Vikipedi

Laktoz intoleransı

Tıbbi durum

Laktoz intoleransı, süt ürünlerinde bulunan bir şeker olan laktozu şekerininin sindirme yeteneğinin azalması veya yetersiz kalmasından kaynaklanır. Ancak insanların tolere edebilecekleri laktoz miktarı değişir.[1] Semptomlar karın ağrısı, şişkinlik, ishal, gaz ve mide bulantısını içerebilir.[1] Bu semptomlar tipik olarak laktoz içeren bir şey yedikten veya içtikten sonra yarım ila iki saat arasında başlar ve ciddiyeti tüketilen miktara bağlıdır. Laktoz intoleransı, süt alerjisinden farklıdır[1] olarak gastrointestinal sistemde hasara neden olmaz.[2]

Laktoz intoleransı
Diğer adlarLaktaz eksikliği, hipolaktazya, alaktazya
Laktoz bir disakarittir
Olağan başlangıcıSüt ürünü tüketiminden 30-120 dakika sonra[1]
UzmanlıkGastroenteroloji
BelirtilerKarın ağrısı, şişkinlik, ishal, gaz, bulantı[1]
KomplikasyonGastrointestinal sisteme bir zararı yoktur[2]
NedenleriLaktoz sindiriminin azalması (genetik veya ince bağırsak yaralanması)[1]
TanıLaktoz alımının durdurulması ile semptomların geçmesi[1]
Ayırıcı tanıIrritable bağırsak sendromu, çölyak, bağırsak iltihabı, süt alerjisi[1]
TedaviBeslenmede laktozun azaltılması, laktaz takviyeleri, altında yatan hastalığın tedavisi[1]
SıklıkDünyanın ~%65'i (Avrupalılar da daha nadir)[3]

İntolerans ince bağırsaklarda laktozu glikoz ve galaktoza parçalayan laktaz enziminin eksikliğinden kaynaklanır.[3] Dört türü vardır: birincil, ikincil, gelişimsel ve doğuştan. Birincil laktoz intoleransı, insanlar büyüdükçe laktaz miktarının azalmasıyla, İkincil laktoz intoleransı, ince bağırsak hasarıyla ilgilidir. Barsak hasarı enfeksiyon, çölyak hastalığı, inflamatuar barsak hastalığı veya diğer hastalıkların sonucu olabilir.[1][4] Gelişimsel laktoz intoleransı prematüre bebeklerde ortaya çıkabilir ve genellikle kısa sürede düzelir. Konjenital laktoz intoleransı, doğuştan laktazın çok az üretildiği veya hiç üretilmediği, oldukça nadir görülen bir genetik bozukluktur. Laktaz üretiminin azalması tipik olarak geç çocukluk veya erken yetişkinlik döneminde başlar, ancak yaşla birlikte yaygınlık artar.[1][5]

Teşhis, Laktozu diyetten çıkardıktan sonra semptomların düzelmesiyle doğrulanabilir.[1] Destekleyici testler arasında hidrojen nefes testi ve dışkı asitliği testi yer alır.[1] Benzer semptomlara neden olabilen diğer durumlar arasında irritabl bağırsak sendromu, çölyak hastalığı ve inflamatuar bağırsak hastalığı yer alır.[1] Yönetim tipik olarak diyetteki laktozu azaltarak, laktaz takviyeleri alarak veya altta yatan hastalığı tedavi ederek yapılır.[1][6] İnsanlar tipik olarak semptom geliştirmeden bir bardak süt içebilir, yemekle birlikte veya gün boyunca içilirse daha büyük miktarlar tolere edilebilir.[1][7]

Dünya çapında, yetişkinlerin yaklaşık %65'i laktoz malabsorpsiyonundan etkilenmektedir.[5][8] Diğer memeliler sütten kesildikten sonra laktozu sindirme yeteneğini genellikle kaybeder ve bu, bazı kültürlerde laktoz toleransını yetişkinliğe kadar uzatan laktaz kalıcılığının evriminden önceki tüm insan atalarının da durumudur.[9] Laktaz kalıcılığı, muhtemelen yaklaşık 10.000 yıl önce süt hayvanlarının evcilleştirilmesine bir adaptasyon olarak gelişti.[10][11] Laktozu sindirme yeteneği, en çok Avrupa kökenli insanlarda ve daha az ölçüde Orta Doğu ve Afrika'nın bazı bölgelerinde yaygındır.[5][8] Laktoz intoleransı, birçok Afrika ve Arap ülkesinin yanı sıra Yahudi kökenli insanlar arasında en yaygın olanıdır. Geleneksel gıda kültürleri, toleranstaki yerel farklılıkları yansıtır[5] ve tarihsel olarak birçok toplum, taze sütten daha az laktoz içeren süt ürünleriyle düşük tolerans seviyelerine uyum sağlamıştır.[12] Laktoz intoleransının bir hastalık olarak etiketlenmesi, araştırma tarihindeki önyargılara atfedilir; çünkü ilk çalışmaların çoğu normal olarak toleranslı olan popülasyonlar arasında ve ABD gibi ülkelerdeki sütün kültürel ve ekonomik önemi üzerinden yapılmıştır.[9][13]

Terminoloji değiştir

Laktoz intoleransı, laktoz şekeri içeren gıda maddelerinin tüketilmesi üzerine bir veya daha fazla semptomun görüldüğü bir sendromdur. Bireyler, bu semptomların ciddiyetine bağlı olarak, laktoza karşı değişen derecelerde toleranssız olabilir.

Hipolaktazi, özellikle ince bağırsağın çok az laktaz enzimi üretmesi veya hiç üretmemesi için kullanılan terimdir.[14] Hipolaktazili bir kişi laktoz şekeri tüketirse, sindirim sistemi laktoz şekerini işleyemez, bağırsaktaki işlenmemiş şekerler laktoz malabsorpsiyonu ile sonuçlanır ve laktoz intoleransının semptomlarını üretir.[2]

Laktoz intoleransı bir bağışıklık tepkisi (alerji) değildir, laktaz enzimi eksikliğinden kaynaklanan süt ürünlerine karşı bir duyarlılıktır. Nüfusun yaklaşık %2'sinde meydana gelen süt alerjisi, süt proteinlerinin bir bağışıklık reaksiyonunu tetiklediğinde ortaya çıkan ayrı bir durumdur.[15]

Belirti ve bulgular değiştir

Laktoz intoleransının başlıca tezahürü, laktoz içeren ürünler (başta süt)'e karşı tüketimden yarım ila iki saat sonra ortaya çıkan karında şişkinlik, kramplar, gaz, ishal, mide bulantısı, guruldama ve kusma (özellikle ergenlerde ) gibi bir olumsuz reaksiyonlardır.[1] Belirti ve semptomların şiddeti tipik olarak tüketilen laktoz miktarı ile artar; laktoz intoleransı olan çoğu insan, diyetlerinde belirli bir düzeyde laktozu herhangi bir yan etki olmaksızın tolere edebilir.[16][17]

Laktoz intoleransı alerji semptomları (kaşıntı, kurdeşen veya anafilaksi gibi) üretmez.

Nedenler değiştir

Laktoz intoleransı, gelişimsel veya genetik (konjenital), primer veya çevre kaynaklı (ikincil veya edinilmiş) laktaz eksikliğinin bir sonucudur. Her durumda semptomlar, duodenumun iç yüzeyindeki yetersiz laktaz seviyeleri ile ilgilidir. Süt ve süt ürünlerinde bulunan bir disakkarit olan laktoz, ince bağırsak duvarından kan dolaşımına geçemez ve kolona aktarılır. Kolondaki bakteriler laktozu fermante ederek çeşitli abdominal semptomlara neden olan bol miktarda gaz (bir hidrojen, karbon dioksit ve metan karışımı) üretir. Emilmeyen şekerler ve fermantasyon ürünleri kolonun ozmotik basıncını yükselterek bağırsaklara su akışının artmasına neden olur(ishal).[9][18]

Doğuştan laktaz eksikliği, laktaz yapmak için talimatlar sağlayan LCT geni üzerinde enzim işlevini çeşitli derecelerde bozan mutasyonlardan kaynaklanır.[19] Bebeklikten sonra yetişkinlikte çoğu insanda görülen intolerans LCT geninin giderek azalan aktivitesinin (ekspresyonunun) bir sonucudur. MCM6 genindeki spesifik DNA dizisi, LCT geninin açılıp kapanmasını kontrol eder.[20] En az birkaç bin yıl önce bazı insanlar, emzirme durdurulduktan sonra bile LCT genini açık tutan MCM6 geninde bir mutasyon geliştirdi.[21] Laktoz intoleransı olan popülasyonlarda bu mutasyon yoktur. LCT ve MCM6 genlerinin her ikisi de Lokus 2q21 olarak ifade edilebilecek olan 21. bölgede kromozom 2'nin uzun kolunda (q) bulunur.[21]

Laktaz eksikliği coğrafyaya bağllı olarak büyük ölçüde değişir. 89 ülkeden 60.000'den fazla katılımcının katıldığı 2016 araştırması, bölgesel laktoz malabsorpsiyon prevalansının "Asya'da (Orta Doğu hariç) %64 (54-74), Doğu Avrupa, Rusya ve eski Sovyet Cumhuriyetlerinde %47 (33-61)", Latin Amerika'da %38 (CI 18–57), Orta Doğu'da %70 (57–83), Kuzey Afrika'da %66 (45–88), Kuzey Amerika'da %42 (13–71), %45 (19–71) Okyanusya'da, Sahra altı Afrika'da %63 (54–72) ve kuzey, güney ve batı Avrupa'da %28 (19–37) olduğunu buldu.[5] Johns Hopkins Medicine'e göre laktoz intoleransı Asyalı Amerikalılar, Afrikalı Amerikalılar, Meksikalı Amerikalılar ve Yerli Amerikalılarda daha yaygındır.[22] Avrupa ve Rusya'daki 94 eski iskeletin DNA'sının analizi, laktoz toleransı mutasyonunun yaklaşık 4.300 yıl önce ortaya çıktığı ve Avrupa popülasyonuna yayıldığı sonucuna vardı.[23]

Çiftlik hayvanlarından elde edilen sütü sindirebilmenin avantajları üzerinden bazı insan popülasyonları <b>laktaz kalıcılığı</b> geliştirmiştir. Bazıları bunun doğal seçilimle desteklendiğini, ama aynı zamanda süt ürünlerinin rutin gıda kaynağı olmadığı kültürlerde laktaz üretiminin fizyolojik bir tepkiyle geri karşılaştığını savundu.[24]

Avrupa, Hindistan, Arabistan ve Afrika'daki popülasyonların ilk önce tek bir mutasyon nedeniyle yüksek laktaz kalıcılığı oranlarına sahip olduğu düşünülse de, laktaz kalıcılığı bağımsız olarak meydana gelen bir dizi mutasyona kadar izlendi.[11] Laktaz kalıcılığı için farklı aleller, Doğu Afrika popülasyonlarında en az üç kez gelişmiştir; kalıcılık, Tanzanya'daki %26'dan Sudan'daki Beja pastoralist popülasyonunda %88'e kadar uzanmaktadır.[25]

C/T-13910 SNP yakınındaki MCM6 geninde bulunan gen hızlandırıcı dahil olmak üzere, genişletilmiş LCT bölgesinde epigenetik faktörlerin, özellikle DNA metilasyonunun birikmesi de yetişkinlerde laktoz intoleransının başlamasına katkıda bulunabilir.[26][27] LCT'nin fare bağırsak epitelinde yaşa bağlı ekspresyonu, gen arttırıcıda DNA metilasyonu olmuştur.[27]

Laktoz intoleransı, nedenlerine göre şu şekilde sınıflandırılır:

Birincil hipolaktazi değiştir

Birincil hipolaktazi veya birincil laktaz eksikliği genetiktir; laktaz kalıcılık alelinin yokluğundan kaynaklanır ve yetişkinleri etkiler. Laktaz kalıcılık aleli olmayan bireylerde, vücut tarafından zamanla daha az laktaz üretilir ve bu da yetişkinlikte hipolaktaziye yol açar.[2][28] Laktoz kalıcılığı (toleransın kaynağı) toplumlar arasında büyük farklılıklar gösterir; en yüksek yaygınlık Kuzeybatı Avrupa'dadır, güney Avrupa ve Orta Doğu'da azalır ve Afrika'daki pastoralist popülasyonlarda yaygın olmasına rağmen, Asya ve Afrika'nın çoğunda düşüktür.[9]

İkincil hipolaktazi değiştir

Edinilmiş hipolaktazi veya edinilmiş laktaz eksikliği olarak da adlandırılan ikincil hipolaktazi veya ikincil laktaz eksikliği, ince bağırsak hasarından kaynaklanır. Bu tür intolerans hem bebeklerde hem de yetişkinlerde ortaya çıkabilir ve genellikle geri dönüşümlüdür.[29] Akut gastroenterit, çölyak hastalığı, Crohn hastalığı, ülseratif kolit,[30] kemoterapi, bağırsak parazitleri (giardia gibi) veya diğer nedenlerden kaynaklanabilir.[2][31][32][33]

Birincil konjenital alaktazi değiştir

Konjenital laktaz eksikliği olarak da adlandırılan primer konjenital alaktazi, doğumdan itibaren laktaz ekspresyonunu önleyen, son derece nadir, otozomal resesif bir enzim bozukluğudur.[2] Doğuştan laktaz eksikliği olan kişiler doğumdan itibaren laktozu, dolayısıyla anne sütünü sindiremezler. Bu genetik kusur, tam bir laktaz eksikliği (alaktazi) ile karakterize edilir. Dünya çapında, çoğunlukla Finlandiya ile sınırlı olmak üzere yaklaşık 40 vaka bildirilmiştir. 20. yüzyıldan önce, doğuştan laktaz eksikliği ile doğan bebekler genellikle hayatta kalamazdı,[2] ancak soya fasulyesinden üretilen bebek formülleri ve laktoz içermeyen süt ürünleri ile ölüm oranları azaldı.[34]

Yönetim değiştir

Laktoz intoleransı sekonder laktaz eksikliğine bağlı olduğunda, altta yatan hastalığın tedavisi laktaz aktivitesinin normal seviyelere dönmesini sağlayabilir.[6] Çölyak hastalığı olan kişilerde, laktoz intoleransı normalde glütensiz bir diyete başladıktan birkaç ay sonra geri döner veya düzelir, ancak geçici olarak laktoz kısıtlaması gerekebilir.[4][35]

Birincil laktaz eksikliği olan kişiler, vücutlarının laktaz üretme yeteneğini değiştiremez.[1] Laktoz intoleransının norm olduğu toplumlarda durum tedavi edilmesi gereken bir şey olarak görülmez.

Laktoz intoleransı ile baş etmede dört genel ilke vardır: diyet laktozundan kaçınma, besin alımını sürdürmek için ikame, kalsiyum alımının düzenlenmesi ve enzim ikamesi.

Süt gıdalarının laktaz eksikliği olan kişiler tarafından düzenli olarak tüketilmesi de kolonik bakteri adaptasyonunu teşvik ederek intolerans semptomlarını azaltabilir.[36]

Diyetten kaçınma değiştir

İntolerans semptomlarını yönetmenin birincil yolu, laktoz alımını tolere edilebilecek bir seviye ile sınırlamaktır.[37] Laktaz eksikliği olan bireylerin tolere edebildikleri laktoz miktarı farklıdır[1] ve bu kişilerin sağlık durumu ve hamileliğe bağlı olarak zaman içinde değişebilmektedir.[38][39] Bununla birlikte, genel bir kural olarak, birincil laktaz eksikliği olan ve ince bağırsak yaralanması olmayan kişiler genellikle semptom göstermeden veya sadece hafif semptomlarla bir oturuşta en az 12 gram laktoz tüketebilir ve gün boyunca bir öğün veya yemekle birlikte tüketilirse daha büyük miktarlar tolere edilebilir.[1][36][39]

Süt ürünlerinde tipik laktoz seviyeleri [40]
Günlük ürün Hizmet boyutu laktoz içeriği Yüzde
Süt, normal 250 ml/g 12 gr %4.80
Süt, azaltılmış yağ 250 ml/g 13 gr %5.20
Yoğurt, sade, normal 200 gr 9 gr %4.50
Yoğurt, sade, az yağlı 200 gr 12 gr %6.00
Çedar peyniri 30 gr 0,02 gr %0,07
Süzme peynir 30 gr 0,1 gr %0,33
Tereyağı 5 gr 0,03 gram %0,6
Dondurma 50 gram 3 gr %6.00

Laktoz, süt ürünlerinde değişen miktarlarda bulunur:

  • Süt – işlenmemiş inek sütü yaklaşık %4,7 laktozdur; keçi sütü %4.7;[41] koyun sütü %4.7;[42] manda sütü %4.86;[43] ve yak sütü %4.93.[44]
  • Ekşi krema ve ayran - geleneksel şekilde yapılırsa bu tolere edilebilir.[45]
  • Tereyağı - tereyağı yapma işlemi laktozu büyük ölçüde ortadan kaldırır; sade tereyağı ihmal edilebilir miktarda laktoz içerir.[46]
  • Yoğurt – yoğurt üretiminde kullanılan laktobasiller[47] bazı bakteriler kendi laktazlarını üretirler, bu da laktoza toleransı olmayan kişilerin bağırsaklarında sindirimi kolaylaştırır.[36]
  • Peynir - fermantasyon peynirlerin laktoz içeriğini azaltır ve yaşlanma onu daha da azaltır; geleneksel olarak yapılan sert peynirler, eşdeğer miktarda sütte bulunan laktozun yalnızca %10'unu içerebilir.[48] Ancak fabrikasyon ürünü, olgunlaşmamış peynirler, aynı özelliklere sahip olmayabilir.[49]

Gıdaların laktoz içeriğini ölçmek için standartlaştırılmış bir yöntem yoktur.[50] Bir ürünün belirtilen süt içeriği de üretim süreçleri ve etiketleme uygulamalarına göre değişir ve ticari terminoloji diller ve bölgeler arasında farklılık gösterir. Sonuç olarak, laktoz miktarı için verilen rakamlar çok güvenilir olmayabilir. Pareve veya fleishig etiketli koşer ürünler süt içermez. Bununla birlikte, daire içine alınmış "K", "U" veya diğer hechsher'in yanında bir "D" ("süt ürünleri" için) varsa, gıda ürünü muhtemelen süt tozu içerir.[51]

Laktoz dokusu, tadı ve yapışkan nitelikleri için de kullanılan ticari bir gıda katkı maddesidir. Kazein, kazeinat, peynir altı suyu, laktoserum, süt tozu, modifiye süt bileşenleri vb. etiketli katkı maddelerinde bulunur. Bu tür laktoz, işlenmiş etler (sosisler, dilimlenmiş etler, ezmeler),[51] et suyu tozu, margarinler,[52] dilimlenmiş ekmekler,[53][54] kahvaltılık gevrekler,, patates cipsi,[55] işlenmiş gıdalar, ilaçlar, hazır yemekler, öğün yerine geçen protein takviyeleri (tozlar ve barlar) ve hatta süt stout tarzındaki biralarda bulunabilir. Fast-food restoranlarda kullanılan bazı barbekü sosları ve sıvı peynirler de laktoz içerebilir. Laktoz, çoğu reçeteli ve reçetesiz katı hap şeklindeki ilaçlarda genellikle birincil dolgu maddesi olarak kullanılır, ancak ürün etiketinde 'laktoz' veya 'süt' varlığından nadiren bahsedilir ve eczacılara sağlanan ürün monogramları da yoktur. Çoğu eczacı, doğrulama için tedarikçi veya üretici ile iletişime geçene kadar bu tür ilaçlarda laktozun çok geniş ölçekli ancak yaygın olarak kullanıldığının farkında değildir.

Süt ikameleri değiştir

Soya, pirinç, badem, hindistan cevizi, fındık, yulaf, kenevir, macadamia fıstığı ve fıstık sütü gibi bitki bazlı sütler ve türevleri doğal olarak laktoz içermez. Laktoz intoleransı olanlar için süt bazlı gıdaların yerini almak üzere düşük laktozlu ve laktozsuz gıda versiyonları mevcuttur.[56]

Laktaz takviyeleri değiştir

Laktozdan kaçınmak mümkün olmadığında veya kişi bu tür ürünleri tüketmeyi seçtiğinde enzimatik laktaz takviyeleri kullanılabilir.[57][58]

Aspergillus cinsi mantarlar kullanılarak üretilen β-galaktosidaz, birçok ülkede reçetesiz olarak çeşitli dozlarda tablet formunda mevcuttur. Mideden mide sularının eklenmesi nedeniyle insan bağırsağında bulunanlar gibi yalnızca yüksek asitli ortamlarda iyi işlev görür. Ne yazık ki, çok fazla asit onu denatüre edebilir,[59] bu yüzden aç karnına alınmamalıdır. Ayrıca enzim, sorunlu gıdanın geldiği zamana kadar ince bağırsağa ulaşmamışsa etkisizdir. Duyarlı bireyler, kendi özel ihtiyaçlarına uyacak şekilde zamanlama ve dozajı ayarlamalıdır.

Sütün işlenmesinde endüstriyel olarak kullanılan farklı bir laktaz çeşidi Kluyveromyces cinsinden maya tarafından üretilir. Bu enzimin etki süresi çok daha uzundur, ürün içinde iyice karıştırılması gerekir ve hafif asidik ortamlarda bile yok edilir. Başlıca kullanımı, süpermarketlerde satılan laktoz içermeyen veya laktozu azaltılmış süt ürünlerinin üretilmesidir.[60]

Süt ürünlerine rehabilitasyon değiştir

Laktoz içeren süt gıdalarının düzenli olarak tüketilmesi, kolonik bakteri adaptasyonunu destekleyerek, birincil laktaz eksikliği olan kişilerin intoleransını azaltmasına ve daha fazla süt ürünü tüketmesine olanak tanıyan uygun bir mikrobiyomu geliştirebilir.[36][39][61] Tolerans sağlamanın yolu, gün boyunca dağıtılan, sık sık daha küçük miktarların aşamalı maruziyetine dayanır.[62] Laktoz intoleransı, süt ürünlerindeki laktozu sindirebilen laktobasil içeren canlı yoğurt kültürlerinin alınmasıyla da yönetilebilir.[63]

Epidemiyoloji değiştir

 
Eski Dünya'nın yerli popülasyonunda laktozu sindirebilen yetişkinlerin yüzdesine ilişkin bir tahmin [64]

Dünya çapında, insanların yaklaşık %65'i bebeklik dönemini geçtikten sonra bir tür laktoz intoleransı yaşıyor, ancak popülasyonlar ve bölgeler arasında önemli farklılıklar var. Kuzey Avrupalıların %5'ten azı laktoza karşı toleranssızken, Asya'nın bazı bölgelerinde yetişkinlerin %90 kadarı laktoza toleranssızdır.[65]

Kuzey Avrupa ülkelerinde, mandıra çiftçiliğinin erken benimsenmesi, laktozu tolere edebilen bireylere seçici bir evrimsel avantaj sağladı. Bu, bu ülkelerde daha yüksek laktoz toleransı frekanslarına yol açtı. Örneğin, İrlanda halkının yaklaşık %100'ünün laktoza toleranslı olduğu tahmin edilmektedir.[66] Tersine, Afrika gibi güneydeki bölgeler, mandıra çiftçiliğini erken benimsemedi ve süt tüketimine tolerans, kuzey Avrupa'dakiyle aynı şekilde ortaya çıkmadı.[36] Laktoz intoleransı, Batı Afrika, Arap ülkeleri, Yunanistan ve İtalya'nın yanı sıra Yahudi kökenli insanlar arasında da yaygındır.[65] Farklı popülasyonlar, coğrafi bölgenin evrimsel ve kültürel ön ayarlarına bağlı olarak belirli gen yapıları sunacaktır.[36]

Tarih değiştir

Daha fazla laktoz toleransı iki şekilde ortaya çıkmıştır. Bazı popülasyonlar, laktozun sindirilmesine izin veren laktaz kalıcılığı gibi genetik değişiklikler geliştirirken diğerleri süt fermantasyon ürünleri geliştirdi.[67]

İnsanlarda laktaz kalıcılığı, bazı popülasyonlarda nispeten yakın zamanda (son 10.000 yılda) gelişti. Günümüz Türkiye'sinde yaklaşık 8.000 yıl önce insanlar inek, koyun ve keçi gibi sağılabilen evcilleştirilmiş hayvanlara bağımlı hale geldi.[68] Avrupa, İskandinavya, Orta Doğu ve Kuzeybatı Hindistan gibi bölgelerde laktaz kalıcılığı yüksek hale geldi. Bununla birlikte, dünya çapında çoğu insan laktaz kalıcı değildir.[9] Süt için kullanılmayan hayvanları yetiştiren popülasyonlarda laktoz intoleransı oranı yüzde 90-100 olma eğilimindedir.[69] Bu nedenle, laktaz kalıcılığı, tipik olarak genetik olarak türetilmiş kalıcılık/kalıcı olmama terminolojisini kullanan antropoloji, insan genetiği ve arkeoloji alanları için biraz ilgi çekicidir.[70]

Sütü peynire dönüştürme işlemi MÖ 5200 yıllarına kadar uzanmaktadır.[71]

Şubat 2012'de yapılan DNA analizi, Ötzi'nin laktoz intoleransı olduğunu ortaya çıkardı.[72]

Genetik analiz, yakınsak evrimde laktaz kalıcılığının farklı yerlerde bağımsız olarak birkaç kez geliştiğini göstermektedir.[25]

Araştırma tarihi değiştir

Tıp, nispeten yakın zamanlarda laktoz intoleransının dünya çapında yaygınlığını ve bunun genetik nedenlerini tanıdı. Semptomları Hipokrat (MÖ 460-370) kadar erken bir tarihte tanımlanmıştı,[73] ancak 1960'lara kadar hakim olan varsayım, toleransın norm olduğuydu. Toleranssızlık süt alerjisinin, bağırsak patojenlerinin sonucuydu veya bazı kültürlerin süt ürünleri uygulamadığı ve bu kültürlerden insanların süt tüketmeye verdiği kötü tepki (psikosomatik ) olarak açıklandı.[74][75] Bu yanılgı için iki neden ileri sürülmüştür. Birincisi, erken araştırmaların yalnızca alışılmadık derecede düşük laktoz intoleransı insidansına[76] ve kapsamlı bir kültürel mandıracılık geçmişine sahip Avrupa kökenli popülasyonlar üzerinde yürütülmesiydi. Diğer bir neden de laktoz intoleransının yeterince bildirilmemesidir: laktoza toleranslı olmayan kişiler, semptom göstermeden önce en azından bir miktar laktozu tolere edebilirler ve semptomlarının şiddeti farklılık gösterir. İnsanların büyük çoğunluğu, örneğin çay veya kahvede bulunan sütün bir miktarını herhangi bir yan etki geliştirmeden sindirebilir.[16] Peynir gibi fermente süt ürünleri de sade sütten çok daha az laktoz içerir. Bu nedenle, toleransın norm olduğu toplumlarda, süt ürünlerini çok az miktarda tüketen veya yalnızca hafif semptomları olan laktoz intoleransı olan birçok kişi, laktozu sindiremeyeceklerinin farkında olmayabilir.

1960'larda, laktoz intoleransının Amerika Birleşik Devletleri'nde ırkla ilişkili olduğu kabul edildi.[77][78][79] Sonraki araştırmalar, laktoz intoleransının küresel olarak toleranstan daha yaygın olduğunu[80][81][82][83][84] ve varyasyonun kültürel uygulamalara adaptasyondan değil, genetik farklılıklardan kaynaklandığını ortaya koydu.[75][85]

Diğer hayvanlar değiştir

Memelilerin çoğu normalde sütten kesildikten sonra laktoza karşı toleranssız hale gelir.[9] Farelerde laktaz ekspresyonunun aşağı regülasyonu, Lct geninde ve bitişik Mcm6 geninde DNA metilasyonunun birikmesine bağlanabilir.[86]

Ayrıca bakınız değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t "Lactose Intolerance". NIDDK. June 2014. 25 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2016. 
  2. ^ a b c d e f g "Lactose intolerance in infants, children, and adolescents". Pediatrics. 118 (3): 1279-86. September 2006. doi:10.1542/peds.2006-1721. PMID 16951027. 
  3. ^ a b "Lactose Intolerance". (StatPearls [Internet]). StatPearls. January 2020. PMID 30335318. NBK532285. 
  4. ^ a b "Diagnosing and Treating Intolerance to Carbohydrates in Children". Nutrients. 8 (3): 157. March 2016. doi:10.3390/nu8030157. PMC 4808885 $2. PMID 26978392. 
  5. ^ a b c d e "Country, regional, and global estimates for lactose malabsorption in adults: a systematic review and meta-analysis". The Lancet. Gastroenterology & Hepatology. 2 (10): 738-746. October 2017. doi:10.1016/S2468-1253(17)30154-1. PMID 28690131. 
  6. ^ a b "Lactose intolerance". Asia Pacific Journal of Clinical Nutrition. 24 (Suppl 1): S9-13. 2015. doi:10.6133/apjcn.2015.24.s1.02. PMID 26715083. 
  7. ^ "NIH consensus development conference statement: Lactose intolerance and health". NIH Consensus and State-Of-The-Science Statements. 27 (2): 1-27. February 2010. PMID 20186234. 18 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ a b "Lactase Non-persistence and Lactose Intolerance". Current Gastroenterology Reports. 19 (5): 23. May 2017. doi:10.1007/s11894-017-0558-9. PMID 28421381. 
  9. ^ a b c d e f "Genetics of lactase persistence and lactose intolerance". Annual Review of Genetics. 37: 197-219. 2003. doi:10.1146/annurev.genet.37.110801.143820. PMID 14616060. 
  10. ^ "On the Evolution of Lactase Persistence in Humans". Annual Review of Genomics and Human Genetics. 18 (1): 297-319. August 2017. doi:10.1146/annurev-genom-091416-035340. PMID 28426286. 
  11. ^ a b "Lactose digestion and the evolutionary genetics of lactase persistence". Human Genetics. 124 (6): 579-91. January 2009. doi:10.1007/s00439-008-0593-6. PMID 19034520. 
  12. ^ Silanikove (31 Ağustos 2015). "The Interrelationships between Lactose Intolerance and the Modern Dairy Industry: Global Perspectives in Evolutional and Historical Backgrounds". Nutrients. 7 (9): 7312-7331. doi:10.3390/nu7095340. PMC 4586535 $2. PMID 26404364. 
  13. ^ Wiley (2004). ""Drink Milk for Fitness": The Cultural Politics of Human Biological Variation and Milk Consumption in the United States". American Anthropologist. 106 (3): 506-517. doi:10.1525/aa.2004.106.3.506. 
  14. ^ "Hypolactasia: a common enzymes deficiency leading to lactose malabsorption and intolerance". Polskie Archiwum Medycyny Wewnetrznej. 122 Suppl 1: 60-4. 2012. doi:10.20452/pamw.1519. PMID 23222197. 
  15. ^ "Cow's milk allergy versus cow milk intolerance". Annals of Allergy, Asthma & Immunology. 89 (6 Suppl 1): 56-60. December 2002. doi:10.1016/S1081-1206(10)62124-2. PMID 12487206. 
  16. ^ a b "Milk intolerance and microbe-containing dairy foods". Journal of Dairy Science. 70 (2): 397-406. February 1987. doi:10.3168/jds.S0022-0302(87)80023-1. PMID 3553256. 28 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ "Tolerance of different dairy products in subjects with symptomatic lactose malabsorption due to adult type hypolactasia". Gastroenterology Review. 5: 310-315. 2011. doi:10.5114/pg.2011.25381. 
  18. ^ eMedicine'de Lactose intolerance~overview
  19. ^ "Lactose intolerance: MedlinePlus Genetics". medlineplus.gov (İngilizce). 3 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2022. 
  20. ^ Genetics Home Reference. "MCM6". Genetics Home Reference. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  21. ^ a b Benjamin Phelan (23 Ekim 2012). "Evolution of lactose tolerance: Why do humans keep drinking milk?". Slate Magazine. 31 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  22. ^ "Lactose Intolerance". Johns Hopkins Health Library. 26 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2014. 
  23. ^ "How Europeans evolved white skin". Science. 2 Nisan 2015. doi:10.1126/science.aab2435. 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2023.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  24. ^ "Gene-culture coevolution between cattle milk protein genes and human lactase genes". Nature Genetics. 35 (4): 311-3. December 2003. doi:10.1038/ng1263. PMID 14634648. 
  25. ^ a b "Convergent adaptation of human lactase persistence in Africa and Europe". Nature Genetics. 39 (1): 31-40. January 2007. doi:10.1038/ng1946. PMC 2672153 $2. PMID 17159977. 
  26. ^ "Lactase nonpersistence is directed by DNA-variation-dependent epigenetic aging". Nature Structural & Molecular Biology. 23 (6): 566-73. June 2016. doi:10.1038/nsmb.3227. PMC 4899171 $2. PMID 27159559. 
  27. ^ a b Oh (31 Ocak 2017). "Transcriptional heterogeneity in the lactase gene within cell-type is linked to the epigenome". Scientific Reports. 7 (1): 41843. doi:10.1038/srep41843. PMC 5282553 $2. PMID 28139744. 
  28. ^ "Identification of a variant associated with adult-type hypolactasia". Nature Genetics. 30 (2): 233-7. February 2002. doi:10.1038/ng826. PMID 11788828. 
  29. ^ "Lactose intolerance". The Dairy Council UK. 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  30. ^ "Lactose intolerance - Causes". nhs.uk (İngilizce). 3 Ekim 2018. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2023. 
  31. ^ Pediatric gastroenterology and clinical nutrition. Londra: Remedica. 2002. s. 109. ISBN 978-1-901346-43-5. 19 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  32. ^ eMedicine'de Pediatric Lactose Intolerance
  33. ^ "Lactose intolerance". American Family Physician. 65 (9): 1845-50. May 2002. PMID 12018807. 8 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2023. 
  34. ^ "Dietary treatment of lactose intolerance in infants and children". Journal of the American Dietetic Association. 91 (12): 1567-71. December 1991. doi:10.1016/S0002-8223(21)01435-8. PMID 1960350. 
  35. ^ "Celiac disease: an immune dysregulation syndrome". Current Problems in Pediatric and Adolescent Health Care. 44 (11): 324-7. December 2014. doi:10.1016/j.cppeds.2014.10.002. PMID 25499458. Initially, reduced levels of lactase and sucrase activities might necessitate further dietary restrictions until the villi have healed and those sugars are better tolerated. 
  36. ^ a b c d e f "The Interrelationships between Lactose Intolerance and the Modern Dairy Industry: Global Perspectives in Evolutional and Historical Backgrounds". Nutrients. 7 (9): 7312-31. August 2015. doi:10.3390/nu7095340. PMC 4586535 $2. PMID 26404364. 
  37. ^ "Lactose intolerance - Treatment". NHS UK. 18 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2017. 
  38. ^ eMedicine'de Lactose Intolerance Roy, Barakat, Nwakakwa, Shojamanesh, Khurana, July 5, 2006
  39. ^ a b c "Adaptation to Lactose in Lactase Non Persistent People: Effects on Intolerance and the Relationship between Dairy Food Consumption and Evalution [sic] of Diseases". Nutrients. 7 (8): 6751-79. August 2015. doi:10.3390/nu7085309. PMC 4555148 $2. PMID 26287234. 
  40. ^ "Diet for Lactose Intolerance". 24 Aralık 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  41. ^ "Composition of Human, Cow, and Goat Milks". GoatWorld.com. 25 Aralık 2003. 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  42. ^ "Amount of Lactose in Milk Products". food-intolerance-network.com. Food Intolerance Network. 21 Kasım 2013. 7 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2017. 
  43. ^ Peeva (2001). "Composition of buffalo milk. Sources of specific effects on the separate components". Bulgarian Journal of Agricultural Science. 7: 329-35. 29 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  44. ^ "Milk trait heritability and correlation with heterozygosity in yak" (PDF). Journal of Applied Genetics. 45 (2): 215-24. 2004. PMID 15131352. 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  45. ^ "A Comparison of Dry Sweet Cream Buttermilk and Non-Fat Dry Milk Solids in Breadmaking". Journal of Dairy Science. 34 (2): 136-44. 1 Şubat 1951. doi:10.3168/jds.S0022-0302(51)91682-7. 28 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  46. ^ "Is Butter a Dairy Product, and Does It Contain Lactose?". Healthline. 30 Temmuz 2019. 15 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020. 
  47. ^ "Can a Lactose Intolerant Eat Some Yogurt & Aged Cheese?". SFGATE. 19 Kasım 2018. 28 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  48. ^ "Dairy Good: Home". 30 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  49. ^ Muthukummarappan (2007). "Effect of Natural Cheese Characteristics on Process Cheese Properties". Journal of Dairy Science. Plum X Metrics. 90 (4): 1625-1634. doi:10.3168/jds.2006-746. PMID 17369202. 23 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2022. 
  50. ^ "Goat Dairy Foods". 11 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2007. 
  51. ^ a b "General guidelines for milk allergy". Oregon Health & Science University. 12 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  52. ^ "Margarine Regulations". 11 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  53. ^ "Enriched White Bread in Canada". The Canadian Celiac Association. 3 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2007. 
  54. ^ Riggs (December 1946). "Influence of Nonfat Dry Milk Solids on the Nutritive Value of Bread". Journal of Dairy Science. 29 (12): 821-9. doi:10.3168/jds.S0022-0302(46)92546-5. 
  55. ^ "Bartek, food additive company" (PDF). 17 Aralık 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2007. 
  56. ^ "Dairy Products and Their Role in Human Health". Advances in Dairy Products. 2017. ss. 248-61. doi:10.1002/9781118906460.ch2f. ISBN 978-1-118-90646-0. 
  57. ^ "Management and treatment of lactose malabsorption". World Journal of Gastroenterology. 12 (2): 187-91. January 2006. doi:10.3748/wjg.v12.i2.187. PMC 4066025 $2. PMID 16482616. 
  58. ^ "[Effect of exogenous lactase on the absorption of lactose and its intolerance symptoms]". Wei Sheng Yan Jiu = Journal of Hygiene Research (Çince). 28 (5): 309-11. September 1999. PMID 12712706. 
  59. ^ "Physicochemical characteristics of commercial lactases relevant to their application in the alleviation of lactose intolerance". Applied Biochemistry and Biotechnology. 134 (2): 179-91. August 2006. doi:10.1385/ABAB:134:2:179. PMID 16943638. 
  60. ^ Fuquay, John W., (Ed.) (1 Ocak 2011), "Yeasts and Molds | Kluyveromyces spp.", Encyclopedia of Dairy Sciences, 2nd, San Diego: Academic Press, ss. 754-764, ISBN 978-0-12-374407-4, 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 14 Ocak 2022 
  61. ^ "Lactose intolerant? Drink more milk" (PDF). Agricultures Magazine. 1 (2). 1998. s. 2. 4 Eylül 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım) Steve Tally
  62. ^ "Undernourished Children and Milk Lactose". Food and Nutrition Bulletin. 37 (1): 85-99. March 2016. doi:10.1177/0379572116629024. PMID 26893059. 
  63. ^ "Scientific Opinion on the substantiation of health claims related to live yoghurt cultures and improved lactose digestion (ID 1143, 2976) pursuant to Article 13(1) of Regulation (EC) No 1924/2006". EFSA Journal. 8 (10). 2010. doi:10.2903/j.efsa.2010.1763. 
  64. ^ "A worldwide correlation of lactase persistence phenotype and genotypes". BMC Evolutionary Biology. 10 (1): 36. February 2010. doi:10.1186/1471-2148-10-36. PMC 2834688 $2. PMID 20144208. 
  65. ^ a b "Lactose intolerance". Genetics Home Reference. 19 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2016. 
  66. ^ Itan (2010). "A worldwide correlation of lactase persistence phenotype and genotypes". BMC Evolutionary Biology. 10 (1): 36. doi:10.1186/1471-2148-10-36. PMC 2834688 $2. PMID 20144208. 
  67. ^ "Insights into human evolution from ancient and contemporary microbiome studies". Current Opinion in Genetics & Development. 41: 14-26. December 2016. doi:10.1016/j.gde.2016.07.003. PMC 5534492 $2. PMID 27507098. 
  68. ^ "An Evolutionary Whodunit: How Did Humans Develop Lactose Tolerance?". NPR.org. 28 Aralık 2012. 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2019. 
  69. ^ "Lactose Intolerance: The Norm Among the World's Peoples" (PDF). American Journal of Pharmaceutical Education. 64 (2): 205-207. 2000. ProQuest 211177586. 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2019.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  70. ^ "Archaeology: The milk revolution". Nature. 500 (7460): 20-2. August 2013. doi:10.1038/500020a. PMID 23903732. 
  71. ^ "Fatty acid specific δ13C values reveal earliest Mediterranean cheese production 7,200 years ago". PLOS ONE. 13 (9): e0202807. 2018. doi:10.1371/journal.pone.0202807. PMC 6124750 $2. PMID 30183735. 
  72. ^ "New insights into the Tyrolean Iceman's origin and phenotype as inferred by whole-genome sequencing". Nat Commun. 3: 698. 2012. doi:10.1038/ncomms1701. PMID 22426219. 
  73. ^ Wilson J (December 2005). "Milk Intolerance: Lactose Intolerance and Cow's Milk Protein Allergy". Newborn and Infant Nursing Reviews. 5 (4): 203-7. doi:10.1053/j.nainr.2005.08.004. 
  74. ^ "Isolated Intestinal Lactase Deficiency in the Adult". Lancet. 2 (7303): 324-6. August 1963. doi:10.1016/s0140-6736(63)92991-x. PMID 14044269. 
  75. ^ a b "Primary adult lactose intolerance and the milking habit: a problem in biological and cultural interrelations. I. Review of the medical research". The American Journal of Digestive Diseases. 14 (12): 819-36. December 1969. doi:10.1007/bf02233204. PMID 4902756. 
  76. ^ "A worldwide correlation of lactase persistence phenotype and genotypes". BMC Evolutionary Biology. 10: 36. February 2010. doi:10.1186/1471-2148-10-36. PMC 2834688 $2. PMID 20144208. 
  77. ^ "A racial difference in incidence of lactase deficiency. A survey of milk intolerance and lactase deficiency in healthy adult males". JAMA. 197 (12): 968-72. September 1966. doi:10.1001/jama.1966.03110120074017. PMID 5953213. 
  78. ^ "Isolated Lactase Deficiency: Correlation of Laboratory Studies and Clinical Data". Archives of Internal Medicine. 120 (3): 261-269. 1967. doi:10.1001/archinte.1967.00300030003003. 
  79. ^ "Milk and lactose intolerance in healthy Orientals". Science. 160 (3823): 83-4. April 1968. doi:10.1126/science.160.3823.83-a. PMID 5694356. 
  80. ^ "Tribal incidence of lactase deficiency in Uganda". Lancet. 1 (7440): 725-9. April 1966. doi:10.1016/s0140-6736(66)90888-9. PMID 4159716. 
  81. ^ "Lactase Deficiency in the South African Bantu". South African Medical Journal. 41 (46): 1194-6. 1967. PMID 6080167. 
  82. ^ "Lactose intolerance in various ethnic groups in South-East Asia". Australasian Annals of Medicine. 17 (4): 300-6. November 1968. doi:10.1111/imj.1968.17.4.300. PMID 5701921. 
  83. ^ "Lactose intolerance in Thailand". Nature. 221 (5182): 758-9. February 1969. doi:10.1038/221758b0. PMID 5818369. 
  84. ^ "Lactose maldigestion in Australian Aboriginal children". The Medical Journal of Australia. 1 (2): 46-9. January 1967. doi:10.5694/j.1326-5377.1967.tb21011.x. PMID 6016903. 
  85. ^ "Evidence against nutritional adaption of tolerance to lactose". Humangenetik. 13 (2): 118-25. 1971. doi:10.1007/bf00295793. PMID 5114667. 
  86. ^ "Transcriptional heterogeneity in the lactase gene within cell-type is linked to the epigenome". Scientific Reports. 7: 41843. January 2017. doi:10.1038/srep41843. PMC 5282553 $2. PMID 28139744. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Laktoz_intoleransı&oldid=32552308" sayfasından alınmıştır