Krikor Amiryan
Krikor Amiryan (Ermenice: Գրիգոր Ամիրեան, 20 Haziran 1888, Bayburt – 1 Ağustos 1964, Los Angeles), Ermeni asıllı Osmanlı askeri, siyasetçi, iş insanı ve devrimci.
| Krikor Amiryan | |
|---|---|
 Amiryan, 1950 | |
| Doğum | Գրիգոր Ամիրեան 20 Haziran 1888 Bayburt, Erzurum Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 1 Ağustos 1964 (76 yaşında) Los Angeles, Kaliforniya, Amerika Birleşik Devletleri |
| Bağlılığı |  Osmanlı İmparatorluğu Ermenistan |
| Branşı | Osmanlı ordusu |
| Hizmet yılları | 1908–1917 |
| Rütbesi | Albay (Çorbacı) |
| Birimi | Ermeni Gönüllü Tugayları |
| Çatışma/savaşları | Birinci Balkan Savaşı I. Dünya Savaşı |
| Ailesi | |
| Babası | Eryia Amiryan |
| Eşi | Siranuş Garabedyan (1896–1975) |
| Çocukları | Christine (1924–2010) Sebouh (1925-2013) Dro (1928-) |
| Sonraki işi | İş insanı |
İlk yılları değiştir
Krikor Amiryan, 20 Haziran 1888 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu'nun Erzurum Vilayeti'ne bağlı Bayburt kazasında dünyaya geldi. Amiryan ailesi Bayburt'un nüfuzlu ve etkili aileleri arasında gösteriliyordu. Amiryan, Ermeni tarihinin çalkantılı bir dönemi olan 1894-1896 arasındaki Hamidiye Katliamları sırasında çocukluğunu geçirdi. 1895'in başlarında Sultan II. Abdülhamid, Osmanlı İmparatorluğu'ndaki belirli Ermeni bölgelerinin kontrolünün ele geçirilmesini emretti. İmparatorluğun doğusundaki en yoğun Ermeni nüfuslu bölgelerinden birisi olduğu için binlerce Osmanlı askerine Bayburt'un kontrolünü ele geçirmeleri emri verildi. Osmanlı birlikleri şehre girdiğinde 26 Ekim 1895'te büyük bir isyan patlak verdi. Ermeni isyancılar ile Osmanlı kuvvetleri arasındaki çatışmadan sonra bir ateşkes ilan edilmesi kararlaştırıldı. Amiryan'ın babası Eryia Amiryan, Osmanlı yetkilileriyle ateşkes konusunu müzakere etmek için şehri temsil etmesi için seçildi. Bunun yerine Eryia Amiryan vurularak öldürüldü ve ertesi gün uygun bir cenaze töreni ile defnedildi.
I. Dünya Savaşı yılları değiştir
Amiryan, Bayburt'ta yerel bir Ermeni okulunda eğitim gördü ve daha sonra Kara Harp Okulu'na girdi. 1908'de akademiden mezun oldu ve Ağa (teğmen) rütbesine terfi etti. 1912'den 1913'e kadar süren Birinci Balkan Savaşı'nda görev yaptı. Amiryan, 1913'ün başlarında Bulgar güçleri tarafından tutuklandı ve hapse atıldı. 1913 yılının ortalarında, Londra Antlaşması'nın imzalanmasından sonra birçok rütbeli asker ile birlikte serbest bırakıldı.
Amiryan, 1914-1915 yılları arasında General Andranik Ozanyan'ın kişisel koruması ve özel eğitmeni olarak görev yaptı.[1] Aynı zamanda "General Dro" olarak da bilinen Drastamat Kanayan'ın yakın arkadaşıydı. 28 Haziran 1914'te Gavrilo Princip, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun varisi Arşidük Franz Ferdinand'a suikast düzenledi. Bir ay sonra, Avrupa'da I. Dünya Savaşı patlak verdi ve 1915 yılında savaş Osmanlı İmparatorluğu'na ulaştı ve Ermeni Soykırımını tetikledi. Amiryan, katliam nedeniyle travmatik olarak etkilendi. Ailesi Bayburt'tan sürüldü ve ölümlerine kadar zorunlu tehcire maruz kaldı. Amiryan'ın ailesi ve binlerce Ermeni Erzincan'a ulaşırken, annesi Vartanuş, Dicle nehrine atlayarak intihar etti. Elli kişiden oluşan ailenin geri kalanı, zorunlu göç sırasındaki ölüm yürüyüşünde hayatlarını kaybetti. Amiryan ailesinin hayatta kalan tek üyesi, Krikor Amiryan'ın en büyük kız kardeşi Hayganuş'tur. Hayganuş, Osmanlı askerleri Bayburt'a varmadan kaçmayı başardı.
17 Nisan 1916'da Rus General Vladimir Lyahov, şehirde konuşlanmış Osmanlı ve Alman askerlerini çıkarmak için Bayburt'a büyük bir harekat düzenledi. Bu arada Amiryan, Birinci Ermeni Gönüllü Tugayında görev aldı.[2] Birinci Ermeni Gönüllü Alayı, Rus İmparatorluğu, İran ve Osmanlı İmparatorluğu'nun sınır bölgelerinde savaştı. Gönüllü Alayı 1.200 kişiden oluşuyordu ve Amiryan, topçu tümeninin komutanı olarak görev yaptı. General Tovmas Nazarbekyan, Drastamat Kanayan ve Andranik Ozanyan komutasında görev yaptı. Çar II. Nikolay'ın tahttan çekilmesi ve Brest-Litovsk Antlaşması'nın imzalanmasından sonra, Birinci Ermeni Alayı dağıtıldı. Alayın dağıtılmasının nedeni, Ermeni kuvvetlerinin Rus İmparatorluğu tarafından tedarik edilmesi ve Brest-Litovsk Antlaşması'nın imzalanmasından sonra Rus İmparatorluğu'nun resmen savaştan çıkması ve Birinci Ermeni Gönüllü Alayına verilen tüm ikmallerin tamamlanmış olmasıydı. Ermenilere, Rusya'dan gelen ikmaller kesilmiş olsa da, Amiryan ve Birinci Ermeni Gönüllü Alayı, Rus desteği olmadan davalarına devam ettiler ve bunun yerine büyük ölçüde İngiliz İmparatorluğu'ndan gelen ikmallere güvendiler.
1918'de I. Dünya Savaşı'nın sona ermesinden sonra Amiryan, İstanbul'daki bir Ermeni mahallesi olan Sucrati'ye döndü ve burada Türk Sarayı'nda bulunan bir Ermeni Yetimhanesi'nin Müdürü olarak görev yapmaya başladı. 1920'lerin başında, General Dro ile birlikte Romanya'ya kaçtı. Dro, Ghoukasian Petrol Rafinerilerinden sorumlu olarak atanırken, Amiryan yönetim görevlisi olarak çalışmaya başladı. Lumina Petrol Rafinerileri olarak da bilinen Ghouaskasian Petrol Rafinerileri, Ploieşti'nin her yerine yayılmıştı.
II. Dünya Savaşı yılları değiştir
II. Dünya Savaşı sırasında, Amiryan ve ailesi, petrol sahalarının Nazi Almanyası tarafından işgali ile uğraştı. Amiryan da dahil olmak üzere petrol rafinerilerini yöneten tüm görevliler Nazi Rejimine karşı çıktı. Fakat, Nazi Generalleri ve yüksek rütbeli askerleri Erwin Rommel, Friedrich Paulus, Hans-Jürgen von Arnim ve Albert Kesselring'in ordularına petrol, gaz, yiyecek ve su gibi temel malzemeleri sağlamak zorunda kaldılar. Petrol rafinerileri aynı zamanda kötü şöhretli Rumen Diktatör Ion Antonescu'nun ordularına da tedarik sağladı. Ayrıca Stalingrad Muharebesi sırasında Alman ve Rumen güçlerini tedarik etmek mecburiyetinde kaldılar. Almanya Şansölyesi Adolf Hitler, petrol ve gaz tedarikinin %80'inden fazlasını Ploieşti'den karşıladı. Amerikan ve İngiliz Kuvvetlerin Ploieşti şehrine düzenlediği Gelgit Dalgası Operasyonu adlı bombardımanda şehir yıkma uğradı. Öte yandan, Amiryan ve yönetim ekibi, petrol sahalarının %40'ı yok edildikten sonra büyük yıkımla uğraşmak zorunda kaldı. Müttefik Kuvvetlerin amansız bombardımanından sonra, Hitler dikkatini Bakü'deki rafinerilere çevirmek zorunda kaldı.
Almanlar rafinerileri yeniden inşa etmeyi başarırken, Alman savaş makinesinin kalbini yok etmek için girişimde bulunan Kraliyet Hava Kuvvetleri, şehri dümdüz etmek için 700 bombardıman uçağı gönderdi. Britanya İmparatorluğu sonunda rafinerileri yok etmeyi başardı ve Almanya'nın ikmal sevkiyatı sekteye uğradı. Bu olay, 20 Ağustos 1944'te yürürlüğe giren İkinci Yaş-Kişinev Taarruzu'ndan birkaç gün önce gerçekleşti. Operasyonun amacı Romanya'yı Nazi işgalinden kurtarmak ve Ion Antonescu diktatörlüğünü devirmekti. 1941'de General Dro, Wehrmacht'ta çoğunlukla eski Ermeni savaş esirlerinden oluşan bir kol olan Ermeni Lejyonu oluşturmak için Ghoukasian Petrol Rafinerisinden ayrılmak zorunda kaldı. Lejyon, Ermenistan'ın Sovyetler Birliği'nden geri alınması için savaştı. Dro, Ermeni Lejyonu'nu oluşturmak için ayrıldığında, Ghoukasian Petrol Rafinerilerinin komutasını Amiryan ve Alexander Sharafian'a bıraktı.
Savaşın sona ermesinden sonra, Amiryan ve ailesi önce Avusturya'ya oradan da İtalya'ya gitti. Roma'ya vardığında yeğeni Corc Mardikyan ile tekrar bir araya geldi. Krikor Amiryan 1950 yılında eşi Siranuş ve en küçük oğlu Dro ile Amerika Birleşik Devletleri'ne geldi. Diğer iki çocuğu Christine ve Sebouh, ilk Yerinden Edilmiş Kişiler Yasası nihayet kabul edilene ve Amerika Birleşik Devletleri pasaportlarını kabul edene kadar beş yıl beklemek zorunda kaldı. 7 Mayıs 1957'de Amerika Birleşik Devletleri vatandaşlığı'na geçti.
Sonraki yılları ve ölümü değiştir
Amiryan, özellikle yeğeni Corc Mardikyan (George Mardikian) aracılığıyla Ermeni toplumu ve Ermeni Devrimci Federasyonu'ndaki özverili çalışmalarına devam etti. Corc Mardikyan'ın restoranı Omar Khayyam'da çalıştı ve Osmanlı Sadrazamı Talât Paşa'yı bir suikast sonucu öldüren Soğomon Tehliryan ile birlikte CorcMardikian Enterprises'ta çalıştı. Amiryan, George Mardikian Enterprises'ta Ermeni alfabesinde daktilocu olarak görev yaptı.
Krikor Amiryan'ın üç çocuğu da Omar Khayyam'da çalıştı. 1957'de George Mardikian, Enterprises'tan emekli oldu ve ailesiyle birlikte Los Angeles'a taşındı. Günlerinin geri kalanını üç çocuğu ve altı torunuyla vakit geçirerek geçirdi. Ülke çapında Ermenice yayın yapan gazetelerde yüzlerce makale yazdı. 1 Ağustos 1964'te Los Angeles'ta 76 yaşında öldü.
Özel hayatı ve ailesi değiştir
1923'te General Dro, Amiryan'ı Siranuş Garabedyan adında genç bir Ermeni-Bulgar kızla tanıştırdı. Aynı yıl içinde Amiryan ve Siranuş evlendi ve bir yıl sonra ilk çocukları Christine doğdu. Bunu, 1925 ve 1928 yıllarında Sebouh ve Dro adlarında iki oğul izledi. Bir süre ablası Hayganuş ve yeğeni Alene ile birlikte yaşadı. Diğer yeğeni, tanınır bir restoran işletmecisi ve hayırsever olan Corc Mardikyan'dır. 1951'de, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Harry Truman, II. Dünya Savaşı ve Kore Savaşı sırasında Koalisyon güçlerine ve sivillere yiyecek sağladığı için Corc Mardikyan'a Özgürlük Madalyası verdi. Dünya Savaşı'ndan sonra 5.000'den fazla Ermeni'nin Alman mülteci kamplarından Amerika Birleşik Devletleri'ne göçünden sorumlu oldu. 1938'de Ömer Hayyam adında kendi restoranını açtı. 1935'te Hayganuş ve kızı Alene Amerika Birleşik Devletleri'ne göç etti. Bir yıl sonra, ablası Hayganuş zatürreden öldü.
Kaynakça değiştir
- ^ MacCurdy, Marian Mesrobian (23 Ekim 2017). Sacred Justice: The Voices and Legacy of the Armenian Operation Nemesis (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-351-49218-8. 19 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2022.
- ^ Avakian, Lindy V. (1989). The Cross and the Crescent (İngilizce). USC Press. ISBN 978-0-943247-06-9. 19 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2022.