Sabiha Sertel
Sabiha Sertel (1895 – 2 Eylül 1968), Türk gazeteci ve yazar. İlk Türk kadın gazetecidir. Türkiye’de feminizmin öncüleri arasında sayılır. Sosyalist-komünist görüşlü bir gazeteci-yazardır. Türk basın tarihinde önemli bir isim olan Zekeriya Sertel’in eşidir.
Sabiha Sertel | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1895 Selanik, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 2 Eylül 1968 (73 yaşında) Bakü, Sovyetler Birliği |
| Diğer ad(lar)ı | Sabiha Derviş, Sabiha Zekeriya |
| Etnik köken | Yahudi |
| Vatandaşlık | Türkiye Cumhuriyeti |
| Eğitim | Selanik İnas Lisesi |
| Mezun olduğu okul(lar) | Columbia Üniversitesi |
| Meslek | Gazeteci, yazar |
| Önemli eser(ler) | Büyük Mecmua dergisi, Resimli Ay dergisi, Tan gazetesi, Görüşler dergisi, Tevfik Fikret: İdeolojisi ve Felsefesi (1945), Bizim Radyo, Budapeşte Radyosu, Roman Gibi:Demokrasi Mücadelesinde Bir Kadın (1969) |
| Siyasi parti | Türkiye Komünist Partisi (192?-1968) |
| Evlilik | Zekeriya Sertel |
| Çocuk(lar) | Sevim, Yıldız Sertel |
Yaşamı değiştir
1895 yılında Selanik’te doğdu.[1] Ailesi İspanya'daki Engizisyon zulmünden kaçarak Osmanlı İmparatorluğu'na sığınan Yahudi cemaati içerisinde çıkan ayrılık sonucu resmi olarak Müslümanlığa geçmek zorunda kalan kesimdendi.[2] Ortaöğrenimini Selanik İnas Lisesi ve bir Fransız okulunda tamamladı. Bu sırada yazıları - bir yandan Paris'te hukuk okuyan, bir yandan Selanik'te gazetecilik yapan - Zekeriya Sertel'in Yeni Felsefe dergisinde yayınlanmaya başlamış, Osmanlı Cemiyetinde Kadın başlıklı yazısı "yılın en iyi yazısı" ödülünü kazanmıştı.[3]
Selanik’in Yunan işgaline uğraması üzerine 1912 yılında ailesiyle İstanbul’a göçtü. 1915’te gazeteci Mehmet Zekeriya (Sertel) Bey ile evlendi. Şehzadebaşı'nda Suphi Paşa Konağı'nda yapılan nikâhta Sabiha Hanım'ın vekilliğini Talat Paşa, Mehmet Zekeriya Bey'in vekilliğini Tevfik Rüştü (Aras) Bey yaptı.[4] Bu evlilik aynı zamanda "dönme cemaatine" mensup biri ile cemaat dışından biri arasındaki ilk evlilik olması ile yeni bir süreci de başlatmış oldu.[5]
Sabiha Sertel'in gerek feministliği gerekse sosyalist kişiliği çeşitli sebepler dolayısıyla tartışma konusu olmuştur.[6]
Büyük Mecmua değiştir
Gazeteciliğe eşiyle birlikte Büyük Mecmua adlı haftalık dergiyi çıkararak başladı. Halide Edip'in başyazarı olduğu ve Falih Rıfkı, Köprülüzade Fuat, Reşat Nuri, Faruk Nafiz, Ömer Seyfettin gibi aydınların yazılar yayınladığı Büyük Mecmua’da kadın sorunlarına eğilen yazılar yazdı. 1917 yılında ilk çocuğu Sevim dünyaya geldi.
ABD’de öğrenim yılları değiştir
1919 yılında Halide Edip’in önerisiyle burs imkânından yararlanarak yüksek tahsil için eşi ile beraber ABD’ye gitti. Columbia Üniversitesinde sosyal çalışma (sosyal hizmet) öğrenimi gördü. Eğitimi sırasında Marx ve Engels'in eserleri aracılığıyla diyalektik materyalist yöntem ve sınıf analiziyle tanıştı.[7] ABD’de kaldığı süre içinde burada yaşayan Türkleri örgütleyerek Himaye-i Etfal Cemiyetine çok yüksek miktarda bağış toplanmasını sağladı. İkinci çocuğu Yıldız 1922 yılında dünyaya geldi. 1923 yılında karı-koca öğrenimlerini tamamladıktan sonra Türkiye’ye döndüler.
Resimli Ay dergisi değiştir
1924-1931 yılları arasında eşiyle beraber Resimli Ay dergisini çıkardı. Makalelerinde işçi sınıfının haklarını savundu, sosyal ve politik düzeni eleştiren yazılar yazdı. Cevat Şakir’in dergide yayımlanan bir yazısı yüzünden eşinin Sinop’ta kalebentliğe mahkûm edilmesi üzerine 3 yıl dergiyi tek başına yönetti. Moskova'dan dönen Nâzım Hikmet'in de yazar kadrosuna girdiği dergide 1930 yılında yayımladığı Savulun Geliyorum başlıklı yazısı nedeniyle mahkemeye sevk edildi ve “neşriyat yüzünden mahkemeye sevk edilen ilk Türk kadını” oldu.[8]
Ansiklopedicilik değiştir
1927- 1928 yılları arasında eşi Mehmet Zekeriya Bey ve Faik Sabri Duran ile Çocuk Ansiklopedisi hazırladı. 1932 yılında Cumhuriyet gazetesinin çıkardığı Hayat Ansiklopedisi’nde çalıştı.
Çeviri etkinliği ve dergiler değiştir
1931 yılında Resimli Ay kapanınca yazı yayımlama olanağından yoksun kaldı ve 1936 yılına kadar çeşitli sosyalist-komünist yayınları tercüme edip yayımlamakla meşgul oldu. 1935 yılında Resimli Her Şey adlı bir haftalık dergi çıkardı. İlk sayısı 28 Eylül 1935’te çıkan derginin yazı kadrosunda Nâzım Hikmet ve arkadaşları yer alıyordu. Bu derginin kapatılmasının ardından 1936 yılının Mart ayında Projektör adlı aylık bir fikir dergisi çıkardı. Dergi ilk sayısında kapatıldı.
Tan gazetesi ve Görüşler dergisi değiştir
1936 yılında eşiyle birlikte Tan gazetesini kurdu. Gazete özellikle II. Dünya Savaşı yıllarında faşizm karşıtı görüşleriyle ilgi gördü. Sabiha Sertel 3 Eylül 1945 günü Tan gazetesinde yayımlanan Muvafakatin Feryadı başlıklı yazısı nedeniyle tutuklandı.
II. Dünya Savaşı sonrasında Demokrat Parti ileri gelenleriyle birlikte "demokrasi cephesi" kurma girişiminde bulundu. Bu girişimin yayın organı olan Görüşler adlı dergiyi çıkardı. Derginin 1 Aralık 1945 tarihli ilk sayısında iki yazısı yer aldı.
Görüşler’in okurla buluşmasından hemen sonra, 4 Aralık 1945 günü gerçekleşen Tan Olayı sırasında Tan matbaası yerle bir edilip Serteller linç girişimine maruz kaldılar. Böylece Tan gazetesi, Görüşler dergisi ve aynı matbaadan basılan diğer bazı yayın organlarının yayın hayatı sona erdi. Bu olaydan Serteller sorumlu tutularak 3 ay tutuklu kaldıktan sonra beraat ettiler. Tan Olayı ve haklarında açılan davalardan çok yıpranmaları nedeniyle Serteller benzer durumda olan Nâzım Hikmet'in ardından 1951'de ülkeyi terk ettiler.
(Mezar taşındaki doğum yılı yanlıştır)
Sürgün yılları değiştir
Sabiha Sertel sürgün yıllarını Paris, Viyana, Budapeşte, Moskova ve Bakü’de geçirdi. Bu dönemde Türkiye Komünist Partisinin yurt dışı faaliyetlerinde doğrudan önemli görevler üstlendi. Bizim Radyo'da ve Budapeşte Radyosu Türkçe servisinde çalıştı. Bu yıllarda tanık olduğu tüm olumsuzluklara rağmen, eşinden farklı olarak bunları mevzubahis yapmamayı tercih ederek, sonuna kadar komünizm davasına sadık kaldı. Son yıllarında Türkiye’ye dönme talebinde bulundu fakat reddedildi.[9]
Ölümü değiştir
2 Eylül 1968 günü Bakü’de öldü. Mezarı Ulusal Şeref Mezarlığı’ndadır.[10]
Hayatının 1919 yılından ailesiyle Türkiye'den ayrılmak zorunda kaldığı 1951 sonlarına dek olan yıllarını kapsayan anılarını içeren, 1966'da kaleme aldığı Roman Gibi: Demokrasi Mücadelesinde Bir Kadın adlı kitabı Türkiye'de ilk kez Şubat 1969'da, ölümünden birkaç ay sonra yayımlandı. 1998 yılında Nilgün Eroğlu Maktav tarafından Bir Roman Gibi adıyla hayatını anlatan bir belgesel yapıldı.[11]
Kitapları değiştir
- Çitra Roy ile Babası (1936)
- Tevfik Fikret - Mehmet Akif Kavgası (1940)
- Tevfik Fikret: İdeolojisi ve Felsefesi (1945)
- Gibi.pdf Roman Gibi (1969)[ölü/kırık bağlantı] (2019'da The Struggle for Modern Turkey: Justice, Activism and a Revolutionary Female Journalist adıyla, David Selim Sayers ve Evrim Emir-Sayers tarafından çevrilerek İngilizce olarak da yayınlanmıştır)
Kaynakça değiştir
- ^ Yıldız Sertel (1994). annem: Sabiha Sertel Kimdi, Neler Yazdı?. YKY. s. 261.
[Mezar taşındaki] yanlış, doğum tarihinin 1895 olması gerekir.
- ^ Sertel, Zekeriya (2001). Hatırladıklarım. s. 70.
- ^ Sertel, Yıldız (1993). Annem. s. 60.
- ^ Sertel, Zekeriya (2001). Hatırladıklarım. s. 71.
- ^ Sertel, Yıldız (1993). Annem. s. 66-67, 87-90.
- ^ Biyografya 9 - Sabiha Sertel, Bağlam Yayınları.
- ^ Ateş Uslu (2016). Sabiha Sertel (1895-1968). İstanbul: Yordam Kitap. s. 385.
- ^ Sertel, Yıldız (1993). Annem. s. 156-9.
- ^ Sertel, Yıldız (1993). Annem. s. 234-53.
- ^ Sertel, Yıldız (1993). Annem. s. 253-61.
- ^ "Kameraarkasi.org". 29 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2009.