Mehmet Emin Paşa (kâşif)

Mehmed Emin Paşa ya da Prusyalı Emin Paşa (d. 28 Mart 1840 – ö. 23 Ekim 1892), asıl adı Isaac Eduard Schnitzer olan Alman Yahudisi kökenli, sonradan Osmanlı Devleti hizmetine girmiş olan hekim, doğabilimci ve 19. yüzyıl Afrika kâşifi. Sonradan isim değiştirmesinden ötürü birçok kişi ona müslüman gözüyle baksa da bu inanca sahip olup olmadığı kesin olarak bilinmemektedir.

28 Mart 1849'ta Polonya'nın güneyindeki Opole, Silezya'da bir Alman-Yahudi ailesinde doğdu. Akademik eğitimini bir doktor olarak tamamladıysa da, mesleğini yapmaktan men edildi ve bunun üzerine 1864'te Osmanlı Devleti'nin hizmetine girmek için İstanbul'a göç ederek Alman İmparatorluğu'nu terk etti. 1870'te Kuzey Arnavutluk valisi olan İsmail Hakkı Paşa'nin himayesine girdi ve hizmeti süresince Osmanlı Devleti'nin tamamını gezdi. 1873'te İsmail Hakkı Paşa ölünce paşanın eşi ve çocuklarıyla beraber Neisse'e döndü ve onları kendi ailesi olarak tanıttı. Eylül 1875'te aniden oradan ayrıldı ve Kahire'de görülerek Aralık 1875'te varacağı Hartum'a hareket etti. O sırada "Mehmet Emin" adını alarak doktorluğa ve Avrupa'daki birçok müzeye gönderdiği bitki, hayvan ve kuş koleksiyonuna başladı.

1876'da Güney Sudan yakınlarındaki Ekvator adlı bölgede Mısır Hidivliği'ne bağlı bir vali olarak görev yapan General Charles George Gordon, Emin Paşa'nın faaliyetlerinden haberdar olunca onu taşrada tıbbi şef memuru olması için Güney Sudan'a davet etti. Teklifi kabul eden Emin Paşa, 1878'de Gordon'un emrinde diplomatik görevlerde çalıştı. Mehmet Emin, (Şimdiki Uganda sinde yer alan) Bunyoro ve Buganda krallıklarına gittiği diplomatik misyonlarda ilgi çekti, popüler oldu.

1876'dan sonra Emin, Lado'yu bölgedeki keşifleri için merkez seçti. 1878'de Mısır Hidivi, eyaleti yönetmesi için Gordon'un halefi olarak Emin'i atadı ve ona Bey unvanını verdi. Büyük unvana rağmen, Emin'in hayalinde değişiklik olmadı; askeri gücü, karakollarının her birinin etrafında bir mil yarıçapından daha fazlasını kontrol etmeyen birkaç bin askerden oluşuyordu ve Hartum'daki hükûmet kalkınma önerilerine kayıtsız kaldı. Köleliğe karşıydı.^[1] 1879'da General Gordon, Frank Lupton'a Emin'i azletmek üzere bir nehir vapuru filosu ile gönderdi. Lupton yaklaşık iki yıl sonra Lado'ya ulaştığında Emin'in görevden alınmak istemediğini gördü. Tarangole merkezli Lotuka bölgesinden sorumlu Mehmet Emin'in yardımcısı oldu.^[2]

Muhammed Ahmed İsyanı 1881'de başladığında isyan, 1883'e kadar Ekvator'u dış dünyaya kapattı. Sonraki yıl, Karam Allah Ekvator'u ve Emin Paşa'yı ele geçirmek için güneye hareket etti. 1885'te Emin Paşa maiyetiyle birlikte güneye gitti ve Uganda'daki Zanzibar dışında kuzeydeki tüm iletişimi kesildi. Ekvator'da kalmaya kararlı arkadaşıWilhelm Junker aracılığı ile taşınan bildirileri, 1886'da Avrupa'da, özellikle de bir önceki yıl Gordon'un ölümünden sonra bir reaksiyon uyandırdı.

Emin Paşa'yı kurtarma seferinin lideri olan Henry Morton Stanley ve ekibi, Kongo Nehri üzerinden ve İturi Ormanı'nın içinden geçti. Bu sefer katılanların üçte ikisinin kaybına yol açan olağanüstü zorluktaki bir rotaya sahipti. Stanley, Emin Paşa'ya 1888'de ulaştı. Emin Paşa ve Stanley, 1890'da Tanzanya'nın Bagamoyo kentine vardılar. Emin Paşa, Alman Doğu Afrika Birliği'ne (German East Africa Company) katıldı ve Dr. Franz Stuhlmann'a iç bölgelerdeki göllere doğru çıkılan seferlerde eşlik etti. Ancak büyük olasılıkla köle taciri olan 2 Arap tarafından Kongo Bağımsız Devleti'ne bağlı Nyangwe şehri yakınlarında öldürüldü.

Kaynakça değiştir

^ Schnitzer, Edward, sayfa 280 // Collier's New Encyclopedia: A Loose–leaf and Self–revising Reference Work. On Ciltte, 515 İllüstrasyon ve doksan altı Harita ile. Cilt 8. Editör: Francis J. Reynolds. New York: P. F. Collier & Son Company, 1921, 508 sayfa.
^ Macro, E. (1947), "Frank Miller Lupton", Sudan Notes and Records, Hartum Üniversitesi, cilt 28, ss. 50-61, JSTOR 41716507, 26 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 26 Ocak 2022 – JSTOR vasıtasıyla

Bibliyografya değiştir

Mohun, R. Dorsey (Şubat 1895). Death of Emin Pasha. Century Mag.

Dış bağlantılar değiştir

Emin Pasha 6 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at the NNDB
A.J. Mounteney Jephson, Diary, Edited by Dorothy Middleton, Hakluyt Society 1969
Emin Pasha's family genealogy 7 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[Coll-1] Schnitzer, Edward, sayfa 280 // Collier's New Encyclopedia: A Loose–leaf and Self–revising Reference Work. On Ciltte, 515 İllüstrasyon ve doksan altı Harita ile. Cilt 8. Editör: Francis J. Reynolds. New York: P. F. Collier & Son Company, 1921, 508 sayfa.

[2] Macro, E. (1947), "Frank Miller Lupton", Sudan Notes and Records, Hartum Üniversitesi, cilt 28, ss. 50-61, JSTOR 41716507, 26 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 26 Ocak 2022 – JSTOR vasıtasıyla

[1]

[2]