Satureja
Satureja diğer Türkçe bilinen adı ile Geyik otu diğer adıyla Yalancı kekik, Lamiaceae (Ballıbabagiller) familyasına bağlı bir bitki cinsidir.[1] Biberiye ve kekik ile akraba bir türdür. Kuzey Afrika, güney ve güneydoğu Avrupa, Orta Doğu ve Orta Asya'ya özgüdür. Birkaç Yeni Dünya'daki tür daha önce “Satureja” ailesine dahil edilmişti, ancak hepsi başka cinslere taşınmıştır. Bazı türler, yalancı kekik, kekik, geyik otu olarak adlandırılan mutfak bitkileri olarak yetiştirilmektedir ve birkaç yerde vahşi doğada yerleşik hale gelmiştir.[2][3] Türkiye'de sıklıkla kokusu ve yapraklarının andırması aynı şekilde kullanımı nedeniyle akrabası Thymus yani kekik cinsleri ile özellikle Thymus vulgaris ile karıştırılmaktadır.
| Satureja | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||
| Değerlendirilmedi (IUCN 3.1) | |||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||
| |||||||||||||
Tanımlaması değiştir
Satureja türleri tek yıllık veya çok yıllık olabilir. 15–50 cm (5,9-19,7 inç) yüksekliğe ulaşan, kısa boylu otlar ve çalılardır. Yapraklar 1–3 cm (0,39–1,18 inç) uzunluğundadır ve gövdede beyazdan uçuk pembeden-mora kadar sarmallar halinde çiçekler oluşur.
Ekolojisi ve Çoğaltılması değiştir
Satureja (Geyik otu)' nun bazı türleri, bazı Lepidoptera (kelebek) türlerinin larvası için besin bitkileridir. Geyik otu sadece süs bitkisi olarak yetiştirilebilir; ancak bu cinsin üyeleri güneşe ve iyi drene edilmiş toprağa ihtiyaç duyar.
Kullanım Alanları değiştir
Kurutulmuş yaprakları hem yaz geyik otu (Mercimek Otu -Satureja hortensis) hem de kış geyik otu (Satureja montana) yemeklere tat vermek için kullanılır. İlki aşçılar tarafından tercih edilir, ancak yaz geyik otu (mercimek otu) yıllık olarak sadece yaz aylarında kullanılabilir; kış geyik otu ise, yaprak dökmeyen çok yıllık bir bitkidir. Ermeni, Gürcü, Bulgar ve İtalyan mutfağında, özellikle fasulye pişirirken geyik otu, önemli bir rol oynar. Ayrıca fricot olarak bilinen geleneksel Acadian güvecini baharatlamak için de kullanılır. Geyik otu, geleneksel Romen mutfağında yer alan lahana dolması yemeği olan sarmale'nin de önemli bir bileşenidir. Modern baharat karışımı Herbes de Provence'ın, ana bileşenlerden biri olarak lezzetlidir. Azerbaycan'da geyik otu, genellikle siyah çaya tatlandırıcı olarak dahil edilir.
Taksonomi[2] değiştir
Satureja cinsine bağlı türler (2022):
- Satureja adamovicii Šilic – Balkanlar
- Satureja aintabensis P.H.Davis – Türkiye
- Satureja amani P.H.Davis – Türkiye
- Satureja atropatana Bunge – İran
- Satureja avromanica Maroofi – İran
- Satureja bachtiarica Bunge – İran
- Satureja boissieri Hausskn. ex Boiss. – Türkiye, Iran
- Satureja bzybica Woronow –Kafkaslar
- Satureja × caroli-paui G.López – İspanya (S. innota × S. montana)
- Satureja cilicica P.H.Davis – Türkiye
- Satureja coerulea Janka – Bulgaristan, Romanya, Türkiye
- Satureja cuneifolia Ten – İspanya, İtalya, Yunanistan, Arnavutluk, Yugoslavya, Irak
- Satureja × delpozoi Sánchez-Gómez, J.F.Jiménez & R.Morales – Spain (S. cuneifolia × S. intricata var. gracilis)
- Satureja edmondii Briq. – İran
- Satureja × exspectata G.López – İspanya (S. intricata var. gracilis × S. montana)
- Satureja fukarekii Šilic – Yugoslavya
- Satureja hellenica Halácsy – Yunanistan
- Satureja hortensis L. – Yaz Geyikotu, Yaz Kekiği, Mercimek otu – İtalya, Bulgaristan, Arnavutluk, Yugoslavya, Kırım, Kafkaslar, Altay Cumhuriyeti, Kazakistan, Doğu Uygur Bölgesi- Sincan Eyaleti/Çin, Batı Himalayalar; Batı Akdeniz Doğal vatanı, Basra Körfezi Şeyhlikleri, Küba, Dominik Cumhuriyeti, ABD'de çeşitli yerler
- Satureja hortensis L. esans yağının sudaki heterojen karışımı, doğal bir herbisit (yabani ot engelleyici) görevi görür. Bu karışımın eklenmesi tarlada yabancı otların kök uzamasını engeller ve bu da otun kök-sürgün oranını azaltır. Bu durum da otun hücre bölünmesini daha da azaltır ve çimlenmesini, büyümesini ve fizyolojik süreçlerini engeller.[5]
- Satureja horvatii Šilic – Yunanistan, Yugoslavya
- Satureja icarica P.H.Davis – Yunan Adaları
- Satureja innota (Pau) Font Quer – İspanya
- Satureja intermedia C.A.Mey. – İran, Kafkaslar
- Satureja intricata Lange – İspanya
- Satureja isophylla Rech.f. – İran
- Satureja kallarica Jamzad – İran
- Satureja kermanshahensis Jamzad – İran
- Satureja khuzistanica Jamzad – İran
- "Satureja khuzistanica"nın uçucu yağlarının, tıbbi tedavilerde faydalı olabilecek anti-inflamatuar özelliklere sahip olduğu yönünde araştırmalar mevcuttur.[6] Yakın zamanda yapılan bir araştırma, "Satureja khuzistanica" esansiyel yağlarının daha yüksek konsantrasyonlarının, sıçanlarda travmatik beyin yaralanmalarının olumsuz etkilerini azaltmaya yardımcı olduğunu buldu.[6]
- Satureja kitaibelii Wierzb. ex Heuff. – Bulgaristan, Romanya, Yugoslavya
- Satureja laxiflora K.Koch – İran, Irak, Türkiye, Kafkaslar
- Satureja linearifolia (Brullo & Furnari) Greuter – Libya'nın Sirenya bölgesi
- Satureja macrantha C.A.Mey. – İran, Irak, Türkiye, Kafkaslar
- Satureja metastasiantha Rech.f. – Irak
- Satureja montana L. – winter savory – Güney Avrupa, Türkiye, Suriye
- Satureja mutica Fisch. & C.A.Mey. – Kafkaslar, İran, Türkmenistan
- Satureja nabateorum Danin & Hedge – Ürdün
- Satureja × orjenii Šilic – Yugoslavya (S. horvatii × S. montana)
- Satureja pallaryi J.Thiébaut – Suriye
- Satureja parnassica Heldr. & Sart. ex Boiss. – Yunanistan, Türkiye
- Satureja pilosa Velen. – İtalya, Yunanistan, Bulgaristan
- Satureja rumelica Velen. – Bulgaristan
- Satureja sahendica Bornm. – İran
- Satureja salzmannii (Kuntze) P.W.Ball – Fas,İspanya
- Satureja spicigera (K.Koch) Boiss. – Türkiye, İran, Kafkaslar
- Satureja spinosa L. – Türkiye, Girit dahil Yunan adaları
- Satureja subspicata Bartl. ex Vis. – Avusturya, Yugoslavya, Arnavutluk, Bulgaristan, İtalya
- Satureja taurica Velen. – Kırım
- Satureja thymbra L. – Libya, Sardunya'dan Türkiye'ye kadar Güneydoğu Avrupa;Kıbrıs, Lübnan, Filistin
- Satureja thymbrifolia Hedge & Feinbrun – İsrail, Suudi Arabistan
- Satureja visianii Šilic. – Yugoslavya
- Satureja wiedemanniana (Avé-Lall.) Velen. – Türkiye
Satureja'nın Eski Adları değiştir
- Browne's savory (Browne Kekiği), Clinopodium brownei (Satureja brownei)
- San Miguel Savory, (San Miguel Kekiği) Clinopodium chandleri (Satureja chandleri)
- Large-flowered calamint, (Kaba Fesleğen) Calamintha grandiflora (Satureja grandiflora)
- Stone mint, (Taş nane) Cunila mariana (Satureja origanoides)
- Satureja acinos (L.) Scheele = Clinopodium acinos (L.) Kuntze
- Satureja alpina (L.) Scheele = Clinopodium alpinum (L.) Kuntze
- Satureja biflora (Buch.-Ham. ex D.Don) Benth = Micromeria biflora (Buch.-Ham. ex D.Don) Benth
- Satureja gillesii (Graham) Briq. = Clinopodium chilense (Benth.) Govaerts
- Satureja mexicana (Benth.) Briq. = Clinopodium mexicanum (Benth.) Govaerts
- Satureja multiflora (Ruiz & Pav.) Briq. – Chilean shrub mint = Clinopodium multiflorum (Ruiz & Pav.) Kuntze
- Satureja palmeri (A.Gray) Briq. (soyu tükenmiş sanılıyordu; 2001'de tekrar keşfedildi) = Clinopodium palmeri (A.Gray) Kuntze
- Satureja paradoxa (Vatke) Engl. ex Seybold = Clinopodium paradoxum (Vatke) Ryding
- Satureja robusta (Hook.f) Brenan = Clinopodium robustum (Hook.f) Ryding
- Satureja viminea L. – serpentine savory = Clinopodium vimineum (L.) Kuntze
- Satureja vulgaris (L.) Fritschl = Clinopodium vulgare L.
- Satureja vernayana Brenan = Clinopodium vernayanum (Brenan) Ryding
- Satureja douglasii (Benth.) Briq. – yerba buena (syn. S. chamissonis) = Micromeria douglasii Benth
Dış bağlantılar değiştir
Wikimedia Commons'ta Satureja ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Vikitür'de Satureja ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Kaynakça değiştir
- ^ "ITIS". 30 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2022.
- ^ a b "Kew World Checklist of Selected Plant Families". 30 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Altervista Flora Italiana, genere Satureja 6 Ağustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. includes photos plus distribution maps for Europe + North America
- ^ a b Moradi, Shirin; Sadeghi, Ehsan (2017). "Study of the antimicrobial effects of essential oil of Satureja edmondi and nisin on Staphylococcus aureus in commercial soup". Journal of Food Processing and Preservation. 41 (4): e13337. doi:10.1111/jfpp.13337.
- ^ Hazrati, Hossein; Saharkhiz, Mohammad Jamal; Niakousari, Mehrdad; Moein, Mahmoodreza (August 2017). "Natural herbicide activity of Satureja hortensis L. essential oil nanoemulsion on the seed germination and morphophysiological features of two important weed species". Ecotoxicology and Environmental Safety. 142: 423-430. doi:10.1016/j.ecoenv.2017.04.041. ISSN 1090-2414. PMID 28456128.
- ^ a b Abbasloo, Elham; Denhgan, Mohammad; Najafipour, Hamid; Vahidi, Reza; Dabiri, Shahriar; Sepehri, Gholamreza; Asadikaram, Gholamreza (21 Eylül 2016). "The anti-inflammatory properties of Satureja khuzistanica Jamzad essential oil attenuate the effects of traumatic brain injuries in rats". Scientific Reports. 6 (31866): 31866. Bibcode:2016NatSR...631866A. doi:10.1038/srep31866. PMC 4989136 $2. PMID 27535591.
 | Lamiaceae ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |