tarihçe | |
3 Ekim 2009 | |
• Mevcut halin kabulü | 12 Kasım 2021 |
Yüzölçümü | |
• Toplam | 4.823.541 km2 (1.862.380 sq mi) |
Nüfus | |
• 2021 tahminî | 172.452.843 |
GSYİH (SAGP) | 2021 tahminî |
• Toplam | $4.180.861 trilyon |
GSYİH (nominal) | 2021 tahminî |
• Toplam | $1.331.714 trilyon |
• Kişi başına | $7.772 |
Resmî site turkkon.org |
TarihçeDüzenle
Türk Devletleri Teşkilatı, Türk Keneşi adıyla 1992-2010 yılları arasında yapılan Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi sonrasında, Türk dilleri konuşan ülkeler arasındaki bağın güçlendirilmesi amacıyla 3 Ekim 2009 tarihinde Nahçıvan Anlaşmasının imzalanmasıyla kurulmuştur.[5] 30 Nisan 2018'de Özbekistan da Türk Keneşi'ne katılma isteklerini açıkladı[6] ve 14 Eylül 2019'da tam üye oldu.[7][8] Aynı yıl Macaristan ise gözlemci üye oldu, ancak gelecekte tam üyelik başvurusu yapabileceklerini belirtmiştir.[9]
24 Mayıs 2019 tarihinde Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın önerisi ve keneş üyelerinin oy birliği ile Nursultan Nazarbayev, Türk Keneşi ömür boyu onursal başkanı unvanını almıştır.[10]
2020 yılında Ukrayna Dışişleri bakan yardımcısı Emine Ceppar, Ukrayna'nın gözlemci olmak istediğini söyledi.[11] 3 Mayıs 2021'de Afganistan, Türk Keneşi'ne resmi olarak gözlemci statüsü başvurusunda bulundu.[12]
12 Kasım 2021 tarihinde İstanbul'daki Demokrasi ve Özgürlükler Adası'nda gerçekleştirilen 8. Türk Devletleri Teşkilatı İstanbul Zirvesi'nde, örgütün adı Türk Devletleri Teşkilatı olarak değiştirilmiş ve Türkmenistan gözlemci olarak teşkilata dahil olmuştur.[13]
Teşkilatın Genel Sekreterliği İstanbul'da, ilişkili kurumları olan diğer Türk Dünyası İşbirliği kurumları olan Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı Ankara'da, Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi ve Türk Kültür ve Miras Vakfı Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de, Uluslararası Türk Akademisi ise Kazakistan'ın başkenti Nur-Sultan'da bulunmaktadır.
Merkez ofisiDüzenle
Türk Devletleri Teşkilatı'nın ilk merkez ofisi İstanbul'un Beşiktaş ilçesinde yer almaktaydı. 12 Kasım 2021 tarihinde, Fatih ilçesinde yer alan Arif Paşa Konağı Türk Devletleri Teşkilatı'na tahsis edilmiş, gerçekleştirilen bayrak çekme töreniyle hizmete açılmıştır.
OrganlarDüzenle
- Devlet Başkanları Konseyi
- Dışişleri Bakanları Konseyi
- Kıdemli Memurlar Komitesi
- Aksakallar Konseyi
- Genel Sekreterlik, İstanbul
Devlet Başkanları KonseyiDüzenle
Devlet Başkanları Konseyi (DBK), tarafların devlet başkanlarının aşağıda belirtilen çerçevelerde bir araya geldikleri düzenli toplantılarla faaliyetlerini sürdürür;
- Güncel uluslararası sorunların çözümüne ilişkin olarak taraflar arasındaki etkileşimin değerlendirilmesi,
- Türk Devletleri Teşkilatı kapsamında öncelikli işbirliği alanlarının belirlenmesi,
- Türk Devletleri Teşkilatı'nın faaliyetlerinin değerlendirilmesi.
- Bir sonraki DBK toplantısının yeri, kural olarak tarafların İngilizce adlarının alfabetik sırasına göre belirlenir. Olağanüstü DBK toplantısının yeri taraflar arasında sağlanacak mutabakat uyarınca tespit edilir.[14]
Aksakallar KonseyiDüzenle
Türk haklarının en köklü töresi “Ata”ya ve “Akil” kişiye müracaat ve istişare müessesesinin Teşkilat kapsamında tesis edilmiş karşılığı olan Aksakallar Konseyi, Türk Devletleri Teşkilatı’nın daimî istişare organıdır. İstanbul’da düzenlenen 8. Zirve sırasında Aksakallar Konseyi’ni daha etkin hale getirmek ve her biri engin tecrübeye sahip Aksakallardan müteşekkil Konseyden daha fazla istifade edebilmek amacıyla, Devlet Başkanları tarafından Aksakallar Konseyinin Yönetmeliği yenilenmiş ve Konseyin Başkanlığına Türkiye Aksakalı Sayın Binali Yıldırım atanmıştır.
İlişkili KurumlarDüzenle
- Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı (TÜRKSOY), Ankara
- Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi (TÜRKPA), Bakü
- Uluslararası Türk Akademisi, Nur-Sultan
- Türk Kültür ve Miras Vakfı, Bakü
- Türk Ticaret ve Sanayi Odası, İstanbul
- Türk İş Konseyi
- Göçebe Uygarlık Merkezi, Bişkek
BayrakDüzenle
22 Ağustos 2012 tarihinde Bişkek'te toplanan 2. Türk Keneşi Dışişleri Bakanları toplantısında Türk Keneşi'nin resmî bayrağı kabul edildi. Bu bayrak üye ülkelere (Özbekistan dışında) ait semboller içermektedir. Rengini Kazakistan bayrağından, ortasındaki güneşi Kırgızistan bayrağından, hilali Türk bayrağı ve Azerbaycan bayrağından, 8 köşeli yıldızı ise Azerbaycan bayrağından almaktadır.
Üye ülkelerDüzenle
GüncelDüzenle
Ülke | Nüfus (2020) | Alan (km²) | GSYİH (nominal) (2020)[15] | Kişi başına GSYİH (nominal) (2020)[15] |
Öngörülen Kişi başına GSYİH (nominal) (2024) |
---|---|---|---|---|---|
Azerbaycan | 10,139,136 | 86.600 | 49,914 milyar $ | 4.922 $ | 4.214 $ |
Kazakistan | 19,038,528 | 2.724.900 | 187,836 milyar $ | 9.866 $ | 12.338 $ |
Kırgızistan | 6,663,600 | 199.900 | 7,470 milyar $ | 1.121 $ | 1.530 $ |
Özbekistan | 35,202,467 | 447.400 | 61,203 milyar $ | 1.738 $ | 2.466 $ |
Türkiye | 85,573,261 | 783.562 | 794,530 milyar $ | 9.327 $ | 12.559 $ |
TDT | 172,452,843 | 4.823.541 | 1,331,714 trilyon $ | 7.722 $ | 8.218 $ |
Gözlemci ülkelerDüzenle
Ülke | Nüfus (2021) | Alan (km²) | GSYİH (nominal) (2021) |
Kişi başına GSYİH (nominal) (2021) |
---|---|---|---|---|
Macaristan | 9.730.772 | 93.028 | 176,543 milyar $ | 18.142 $ |
Türkmenistan | 6.118.000 | 491.210 | 54,218 milyar $ | 8.862 $ |
Gelecekteki olası gözlemcilerDüzenle
- Ukrayna: 2020 yılında Ukrayna Dışişleri Bakan yardımcısı Emine Ceppar, Ukrayna'nın gözlemci olmak istediğini belirtti.[16]
Eskiden başvuranlarDüzenle
- Afganistan: 3 Mayıs 2021'de Afganistan İslam Cumhuriyeti resmî olarak gözlemci statüsü için başvurmuştu.[17]
Zirveler ve toplantılarDüzenle
Ülke devlet başkanları yılda bir kez resmî, bir kez de gayriresmî olarak çeşitli şehirlerde toplanır. Ayrıca üye ülkelerin dışişleri bakanları ve bürokratları da yıl içerisinde düzenli toplantılar gerçekleştirir. Meclis başkanları ve heyetleri de Bakü'de toplanır.[18]
Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirveleri (1992-2010) | |||||
---|---|---|---|---|---|
Tarih | Ev Sahibi Ülke | Ev Sahibi Şehir | Ev Sahibi Lider | Notlar | |
1. | 30 Ekim 1992 | Türkiye | Ankara | Turgut Özal | |
− | 12 Temmuz 1993 | Kazakistan | Almatı | Nursultan Nazarbayev | Almatı Anlaşması: TÜRKSOY'un kuruluşu |
2. | 18 Ekim 1994 | Türkiye | İstanbul | Süleyman Demirel | |
3. | 28 Ağustos 1995 | Kırgızistan | Bişkek | Askar Akayev | |
4. | 21 Ekim 1996 | Özbekistan | Taşkent | İslam Kerimov | |
5. | 9 Haziran 1998 | Kazakistan | Astana | Nursultan Nazarbayev | |
6. | 8 Nisan 2000 | Azerbaycan | Bakü | Haydar Aliyev | |
7. | 26 Nisan 2001 | Türkiye | İstanbul | Ahmet Necdet Sezer | |
8. | 17 Kasım 2006 | Antalya | |||
− | 21 Kasım 2008 | İstanbul | Abdullah Gül | İstanbul Anlaşması: TÜRKPA'nın kuruluşu | |
9. | 3 Ekim 2009 | Azerbaycan | Nahçıvan | İlham Aliyev | Nahçıvan Anlaşması: Türk Keneşi'nin kuruluşu |
10. | 15 Eylül 2010 | Türkiye | İstanbul | Abdullah Gül | |
Türk Keneşi Zirveleri (2011-2021) | |||||
Tarih | Ev Sahibi Ülke | Ev Sahibi Şehir | Ev Sahibi Lider | Konu | |
1. | 20-21 Ekim 2011 | Kazakistan | Almatı | Nursultan Nazarbayev | Ekonomik ve Ticaret İşbirliği |
2. | 22-23 Ağustos 2012 | Kırgızistan | Bişkek | Almazbek Atambayev | Eğitim, Bilim ve Kültür İşbirliği[19] |
3. | 15-16 Ağustos 2013 | Azerbaycan | Kabala | İlham Aliyev | Ulaşım İşbirliği[20] |
4. | 4-5 Haziran 2014 | Türkiye | Bodrum | Abdullah Gül | Turizm İşbirliği[21] |
5. | 10-11 Eylül 2015 | Kazakistan | Astana | Nursultan Nazarbayev | Medya ve Enformasyon İşbirliği |
6. | 1-3 Eylül 2018 | Kırgızistan | Çolpon-Ata | Sooronbay Ceenbekov | Gençlik ve Ulusal Sporlar[22] |
7. | 15 Ekim 2019 | Azerbaycan | Bakü | İlham Aliyev | Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Desteklenmesi[23] |
- | 31 Mart 2021 | Kazakistan | Kasım Cömert Tokayev | Türkistan'ın manevi başkent ilan edilmesi, Türk Konseyi'nin örgüt seviyesine yükseltilmesi[24] | |
8. | 12 Kasım 2021 | Türkiye | İstanbul[25] | Recep Tayyip Erdoğan | Dijital Çağda Yeşil Teknolojiler ve Akıllı Şehirler,[26] Türk Konseyi'nin adının Türk Devletleri Teşkilatı olarak değiştirilmesi. |
Türk Devletleri Teşkilatı Zirveleri (2022-günümüz) | |||||
Tarih | Ev Sahibi Ülke | Ev Sahibi Şehir | Ev Sahibi Lider | Konu | |
9. | 2022 | Özbekistan | TBD | TBD | TBD |
Türk Devletleri Teşkilatı Olağanüstü Zirveleri (2020-günümüz) | ||||
---|---|---|---|---|
Tarih | Katılımcılar | Dönem başkanı | Konu | |
1. | 10 Nisan 2020 | Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkiye, Özbekistan, Türkmenistan, Macaristan, Dünya Sağlık Örgütü | İlham Aliyev | COVID-19 pandemisi[27][28] |
2. | 11 Ocak 2022 | Üye ülkelerin dışişleri bakanları | Recep Tayyip Erdoğan | Kazakistan'daki olaylar[29][30] |
Türk Dünyası Sağlık Bilim Kurulu Toplantıları (2020-günümüz) | ||||
---|---|---|---|---|
Tarih | Katılımcı ülke ve kuruluşlar | Başkanlık eden | Konu | |
1. | 30 Ekim 2020 | Azerbaycan, Dünya Sağlık Örgütü, Kazakistan, Kırgızistan, Macaristan, TÜBİTAK Türkiye, Özbekistan, T.C. Sağlık Bakanlığı | Fahrettin Koca | COVID-19 pandemisi[31][32] |
Genel SekreterlerDüzenle
Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye Devlet Başkanları tarafından Türk Keneşi'nin ilk Genel Sekreteri seçilen Türk diplomat Halil Akıncı, bu görevi Eylül 2010 – Eylül 2014 tarihleri arasında yürüttü.[33] 5 Haziran 2014 tarihinde Bodrum'da düzenlenen 4. Türk Keneşi Zirvesi sırasında üye ülkelerin Devlet Başkanları tarafından Ramil Hasanov'un ardından, Bağdad Amreyev üç yıl süreyle genel sekreter seçilmiştir.[34]
# | İsim | Görev Başlangıcı | Görev Bitişi |
---|---|---|---|
1 | Halil Akıncı | 3 Ekim 2009 | 16 Eylül 2014 |
2 | Ramil Hasan | 16 Eylül 2014 | 3 Eylül 2018 |
3 | Bağdad Amreyev | 3 Eylül 2018 | Görevde |
KaynakçaDüzenle
- ^ Turkkon.org Şablon:Vebarxiv (Türkçe)
- ^ "TÜRKİYE CUMHURİYETİ HÜKUMETİ İLE TÜRK DİLİ KONUŞAN ÜLKELER İŞBİRLİĞİ KONSEYİ ARASINDA TÜRK DİLİ KONUŞAN ÜLKELER İŞBİRLİĞİ KONSEYİ SEKRETARYASINA DAİR EVSAHİBİ ÜLKE ANLAŞMASI" (PDF). www.turkkon.org. 21 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Türk Devletleri Teşkilatı'nın resmî hesabındaki video". 50. Saniyeden sonra. Türk Devletleri Teşkilatı. 8 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Cumhurbaşkanı Erdoğan: Konseyimizin adı artık Türk Devletleri Teşkilatı'dır 12 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., TRT Haber
- ^ "Türk Keneşi nedir, ne iş yapar? İşte Türk Keneşi hakkında bilgi". www.hurriyet.com.tr. 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2021.
- ^ "Uzbekistan decides to join 'Turkic alliance' during Erdogan's visit". hurriyetdailynews.com. 30 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2018.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2019.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2020.
- ^ "Hungary is now part of the assembly of "Turkic Speaking Countries"". Hungarian Free Press (İngilizce). 25 Kasım 2018. 16 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2019.
- ^ "Nazarbayev'e Türk Konseyi Ömür Boyu Onursal Başkanı Unvanı Verilmesi Hakkında Açıklama". Turkkon.org. 24 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2019.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2020.
- ^ "Türk Konseyi Genel Sekreteri Afganistan Büyükelçisini kabul etti". Türk Keneşi. 4 Mayıs 2021. 5 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2021.
- ^ "Erdoğan: Türk Devletleri Teşkilatı'yla bundan sonra daha hızlı büyüyeceğiz". www.aa.com.tr. 12 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2021.
- ^ "Nahçıvan Anlaşması Madde-5" (PDF). 21 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b "Dünya Bankası". 16 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2019.
- ^ "Dışişleri Bakan Yardımcısı açıkladı". www.haberturk.com. 22 Ağustos 2020. 24 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2022.
- ^ "Secretary General of the Turkic Council received Afghan Ambassador | News". Türk Devletleri Teşkilatı. 5 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2022.
- ^ "Organizasyon şeması". Turkkon.org. 22 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2020.
- ^ "Nazarbayev'den Türk ülkelerine teklif". www.sozcu.com.tr. 31 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2021.
- ^ "Türk Konseyi İstanbul Zirvesi'ne Türkmenistan Cumhurbaşkanı Berdimuhammedov da katılacak". www.aa.com.tr. 1 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2021.
- ^ "Türk Konseyi İstanbul'da toplanacak". www.trthaber.com. 10 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2020.
- ^ Türkiye, Sputnik (8 Ocak 2022). "Türk Devletleri Teşkilatı Dışişleri Bakanları, olağanüstü toplanacak". Sputnik Türkiye. 7 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Türk Devletleri Teşkilatı Dışişleri Bakanları Olağanüstü Toplantısı | Haberler". Türk Devletleri Teşkilatı. 8 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2022.
- ^ "Türk Dünyası Sağlık Bilim Kurulu Toplantısı Gerçekleştirildi". www.saglik.gov.tr. 3 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2020.
- ^ "Türk Dünyası Sağlık Bilim Kurulu Toplantısı İstanbul'da yapılacak". www.sozcu.com.tr. 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2018.
Dış bağlantılarDüzenle
- Resmî İnternet Sitesi 5 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Facebook'ta Türk Devletleri Teşkilatı
- Twitter'da Türk Devletleri Teşkilatı
- Instagram'da Türk Devletleri Teşkilatı
- YouTube'da Türk Devletleri Teşkilatı
- LinkedIn'de Türk Devletleri Teşkilatı
- Flickr'da Türk Konseyi