Kaynak kaya
Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Eylül 2022) |
Petrol jeolojisinde, kaynak kaya (İngilizce: source rock), yeterli jeolojik zaman ve ısıl şartlarda (yerin derinliğine gömülme) petrol ve doğalgaz oluşturabilen organik maddece zengin kayalardır.
Özellikleri değiştir
En tipik kaynak kayalar şeyl (çamurtaşı) ve kireçtaşı türündeki tortul kayaçlardır; zira petrol oluşumu ancak tortul kayaçlarda gerçekleşebilir. Kaynak kayalar için petrol ve gaz üretim sınırı %0,5 oranında TOC (total organic carbon - toplam organik karbon) miktarına sahip olmaktır. Normalde kaynak kayalar %1 civarında bir organik içeriğe sahiptirler ancak %10'a kadar varan TOC değerlerine rastlanmıştır. Organik maddenin bozunmadan (oksitlenmeden) çökelmesi ve uygun tortullara gömülmesi, bu şekilde kayacın oluşumuna katılması petrol ve doğalgaz oluşumunun en önemli şartıdır. Bu noktadan sonra yeterli sıcaklık ve uzun jeolojik zaman devreye girmektedir. Petrol ve doğalgaz organik madde kökenli olsalar da bu organik maddelerin türleri sebebiyle ayrışırlar. Denizel organik madde yani tip 1-2 kerojen petrol oluşumuna meyilli iken; tip 3 kerojen doğalgaz oluşumunu üstlenir.[1]
Oluşum değiştir
Kaynak kayanın oluşumu sonrası daha da derinlere gömülme yaşanırsa sıcaklık ve basınç etkisiyle jeokimyasal tepkimeler başlar ve petrol oluşumu gerçekleşir. Petrol penceresi de denen bu şartlar 65-150 °C dereceleri kapsar. Bu değerlerin üstündeyse (150 °C dereceden fazla) gaz penceresi kısmı gelir ki, doğalgaz oluşumu başlar. Oluşan petrol veya gaz, kaynak kayada kalabileceği gibi belli jeolojik süreçler sonucu göç etmek durumunda olabilir. Tektonik veya diyajenetik etkilerle kaynak kayadan sızan petrol veya doğalgaz geçirgen özellikteki bir kayaç grubuna gelir ve eğer örtü kayası olmazsa yeryüzüne ulaşıp kaçar; ancak örtü kayası ile sınırlanırsa keşfedileceği güne dek rezervuar kayada tuzaklı kalır.[2]
Kaynakça değiştir
- ^ Glossary Administration, Glossary Administration. "source rock". www.glossary.oilfield.slb.com/. Glossary Oilfield Schlumberger. 26 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2020.
- ^ Sheardown, Ashley. "Source rock". www.ucalgary.ca/. The University of Calgary. 7 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2020.