Latife Bekir Çeyrekbaşı
Latife Bekir Çeyrekbaşı veya Atatürk'ün verdiği soyadı ile Latife Işıkdoğdu, (1901, İstanbul - 23 Eylül 1952, İstanbul), Osmanlı-Türk eğitimci, siyasetçi ve kadın hakları savunucusu. 20. yüzyıl'ın ilk yarısında Türkiye'deki feminist hareketin önde gelen figürlerinden birisi olan Latife Bekir, 1923 yılında kurulan Kadınlar Halk Fırkası ve devamı olan Türk Kadın Birliği’nin (TKB) kurucu ve yönetim kadrosunda yer aldı. Ayrıca 1946 Genel Seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)'den İzmir Milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne girdi. Dedesi, Osmanlı Maârif-i Umûmiye Bakanlarından Abdüllatif Suphi Paşa, amcası ise Cumhuriyet dönemi Milli Eğitim Bakanlarından, yazar ve edebiyatçı Hamdullah Suphi Tanrıöver'dir. Torunu Sema Çeyrekbaşıoğlu ise tiyatro ve sinema oyuncusudur.
| Latife Bekir Çeyrekbaşı | |
|---|---|
| |
| Türkiye Büyük Millet Meclisi 8. Dönem Milletvekili | |
| Görev süresi 5 Ağustos 1946 - 22 Mayıs 1950 | |
| Seçim bölgesi | 1946 – İzmir |
| Kadınlar Halk Fırkası Başkanı | |
| Görev süresi 1928-1935 | |
| Görev süresi 1949-1950 | |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Latife Hanım 1901 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 23 Eylül 1952 (51 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Vatandaşlığı | Osmanlı İmparatorluğu Türkiye |
| Milliyeti | Türk |
| Partisi | Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) |
| Evlilik(ler) | Bekir Vefa Çeyrekbaşı |
| Akraba(lar) | Abdüllatif Suphi Paşa (dedesi) Hamdullah Suphi Tanrıöver (amcası) Seniha Sami Moralı (halası) Sema Çeyrekbaşıoğlu (torunu) |
| Çocuk(lar) | 3 |
| Mesleği | Öğretmen, siyasetçi, aktivist |
İlk yılları ve eğitimiDeğiştir
Latife Hanım 1901 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti İstanbul'da doğdu. Babası eski Maârif-i Umûmiye nazırlarından Abdüllatif Suphi Paşa'nın (1818-1886) oğlu, Orman ve Maadin (Madenler) Müdürü, Kocamemi ailesine mensup Yusuf Kâmil Bey, annesi ise İkinci Meşrutiyet döneminde Selanik ve İstanbul'da kadın derneklerinde aktif olarak faaliyetler yürüten Nesime Hanım'dır. Latife, evde Klasik Osmanlı-Türk edebiyatı'nın yanı sıra Arap ve Fars edebiyatı ile fen ve lisan derslerini alarak yetişti. Konakta, dadısı ve mürebbiyesinden Fransızca, babası İzmir'de Ziraat Nezareti müfettişi görevindeyken ise Rumca öğrendi.[1]
KariyeriDeğiştir
Latife Hanım, iki yıl boyunca Konya Kız Muallim Mektebinde Fransızca öğretmeni olarak çalıştı.[2] Daha sonra on yıl boyunca aralarında Feriköy'deki Collège Sainte-Jeanne d'Are Fransız Ortaokulu'nun da yer aldığı Fransız ve Rum okullarında Türkçe öğretmenliği yaptı. Latife Hanım gençliğinden itibaren kadın hakları ve sosyal sorunlarına ilgi duymaya başladı. Henüz on yedi yaşında iken annesi Nesime Hanım'ın, İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin yardımıyla kurduğu Teali-i Vatan Osmanlı Hanımlar Cemiyeti katipliğini üstlendi.[3] Kadın hakları konusundaki faaliyetlerinin yanı sıra; yoksullar, çocuklar, dezavantajlı gruplar, ve engelliler için birçok yardım ve hayır cemiyetinin kuruluşuna öncülük etti ve bu dernek ve vakıflarda aktif olarak etkinlik gösterdi. Aralarında Hilal-i Ahmer, Hilal-i Ahdar, daha sonra adı Çocuk Esirgeme kurumu olacak olan Himaye-i Etfal Cemiyeti, Türk Maarif Cemiyeti (TED), Darüşşafaka, İzmir Yardımsevenler Derneği, Anneler Birliği ve Kadınlar Esirgeme Kurumu gibi birçok dernek ve kuruluşta aktif olarak çalıştı ve yönetim kadrolarında yer aldı.[2][3]
İlk siyasi faaliyetlerini, İstanbul'un Fatih ilçesindeki Horhor caddesi üzerinde bulunan Abdüllatif Suphi Paşa Konağı'nda, amcası Hamdullah Suphi Tanrıöver ile gerçekleştirdi. 1930'da kadınların belediye seçimlerine katılma hakkını almasıyla 1930 yerel seçimlerinde İstanbul Cemiyet-i Belediye (Belediye Meclisi) azalığına seçildi. 1946 genel seçimleri öncesinde İzmir Şehir Meclisi azalığı ve Yardım Sevenler Derneğinin başkanlığına getirildi.[2] 1946 seçimlerinde 115.714 oy alarak Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) listesinden 8. Dönem İzmir milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne girdi.[2][3]12 Ağustos 1946-1950 tarihleri arasında TBMM Ekonomi Komisyonu üyeliğinde bulundu.
Özel hayatı ve ölümüDeğiştir
Latife Bekir, Posta ve Telgraf Nezareti Müdür Vekili Bekir Vefa Bey (Çeyrekbaşı) ile İzmir'de evlendi ve çiftin bu evliliğinden üç erkek çocukları oldu. Eşi devlet hizmetinde sırasıyla İstanbul, İzmir ve Ankara Posta Umum Müdürü oldu ve dedesi Osmanlı döneminde çeyrek vergisini toplayan kişi olmasından dolayı Çeyrekbaşı soyadını aldı. 1934 yılında TBMM'de Soyadı Kanunu'nun kabulünün ardından Mustafa Kemal Atatürk kendisine, Türk kadınının üzerine ışık gibi doğduğunu söyleyerek "Işıkdoğdu" soyadını verdi.[4] Latife hanım, eşinin siyasi kırgınlıkları ve Soyadı Kanununu düzenleyen "soyadını aile reisi erkeklerin belirleyebileceğini" ifade eden 4. maddesi nedeniyle evlendikten sonra "Çeyrekbaşı" soyadını kullanmayı tercih etti.[3] Latife Hanım 23 Eylül 1952 tarihinde kanser nedeniyle 51 yaşında İstanbul'da hayatını kaybetti.[2][4][5]
KaynakçaDeğiştir
- ^ Evrim Şencan GÜRTUNCA (23 Eylül 2021). "Türk kadın devriminde Latife Bekir Işıkdoğdu Çeyrekbaşı". Cumhuriyet. 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2022.
- ^ a b c d e Mustafa Çufalı (2012). TÜRK PARLAMENTO TARİHİ VIII. DÖNEM (1946–1950) (PDF). Türkiye Büyük Millet Meclisi. s. 592. ISBN 978975 6226988. 1 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Haziran 2022.
- ^ a b c d Zihnioğlu, Yaprak (1 Nisan 2021). Toplumsal Tarih: Sayı: 328. Tarih Vakfı. s. 70. 2 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2022.
- ^ a b Evrim ŞENCAN GÜRTUNCA (2020). "SÜFRAJİST HAREKETTE BİR CUMHURİYET KADINI: LATİFE BEKİR ÇEYREKBAŞI". docplayer.biz.tr. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. ss. 55-84. 12 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2022.
- ^ Şahin, Cemile (2010). Türk Parlamentosundaki Kadın Milletvekilleri (1935-2007) (PDF). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 15 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Haziran 2022.