Kumul İsyanı (Çince: 哈密暴動; pinyin: Hāmì bàodòng; "Hami İsyanı"), 1931-1934 yılları arasında Sincan'da Kumul Uygurları tarafından başlatılan bir isyandı. İsyan, Sincan valisi Jin Shuren'i devirmek isteyen Hui General Ma Zhongying tarafından çıkarıldı.

Kumul İsyanı
Sincan çatışmaları
Tarih4 Nisan 1931-1934
Bölge
Sonuç Sonuçsuz
Sonraki yıllarda daha fazla çatışmaya yol açtı
Taraflar
 Çin
Kumul Hanlığı
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Sincan
Rus İmparatorluğu Beyaz Ordu
 Sovyetler Birliği
Birinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti
Destek:
Jön Türkler
 Afganistan
 Japonya
 Birleşik Krallık
Komutanlar ve liderler
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Çan Kay Şek
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Ma Zhongying
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Ma Hushan
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Ma Zhancang
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Zhang Peiyuan
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Huang Shaohong
Yulbars Han
Hoca Niyaz
Osmanlı İmparatorluğu Kemal Efendi
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Jin Shuren
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Zhang Peiyuan
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Sheng Shicai
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Hoca Niyaz
Rus İmparatorluğu Pavel Pappengut
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Ma Shaowu
Sovyetler Birliği Josef Stalin
Sovyetler Birliği Mihail Frinovski[1]
Mehmet Emin Buğra
Abdullah Buğra (ölü)
Nur Ahmetcan Buğra (ölü)
Osman Ali
Tevfik Bey
Sabit Damolla
Mustafa Ali Bey
Muhsin Çapanoğlu
Mahmud Nedim Bey
Kayıplar
Bilinmiyor Binlerce Binlerce

Kumul Uygurları, Kumul Hanlığı'na sadıktılar ve varisini hanlığa geri getirmek ve Jin'i devirmek istiyorlardı. Kuomintang yönetimi, Sovyetler Birliği ile olan bağları nedeniyle Jin'in görevden alınmasını istemekteydi, bu yüzden Jin'i vali olarak tanıyormuş gibi yaparken bu operasyonu onayladı. İsyan daha sonra güney Sincan'daki Hotan Uygur isyancıları, Kırgız isyancılarla işbirliği içinde bağımsızlık için ayrı bir isyan başlatırken büyük çaplı çatışmaya dönüştü. Çeşitli gruplar isyan etti ve birleşmediler ve hatta bazıları birbirleriyle savaştı. Savaşın ana kısmı Ma Zhongying tarafından Sincan hükûmetine karşı yapıldı. Ma'nın Sincan'ı ele geçirmesine gizlice izin veren Çin başbakanı Çan Kay-şek tarafından da desteklendi.[2]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Нэх В. Ф. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde [https://web.archive.org/web/20200810184513/http://uighur.narod.ru/History/spets_operatsiya.html arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Специальная операция НКВД в Синьцзяне (Rusça)] 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. ^ Andrew D. W. Forbes (1986). Warlords and Muslims in Chinese Central Asia: A Political History of Republican Sinkiang 1911-1949 (illustrated bas.). Cambridge, İngiltere: CUP Archive. s. 335. ISBN 0-521-25514-7. 17 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2021.