Portal:Azerbaycan (İran)

Azerbaycan portalına hoş geldiniz!

آذربایجان پوْرتالینا
!خوش گلمیسینیز

Azerbaycan (İran)

değiştir

Azerbaycan (Farsça: آذربایجان Āzarbāijān), Güney Azerbaycan (Azerice: Güney Azərbaycan گۆنئی آزربایجان, Cənubi Azərbaycan جَنوبي آذربایجان) veya İran Azerbaycanı, İran'ın kuzeybatısında yer alan bölge. Günümüzde İran'ın Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan, Erdebil, Hamedan, Zencan ve Kazvin eyaletlerini oluşturmaktadır.

Devamı...

Seçilen biyografi

değiştir

I. İsmail veya Şah İsmail tam unvanıyla Ebu'l-Muzaffer Bahadır el-Hüseynî (Farsça: شاه اسماعیل‎; d. 17 Temmuz 1487, Erdebil - 24 Mayıs 1524 Erdebil), Safevî Tarikatı'nın lideri, Safevi Devleti'nin kurucusu ve ilk hükümdarı.

İsmail'in egemenlik dönemi, İran tarihinin en önemli dönemlerinden biridir. İran, İsmail'in 1501 yılında birleşik bir ülke haline getirmeden önce, sekiz buçuk yüzyıl önce Araplar tarafından fethedilmesinden bu yana, yerel İran yönetimi altında birleşik bir ülke olarak var olmamıştı. Ancak bir dizi Arap halifesi, Türk padişahlar ve Moğol hanları tarafından idare ediliyordu. Tüm bu dönemin ortasında birçok İran hanedanı iktidara gelse de, İran'ın büyük bir bölümü Büveyhîler döneminde İranî bir yönetime kavuştu.

İsmail tarafından kurulan hanedan, iki asırdan fazla bir süre boyunca hüküm sürdü, en büyük İran imparatorluklarından biri olarak ve zirvesindeyken, günümüzdeki İran, Azerbaycan Cumhuriyeti, Ermenistan ve Gürcistan'ın çoğunu, Kuzey Kafkasya, Irak, Kuveyt ve Afganistan'ın yanı sıra günümüzdeki Türkiye, Pakistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Suriye'nin bazı kısımlarını yöneten zamanının en güçlü imparatorluklarından biriydi. Ayrıca, İran kültürünün Büyük İran'ın geniş bölgelerinde yeniden gelişmesini sağladı. Safevi İmparatorluğu'nun ortaya koyduğu miras, İran'ın Doğu ile Batı arasında ekonomik bir kale olarak yeniden canlanması, verimli bir devlet ve bürokrasinin kurulması aynı zamanda mimari yenilikler ve güzel sanatların himaye edilmesiydi.

İlk eylemlerinden biri, Şii İslam'ın İsnâaşeriyye mezhebini yeni kurulan devletinin resmi dini olduğunu ilan etmesi oldu ve bu durum, İran'ın sonraki tarihi için büyük sonuçlar doğurdu. Dahası, bu sert dönüşüm ona büyüyen Safevi devletini güçlü Sünni komşularından batıda Osmanlı İmparatorluğu ve doğuda Şeybanîler'den ayrılma konusunda siyasi bir fayda da sağladı.

Kızılbaşlar ile beraber Aras Nehri'ni geçip Şirvanşahları yenmiş daha sonra ise İran'da Şiilik mezhebini egemen kılıp, bölgede yaşayanları tek çatı altında birleştirerek Safevi Devleti'ni kurmuştur. Kurduğu devlette Azerbaycan Türkçesi saray ve ordu dili olarak, Farsça ise bürokrasi dili olarak kullanılmıştır. Nüfuz ve iktisadi gerekçelerle dönemin Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim ile hem siyasi hem askeri olmak üzere mücadele etmiştir. Çaldıran Muharebesi'nde Osmanlı kuvvetleri karşısında büyük bir yenilgi yaşamıştır. Yavuz Sultan Selim'in Anadolu coğrafyasında Alevilere karşı yaptığı katliamların benzerini İran ve Irak coğrafyasında; başta Akkoyunlu ailesine olmak üzere, Sünnilere ve Sünni olarak kalmaya devam etmek isteyenlere karşı yapmıştır.

Seçilen söz

değiştir

“

Qələm əyri yonulsa da düz yazar.

”

Azerbaycan atalar sözü

Vikisitatda Azerbaycan atalar sözleri

Seçilen madde

değiştir

Azerice, Azerbaycan Türkçesi veya Azerbaycanca (Azerice: Azərbaycanca, Azərbaycan dili veya Azərbaycan türkcəsi), Türk dilleri dil ailesinin Oğuz grubu içerisinde yer alan ve bir Türk halkı olan Azerilerin ana dilini oluşturan dil. En çok konuşucusu İran Azerbaycanı'nda bulunan dil (تۆرکۆ Türkü, تۆرکجه Türkcə), Azerbaycan Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Rusya'ya bağlı özerk bir cumhuriyet olan Dağıstan'ın ise resmî dilleri arasında yer alır. Azerbaycan'da 1936 yılına kadar halk kendisini Türk, dilini ise Türkçe olarak adlandırmaktaydı. Bu tarihten sonra Azerbaycanlı ve Azerbaycan dili adlandırması ihdas edilmiştir. SSCB dağıldıktan sonra 1992 yılından 1995 yılına kadar Azerbaycan Anayasası'nda resmî dil Türkçe olarak tanımlanmıştır. Daha sonra Azerbaycan dili şeklindeki adlandırma kabul edilmiştir.

Özellikle Rus kaynaklarında Azerbaycan Türkleri için Tatar, dili için Tatar dili adlandırması da görülmektedir. Çünkü Tatar adı, tarih boyunca farklı topluluklar tarafından 8 farklı grubun adı olarak kullanılmıştır. Azerbaycan halkı da bu halklardan biridir.

Dil, İran'da konuşulan Güney Azerice ve Azerbaycan Cumhuriyeti'nde konuşulan Kuzey Azerice olmak üzere iki farklı değişkeye sahiptir. Bu iki form kendi aralarında sesbilim, biçimbilim, sözdizim, kelime dağarcığı ve alıntı sözcüklerin kökenleri konusunda çeşitli farklılıklar gösterir. Azerice, Türkçe, Türkmence, Kaşkayca ve Gagavuzcanın aralarında bulunduğu diğer Oğuz dillerinin yanı sıra, bu dillerden etkilenmiş bir Kıpçak dili olan Kırım Tatarcası ile de yüksek oranda karşılıklı anlaşılabilirlik gösterir.

Seçilen Yer

değiştir

Tebriz (Azerice: Təbriz; Farsça: تبریز; Osmanlıca: Kent-i Tebriz veya Tebriz Kend), İran'da Doğu Azerbaycan Eyaleti'nin yönetim merkezi olan şehir. Tebriz İran'nın kuzey batısındaki en büyük şehri olup aynı zamanda eyaletin aynı isimli Tebriz şehristanı'nın da yönetim merkezi olan şehrin 2006 yılı resmi nüfusu 1.378.935'dir. Şehir nüfusunun çoğunluğunu Azerbaycan Türkleri oluşturur. Halkın dili Azericedir. Nüfus açısından İran’ın Tahran, Meşhed ve İsfahan'dan sonra dördüncü en büyük şehridir. Sanayi bakımından İran’ın ikinci şehridir. Öte yandan İran’ın en kirli havasına sahip şehirler listesinde ikinci sıradadır.

Tebriz adının Farsçadaki teb (ateş) ve rîz (akıtan, döken) sözcüklerinin birleşmesinden meydana geldiği söylenmektedir. Adın ortaya çıkışına dair bir hikaye bulunmaktadır. 791'de Abbasi Halifesi Harun Reşid'in ateşli hastalığa yakalanan eşi Zübeyde Hatun'un Tebriz'deki kaplıcalara girdikten sonra sağlığına kavuştuğı için buranın adı Tebriz (ateş döken) olmuştur. Evliya Çelebi de şehrin adını "sıtma dökücü" olarak aktarmıştır. Şehrin adı Arap coğrafya kitaplarında Tibriz, Bizans ve Ermeni kaynaklarında Tavrez, ve Tavreş şeklinde geçer. Avam halk buraya Tevriz de demekteydi.

Daha fazlası...

Seçilen bölge

değiştir

Batı Azerbaycan Eyaleti (Farsça: استان آذربایجان غربی, okunuşu: Ostan-e Āzarbāijān-e Gharbī), İran'ın 31 eyaletinden birisidir. Ülkenin kuzeybatısında bulunan eyaletin batısında Türkiye ve Irak, kuzeyinde Nahçıvan, doğusunda Doğu Azerbaycan ile Zencan, güneyinde ise Kürdistan Eyaleti bulunur.

Eyaletin yüzölçümü 39.487 km² (Urmiye Gölü ile birlikte 43.660 km²), 2006 yılı nüfusu 3.015.361, idare merkezi ise Urmiye şehridir.

Eyalette yer alan önemli şehirler: Urmiye, Hoy, Miyanduab, Bukan,Mahabad, Salmas, Maku, Nakade, Piranşehr, Serdeşt, Şahindej, Takab, Uşnu Siyahçeşme va Şot şehirleridir.