Kullanılabilirlik
Kullanılabilirlik (İngilizce usability), insan tarafından yapılan şeylerin kolay kullanılabilmesi ve kolay öğrenilebilmesidir. "İnsan tarafından yapılan şey" bir bilgisayar yazılımı olabilir, web sitesi, kitap, alet-edevat, makine, herhangi bir süreç ya da insan etkileşimi gerektiren her türlü şey olabilir.
Yüksek kullanılabilirlik:
- Belli bir işi tamamlamak için daha az vakit harcamak
- Öğrenmek için daha az vakit harcamak
- Kullanırken rahatsız edici detaylarla karşılaşmamak
Kullanılabilirlik Nasıl Ortaya Çıktı? değiştir
1990'lı yıllarda web'in ortaya çıkmasıyla bilgi miktarı artmış ve bilgiye erişim kolaylaşmıştır. Bu gelişmelerin sonucunda teknolojide büyük ilerlemeler olmuştur. Sonrasında ise gelişen teknolojiye bağlı olarak bilgisayarlar, telefonlar ve çeşitlenen web siteleri gibi kullanıcıyla iç içe olan ürünler gün geçtikçe bazı karışıklıklara sebep olmaya başlamıştır. Bu karışıklıkların nedeni insan-makine etkileşiminde yaşanan kullanılabilir olup-olmama durumudur. Kısaca insan-makine etkileşimi; "insanın teknolojiye değil, teknolojinin de insana uymasını hedefler.".[1] Bu hedef de ancak insanları daha kullanılabilir teknolojiye ulaştırmakla başarılabilir.
Gerçek Anlamda Kullanılabilir Derken Neyi Kastediyoruz? değiştir
Yani gerçek anlamda kullanılabilir ürün derken neyi kastediyoruz? Söz konusu ürünü, herhangi bir düzeyde bilgi birikimine sahip olan kullanıcının kolay ve verimli bir şekilde kullanmasını; bu kullanımı sonucunda da amacına ulaşıp, kullanımından memnun kalmasını sağlayan, ürün kalitesinin bir göstergesidir.[2]
Kullanılabilir Ürünler Kime Göre, Neye Göre Tasarlanacak? değiştir
Peki kullanılabilir ürünler tasarlanırken neye göre, kime göre tasarlanacak? Örneğin bana göre verimli bir şekilde kullanılabilen, her istediğime rahatlıkla ulaşabildiğim, arayüz tasarım rengine bayıldığım bir web sitesi acaba başkaları için de aynı şeyi ifade ediyor mu? Günümüzde herkesin kolaylıkla oluşturabileceği ve kişilerin kendi zevklerine göre tasarladıkları web siteleri, gerçek bir kullanıcı tarafından kafası karışmadan kullanabilecek mi? İşte tüm bu kargaşayı engellemek için uluslararası düzeyde ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü) tarafından geliştirilen standartlar çıkarılmıştır. ISO'nun tanımına göre kullanılabilirlik: etkililik, verimlilik ve memnuniyet olmak üzere üç temel özellikten oluşmaktadır.[3] Kullanılabilirlik standardı: ISO 9241-11.
ISO Çerçevesinde Kullanılabilirlik İlkeleri değiştir
Etkililik: "Kullanıcıların uygulamayı kullanarak yapması beklenen işleri ne ölçüde başarabildiğini ifade eder."
Verimlilik:"Belirlenen işi yapmak için kullanılan zaman, çaba ve maliyet gibi unsurlar bu ölçüm ile değerlendirilir."
Memnuniyet:"Kullanıcının uygulamayı kullanırken oluşan duygularının ve fikirlerinin ölçüsünü ifade eder.".[1]
Kullanılabilirlik İlkeleri
Bu ilkeler bazen farklılık gösterse de aynı şeylerden bahsediliyor aslında. Birkaç örnek vermek gerekirse: Jakop Nielsen’a göre temel olarak kullanılabilirlik ilkeleri; Öğrenilebilirlik: Temel görevleri ilk defa gerçekleştirmek kullanıcılar için ne kadar kolay? Verimlilik: kullanıcılar tasarımı öğrendikten sonra, ne kadar hızlı şekilde verilen görevleri gerçekleştirebiliyor? Hatırlanabilirlik: Bir süre kullanılmayan tasarıma geri dönüldüğünde, görevler ne kadar kolay yerine getirilebiliyor? Hatalar: Yapılan hatalardan kolayca nasıl geri dönülebilir? Memnuniyet: Tasarımı kullanırken keyif alındı mı, memnun kalındı mı, tekrar kullanılmak istendi mi? şeklinde temellendiriliyor.[4]
Steve Krug ise bu ilkeleri; •Kullanışlı web siteleri yaratma, •Kaç tıklama yaptığın önemli değil, her tıklama düşündürmesin yeter, •Her sayfada bulunan kelimelerin yarısını atıp, sonra da diğer yarısını atmak olarak birkaç bölüme ayırmış ve bu şekilde ilkeleri açıklamıştır.[5]
Kullanılabilirliğin Yararları
Kullanılabilirlik, müşteri ve kullanıcı memnuniyetini en açık şekilde ölçen bir göstergedir. Kullanılabilirlik ve kullanılabilirlik ilkelerini ürününde kullanan tasarımcılar şüphesiz ki rakiplerinden önde olacak ve müşterilerine daha kaliteli hizmet sunmuş olacaklardır. Bunun dışında ilkelere göre tasarım yapan tasarımcıların daha eksiksiz ürün geliştirmelerine olanak verecektir. Ürüne karşı yapılan olumsuz eleştirilerin sayısı azalacak ve ürün prestij kazanacaktır. "[1]
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ a b c Çağıltay, Kürşat (2011). İnsan Bilgisayar Etkileşimi ve Kullanılabilirlik Mühendisliği:Teoriden Pratiğe. Ankara: ODTÜ Yayıncılık. ISBN 978-605-4362-30-1.
- ^ Baş, Turgay (2013). "http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar3.asp". eğitsel web ortamlarının değerlendirilmesinde çeşitli kullanılabilirlik yöntemlerinin karşılaştırılması.yayımlanmamış doktora tezi. 24 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2015.
|başlık=dış bağlantı (yardım) - ^ Aytek,Gürses, Elif. "Kütüphane web sitelerinde kullanılabilirlik ve kullanılabilirlik ilkelerine dayalı tasarım" (PDF). www.bby.hacettepe.edu.tr/. 14 Aralık 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2015.
- ^ nielsen, jakob. "Usability 101:introduction to usability". 10 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2015.
- ^ krug, steve (2007). Kullanışlı web siteleri yaratma: web kullanışlılığına sağduyulu yaklaşım. istanbul: Açık Akademi yayınları. ISBN 975-98099-3-1.