Vikipedi

Kullanışlı aptal

bir davanın amaçlarını tam olarak kavramadan bir davanın propagandasını yaptığı düşünülen bir kişi için kullanılan aşağılayıcı terim

Siyasi jargonda kullanışlı aptal ya da idiot; bir davanın amaçlarını tam olarak kavramadan davanın propagandasını yapıyor olarak algılanan ve davanın liderleri tarafından alaycı bir şekilde kullanılan kişiyi belirten aşağılayıcı bir terimdir.[1][2] Terim, ilk olarak Soğuk Savaş sırasında komünist propaganda ve manipülasyona açık olarak görülen komünist olmayanları tanımlamak için kullanılmış[1] ve genellikle Vladimir Lenin'e atfedilmiş ancak bu atıf, şimdiye kadar doğrulanmamıştır.[3][4]

Kökeni değiştir

"Kullanışlı aptal" ifadesi genellikle Vladimir Lenin'e atfedilmiş ancak Lenin'in bu ifadeyi kullandığı belgelenmemiştir.[3] Amerikalı gazeteci William Safire; 1987'de The New York Times için kaleme aldığı bir makalede Kongre Kütüphanesindeki kıdemli bir referans kütüphanecisinin terimin kökenini araştırarak Lenin'in eserlerinde bu ifadeyi bulamadığını ve elde edilen kanıtlara göre terimin Lenin'e atfedilemeyeceğini yazmıştır.[3][4] Aynı şekilde Oxford English Dictionary, "kullanışlı aptal" ifadesini tanımlarken "Bu ifade, Sovyetler Birliği'nde kullanılan herhangi bir ifadeyi yansıtmıyor gibi görünüyor." ifadelerini kullanmıştır.[1]

Eski dergilerde yapılan bir araştırma, bir siyasi hareketin saf veya farkında olmayan bir müttefiki için kullanılan "kullanışlı aptal" teriminin Britanya'daki kurmaca yazılarda 1864 gibi erken bir tarihte kullanıldığını ve bir başka örneğin ise 1913'ten beri belgelendiği ortaya çıkarmıştır. Daha eski olduğuna dair pek kanıt olmadığı için terimin Soğuk Savaş ile ortaya çıktığı düşünülmemektedir.[5][6] Terimin Soğuk Savaş ile ilgili olarak kullanılması, Haziran 1948'de New York Times'ın çağdaş İtalyan siyaseti hakkındaki bir makalesinde ("Communist shift is seen in Europe"), merkezci sosyal demokrat İtalyan gazetesi L'Umanità'ya yapılan atıf şeklinde ortaya çıkmıştır.[1][7] L'Umanità; 1948 seçimleri sırasında İtalyan Komünist Partisi ile halk cephesine giren sol sosyal demokratlara, komünistlerle birleşme veya ittifaktan ayrılma seçeneğinin verileceğini yazmıştır.[7] Terim, daha sonra Amerikan İşçi Habercileri Federasyonu'ndaki 1955 tarihli bir makalede komünist davaları destekleyen İtalyanlara atıfta bulunmak için kullanılmıştır.[8] Time, bu ifadeyi ilk olarak Ocak 1958'de bazı İtalyan Hıristiyan Demokratlar'ın, sosyal aktivist Danilo Dolci'yi komünist davalar için "kullanışlı bir aptal" olarak gördüklerini yazarak kullanmıştır. O tarihten beri terim, derginin makalelerinde tekrarlanmıştır.[9][10][11][12][13][14]

Benzer bir terim olan "kullanışlı masumlar", Bogdan Raditsa tarafından yazılan 1946 tarihli "Yugoslavya'nın Dünyaya Trajik Dersi" başlıklı Reader's Digest makalesinde yer almıştır. Raditsa, II. Dünya Savaşı sırasında sürgündeki Yugoslav hükûmetine hizmet etmiş; Josip Broz Tito'nun partizanlarını (kendisi bir komünist olmasa da) desteklemiş ve New York'a gitmeden önce kısa bir süre Tito'nun yeni Yugoslav hükûmetinde görev yapmıştır.[15] "Sırp-Hırvatçada, komünistlerin 'demokrasi' uğruna kendileriyle iş birliğine razı olan gerçek demokratlar için bir tabiri vardır: Korisne Budale veya Kullanışlı Masumlar." ifadelerini kullanmıştır.[16] Avusturyalı-Amerikalı ekonomist Ludwig von Mises, 1947 tarihli Planned Chaos adlı kitabında "kullanışlı masumlar" teriminin komünistler tarafından von Mises'in "kafası karışmış ve yanlış yola sapmış sempatizanlar" olarak tanımladığı liberaller için kullanıldığını yazmıştır.[17]

Örnek kullanımlar değiştir

1959'da Chicago Daily Calumet tarafından Kongre kayıtlarına giren bir başyazıda Illinois'ten Kongre Üyesi Ed Derwinski, barışı desteklemek amacıyla Sovyetler Birliği'ne seyahat eden Amerikalılar için "Lenin'in komünist oyununda kullanışlı aptallar dediği şey" ifadelerini kullanmıştır.[18] 1961'de Amerikalı gazeteci Frank Gibney, Lenin'in kullanışlı aptal deyimini icat ettiğini yazmıştır. Gibney, bu ifadenin Jean-Paul Sartre'dan Japonya'daki solcu sosyalistlere ve Şili Halk Cephesi üyelerine kadar "Komünist takipçi[(ler)" için iyi bir tanım olduğunu belirtmiştir.[19] 1930'lar ve 1940'lar boyunca bir dizi Latin Amerika ülkesinde görev yapan ve daha sonra United Fruit Company için lobicilik yapan Amerikalı bir diplomat olan Spruille Braden, 1965'teki bir konuşmasında bu terimin Josef Stalin tarafından ne ifade etmek için kullanıldığını söylemiştir. Braden, Sovyet gündemine yardımcı olan "iyi niyetli duygusal veya idealist kişiler olmasına rağmen sayısız masum" olarak nitelendirmiştir.[20]

1987'de New York Times'ta yazan William Safire, Nikaragua ve Hollanda sosyalistlerinde Kontra karşıtı Sandinistleri destekleyen Kongre üyeleri de dahil olmak üzere "ifadeyi kullanan kişinin görüşüne göre yeterince anti-komünist olmayan herkese" karşı "kullanışlı aptal" teriminin artan kullanımını ele almıştır.[3] ABD Başkanı Ronald Reagan, Sovyet lideri Mihail Gorbaçov ile Orta Menzilli Nükleer Kuvvetler Antlaşması üzerinde müzakereleri tamamladıktan sonra, muhafazakar siyasi lider Howard Phillips, Reagan'ı "Sovyet propagandası için kullanışlı bir aptal" ilan etmiştir.[4][21]

Türk köşe yazarı Yıldıray Oğur, 2014'teki bir yazısında ("Nasıl 'Kafes'lendik?"), Kafes eylem planıyla ilgili olarak "19 Ocak'ın yıl dönümünde herhalde yapılacak en iyi iş, tüm bu cinayetlerin karartılmasına hizmet ederken bazı askerlerin hayatını karartan bu planlara zamanında inanmış insanlar olarak kullanışlı aptallığımızı kabul etmektir." yazarak kendini "kullanışlı aptal" olarak nitelemiştir.[22] Bu yazıdan kısa bir süre Taraf Genel Yayın Yönetmeni Neşe Düzel, Oğur'a hitaben "Sen, belki de bugün kafesleniyorsun. Kullanışlı bir aptal olarak bugün kullanılıyorsun! Olayları kavrayacak bir zekaya sahip olmadığın anlaşıldığına göre, bugün kandırılmadığını sen nasıl anlayabileceksin ki?" ifadesini kullanmıştır.[23]

Kaynakça değiştir

  1. ^ a b c d "useful idiot". Oxford English Dictionary. Oxford University Press. 2017. 
  2. ^ Holder, R. W. (2008), "useful fool", Oxford Dictionary of Euphemisms, Oxford University Press, s. 394, ISBN 978-0199235179, useful fool – a dupe of the Communists. Lenin's phrase for the shallow thinkers in the West whom the Communists manipulated. Also as useful idiot. 
  3. ^ a b c d Safire, William (12 Nisan 1987). "On Language: Useful Idiots Of the West". The New York Times. 22 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2017.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "safire" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  4. ^ a b c Boller, Paul F.; George, John H. (1989). They Never Said It: A Book of Fake Quotes. Barnes & Nobles Books. ISBN 9781566191050. 
  5. ^ "'useful idiot': Meaning and origin". 26 Mart 2021. 26 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ "The Vixen" a short story by Lewin Fitzhamon; https://trove.nla.gov.au/newspaper/article/136360775?searchTerm=useful%20idiot 27 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  7. ^ a b Cortesi, Arnold (21 Haziran 1948). "Communist Shift is seen in Europe; Tour of Two Italian Leaders Behind Iron Curtain Held to Doom Popular Fronts". The New York Times. 26 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2018. 
  8. ^ Stogel, Syd (1955). "'Useful Idiots' Keep Italy Reds Strong". American Federation of Labor News-Reporter. 
  9. ^ "Italy: From the Slums". Time. 13 Ocak 1958. 26 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2022. 
  10. ^ "WORLD: The City as a Battlefield: A Global Concern". Time. 2 Kasım 1970. 26 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2022. 
  11. ^ Lamar, Jr., Jacob V. (14 Aralık 1987). "An Offer They Can Refuse". Time. 26 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2022. 
  12. ^ Poniewozik, James (3 Kasım 2009). "TV Marks Obama Anniversary with Documentaries, Aliens". Time. 26 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2022. 
  13. ^ Klein, Joe (26 Kasım 2010). "Israel First, Yet Again". Time. 19 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2018. 
  14. ^ Steinmetz, Katy (14 Mart 2012). "Wednesday Words: Useful Idiots, Don 'Draping' and More". Time. 26 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2018. 
  15. ^ "Yugoslavia Run by Russia, says Ex-Aide of Tito". Chicago Daily Tribune. 24 Eylül 1946. s. 6. 
  16. ^ Raditsa, Bogdan (1946). "Yugoslavia's Tragic Lesson to the World". Reader's Digest Service. Cilt 49. 4 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2022. 
  17. ^ Ludwig von Mises, Planned Chaos, Foundation for Economic Education, 1947, p. 17 in electronic document 11 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  18. ^ Şablon:USCongRec
  19. ^ Gibney, Frank (1961). The Khrushchev Pattern. Duell, Sloan and Pearce. s. 8. 26 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2022. 
  20. ^ Braden, Spruille (1971). Diplomats and Demagogues: the Memoirs of Spruille Braden. Arlington House. s. 496. ISBN 9780870001253. 20 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2022. 
  21. ^ Smith, Hendrick (17 Ocak 1988). "The Right Against Reagan". The New York Times Magazine. 19 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2018. 
  22. ^ Oğur, Yıldıray. "Nasıl 'Kafes'lendik?". Türkiye. 29 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  23. ^ "Taraf'tan Yıldıray Oğur ve Fehmi Koru'ya: Kullanışlı aptallar, zavallılar". T24. 2 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kullanışlı_aptal&oldid=32548065" sayfasından alınmıştır