Mehmed Kemal

Mehmed Kemal Bey (Osmanlıca: مهمد كمال بي, 1884 - 10 Nisan 1919), Osmanlı idareci ve öğretmendir. Ermeni Kırımı'ında vazife almasıyla ve idam edilmesiyle bilinir. I. Dünya Savaşının son yıllarında Yozgat mutasarrıflığı ve Boğazlıyan kaymakamılığı görevlerinde bulunmuştur. Osmanlı'nın teslimiyetinin ardından başa gelen Damad Ferit Paşa Hükûmeti’nin kararıyla yargılanmak üzere 7 Ocak 1919 tarihinde gözaltına alındı. 30 Ocak 1919’da İstanbul’a getirildi. Nemrud Mustafa Paşa başkanlığındaki Harp Divanı'nın usulsüz kararıyla 10 Nisan 1919 tarihinde saat: 17.20’de Beyazıt Meydanı’nda idam edildi. 1922'de TBMM tarafından millî şehit ilan edilmiştir.

Boğazlıyan Kaymakamı, Millî Şehit Mehmed Kemal Bey
Kişisel bilgiler
Doğum	Arif oğlu Mehmed Kemal 1884 Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	10 Nisan 1919 (34-35 yaşlarında) İstanbul, Beyazıt Meydanı, Osmanlı Devleti
Defin yeri	İstanbul, Kadıköy

Yaşamı

1884'de Beyrut'ta doğmuştur. Babası aslen Yenişehir'li Sirkeci Gümrüğü Yolcu Salonu Müdürü Arif Bey’dir. Antalya ve İzmir liselerinde okudu. Mekteb-i Mülkiye Şahane'den pek iyi derece ile mezun oldu. 1908 yılında Beyrut Vilayeti Maiyet Memurluğunda çalışmaya başladı.

1909 yılında stajını bitirip kaymakam oldu. Aynı dönemde bir yıl boyunca Rodos İdadisi'nde Türkçe ve Sosyal Bilimler öğretmenliği yaptı. 18 Aralık 1911’de kaymakamlığa dönerek sırasıyla Doyran, 1912’de Gebze, 1913’de Karamürsel ve 1915’de Boğazlıyan Kaymakamı oldu.

Yaşamı ve Ermeni Tehciri'ndeki rolü

I. Dünya Savaşı'nda, Türkiye'de yaşayan Ermenilerin, bir kısmı daha önce kurdukları ve faaliyetlerini sürdürdükleri, birçok Ermeni örgütüyle, özgürlük adı altında ayaklanma başlatarak, Osmanlıyla savaş halindeki Rus kuvvetlerinin yanına geçerek Türk sivil nüfusa karşı saldırı ve katliamlar yaptılar. Bu durumu engelleyerek, halkın can ve mal güvenliğini sağlamak üzere dönemin Osmanlı Hükûmeti (İktidardaki İttihat ve Terakki Fırkası) bazı bölgelerdeki Ermeni vatandaşlarını, başka bölgelere nakletme kararı aldı (Tehcir).

Bu sevkin gerçekleşmesi amacıyla yapılan uzun yolculuk esnasında, zaman zaman gerek doğal hava şartlarının zorluğu, gerekse, çetelerin saldırıları sonucunda, sevk edilen kişiler can ve mal kaybına uğramışlardır. Bu bağlamda Yozgat ilinin, Boğazlıyan ilçesinde bulunan Ermenilerin de Suriye'ye sevki uygun görüldü. Bu sevk işlemini yerine getirmek üzere de mülkî amir olarak Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey görevlendirildi. Osmanlı Devleti'nin savaşta yenilmesinden sonra İttihat ve Terakki Fırkası dağıldı ve Hürriyet ve İtilaf Fırkası iktidara geldi. Yeni hükûmet İttihat ve Terakki Fırkası ile bağlantılı bürokratları görevden alıp yerlerine kendine yakın bürokratları getirdi.

Görevden alınan birçok bürokratın hakkında soruşturma ve incelemeler yapıldı. İşte bu soruşturma ve incelemeler esnasında, Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey'in de hakkında tehcir sırasında Ermeni ahalinin can ve mal kaybına uğramaması için gerekli önlemleri almadığı gerekçesiyle soruşturma ve sonrasında da yargılama yapıldı. Bu yargılama sonunda Kemal Bey sorumlu bulunarak idama mahkum edildi.

Yargılamasında "Ben bir Türk memuruyum. Aldığım emri yerine getirdim. Vazifemi yaptığıma vicdanım emindir. Sizlere yemin ederim ki ben masumum. Son sözüm bugün de budur, yarın da budur. Ecnebi devletlere yaranmak için beni asıyorlar. Eğer adalet buna diyorlarsa, kahrolsun böyle adalet. Benim sevgili kardeşlerim asil Türk milletine çocuklarımı emanet ediyorum. Bu kahraman millet, elbette onlara bakacaktır. Vatan uğruna cephede ölen bir insan gibi şehit gidiyorum. Allah vatana, millete zeval vermesin!" diyerek suçlamalara karşı çıktı. Bu savunmaya karşın daha sonra vatana ihanetten yargılanacak İstanbul'daki askeri mahkeme başkanı Nemrud Mustafa Paşa, dönemin Sadrazamı Damat Ferit ile Sultan Vahdettin'in onayı ve Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi'nin verdiği fetva üzerine hakkında idam kararı verdi. İnfazı 10 Nisan 1919'da İstanbul Beyazıt Meydanı'nda gerçekleştirildi.

İdamının ardından gelen tepkiler

Mehmed Kemal Bey'in İstanbul'daki işgalci İngilizlere yalakalık yapmak amacıyla idam edildiğini düşünen pek çok sayıda vatansever Askeri Tıbbiye öğrencisi, infazın ardından Kemal Bey'in vücudunu bir istimbot ile Sirkeci'den Kadıköy'e kendisinin Moda'daki evine nakletti. Bir müddet sonra cenaze töreni yapıldı ve idamının ardından üzerinden çıkan vasiyetine göre merhum oğlunun Kadıköy'deki kabrinin yanına defnedildi. Cenazesine Milli Mücadele yanlısı gruplar, eski Teşkilat-ı Mahsusa görevlileri, Mülkiye ve Tıbbiye gibi çeşitli okullardan öğrenciler ve diğer vatanseverler katıldı. İşgale karşı ve Saltanat'a tepkili bazı kurumlar bayraklarını yarıya indirdi.

Damat Ferit Paşa'nın başında olduğu Osmanlı Hükûmeti, Mehmed Kemal Bey'in cenaze töreninin İngiliz işgaline karşı bir direniş eylemine dönüşebileceğinden korkarak bir bildiri yayınladı ve cenazeye katılanları tutuklamakla tehdit etti. Lakin muhtemelen daha büyük tepkilerin gelmesinden korkarak bir eylemde bulunmadı.

1922'de Ankara'daki Türkiye Büyük Millet Meclisi, Mustafa Kemal Atatürk'ün öncülüğünde kendisini bir kanun ile "milli şehit" olarak ilan etti. Bu kanun kapsamında ailesi ömür boyu devlet güvencesine alınarak her ay "şeref aylığı" almaya hak kazandı ve Mehmed Kemal Bey'in itibarı iade edildi. Meclis Başkanı Mustafa Kemal Atatürk, kanunun amacını "Memleketin kurtuluşunu, geleceğini, saadetini, ilerleme ve gelişmesini hayat tarzı kabul eden ve suikasta maruz kalarak şehit edilen yöneticilerin geride bıraktığı eş ve çocukları milletin ve devletin emanetindedir." diyerek açıkladı.

Mezarı, Kadıköy, İstanbul'dadır.