Pan Arabizm

Pan-Arabizm veya Pan-Arapçılık, Kuzey Afrika'dan Batı Asya'ya, Atlantik Okyanusu'ndan Umman Denizi'ne kadar olan geniş bir coğrafyada Arap halkları arasında birlik ve beraberlik hedefine sahip, büyük oranda seküler ve sıklıkla sosyalist bir hareket. Genelde farklı, zengin ve çarpıcı bir Arap dili, tarihi ve kültürünün varlığından köken alır ve bu nedenle bir kültürel milliyetçilik biçimidir.

Arap ülkeleri

Pan-Arap renklerinden oluşan Arap İsyanı bayrağı

Pan-Arabizm bugün Arap milliyetçiliği ve Batı karşıtlığı ile ilişkilendirilse de geçmişte kökeni Osmanlı Devleti'nin egemenliğindeki Arap halklarına kadar uzanır. Şerif Hüseyin bin Ali, Mekke Şerifi, Osmanlı Devleti idaresinden bağımsızlık istemekteydi. Bu kişi Pan Arabizm söyleminin kurucusu sayılabilir. Yine de Pan-Arabizm asıl gelişimini I. Dünya Savaşı sonrasında yaşamış, özellikle Batı mandacılığı sırasında gelişimini hızlandırmıştır. Bağımsız Arap devletlerinin kurulmasıyla beraber Arap birliği elde edilemeyince hareket Arapların birlikte bir duruşu benimsemeleri ve ortak hareket etmeleri amacına yakınlaşmıştır. Özellikle İsrail'e karşıtlık ile 1950-1960'larda yükselişe geçmiştir. 1930'lu yıllarda Suriye'de Arap milliyetçisi fikirler Konstantin Züreyk, Mustafa Satı Bey,Mişel Eflak gibi isimlerce şekillendirilmiştir ve bu isimler Baas Partisi'nin kurulmasına da öncülük etmiştir. Marksist ve milliyetçi fikirleri birbiriyle birleştirerek 19. yüzyılda Avrupa'dakine benzer bir romantik milliyetçi hareket ortaya çıkartan bir parti haline geldi.

Ürdün Kralı I. Abdullah, Büyük Suriye olarak adlandıracağı şeyde Suriye, Filistin ve Ürdün'ü kendi liderliği altında birleştirmeyi hayal ediyordu . O sırada Filistin'i kontrol eden Birleşik Krallık'a bu yönde bir plan önerdi, başarısız oldu . Plan, Arapların çoğunluğu arasında popüler değildi ve diğer Orta Doğu ülkelerinin liderleri arasında Abdullah'a karşı güvensizlik yarattı. Bu durum 1945 yılında Arap Birliği'nin kurulmasına sebep oldu. I. Abdullah Filistinli bir milliyetçi tarafından öldürüldü. 1951'de Büyük Suriye vizyonu Ürdün gündeminden çıkarıldı.

Arap milliyetçiliği fikri 1950 yılında Cemal Abdünnâsır yönetimindeki Mısır'da bir devlet politikası haline getirildi. Onun öncülüğünde Birleşik Arap Cumhuriyeti adı verilen bir devlet kuruldu. 1958'de Ürdün ve Irak arasında Haşimi liderliğindeki bir rakip olan Arap Federasyonu kuruldu. Birleşik Arap Cumhuriyeti baskısı ve 14 Temmuz Devrimi sonrası ülke yıkıldı.

Daha sonbra Pan-Arabiz fikrini hayata geçirmek için Muammer Kaddafi öncülüğünde 5 yıllık ömrü olan Arap Cumhuriyetleri Federasyonu kuruldu. Tunus'ta Arap İslam Cumhuriyeti adlı bir devlet denemesi ise başarısızlıkla sonuçlandı. Bütün bu çabalardan sonra Arap Soğuk Savaşı adı verilen iki kutuplu bir Arap dünyası oluştu ve Körfez ülkeleri Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği Konseyi'ni kurarak Pan-Arabizm fikirlerinden uzaklaştı.

Pan-Arabizm ve Pan-İslamizm

Pan-Arabizm ile Pan-İslamizm her ne kadar özellikle Batı'da halk tarafından yakın terimler olarak algılansa da, anlam, süreç ve amaç açısından tamamen farklı, hatta birçok noktada zıt iki ideolojidir. Pan-Arabizm, Pan-İslamizmin tersine, dini temel ve amaçlara sahip değildir. Seküler bir hareket olarak kabul edilen Pan-Arabizmin ünlü düşünürlerin bir kısmı da Müslüman değildir. Ayrıca Pan-Arabizm dini değil, kültürel ve milli değer ve unsurlara önem verir, bunlardan köken alır ki bu Pan-İslamizmin zıddıdır.

Günümüzdeki durumu

Bugün Suriye'de Baas Partisi hükûmettedir ki bu parti Pan Arabizmi desteklemektedir. Yine eski Irak hükûmeti de Baas Partisinin elindeydi. Pan Arabizm 1960'larda doruk noktasına ulaşmıştır. Fakat Altı Gün Savaşı ve Pan Arabist hükûmetlerin ekonomik gelişmeyi sağlayamamaları harekete büyük bir darbe indirmiş, daha sonra, 1980'lerin sonunda yükselen İslami ideolojilerle birlikte Pan Arabizm önemini yitirmiştir. Yine de, Arap entelektüel çevrelerin yanı sıra Arap halklarında ve Arap medyasında önemi hâlâ görülmektedir.

Ayrıca bakınız

• Pan-Arap renkleri
• Baasçılık
• Arap Birliği

Kaynakça

• Jan Palmowski, "Dictionary of Twentieth-Century World History", Oxford University Press, 1997.