Kapadokya Krallığı
Kapadokya, Anadolu'da tarihi Kapadokya bölgesinde yer alan bir Helenistik dönem İran krallığıydı.[1][2] Eski Ahameniş Kapadokya satraplığından gelişerek satraplığın son satrapı Ariyaratis tarafından kuruldu. Tarihi boyunca arka arkaya üç aile tarafından yönetildi; Ariyarati Hanedanı (MÖ 331–96), Ariyobarzan Hanedanı (MÖ 96-36) ve son olarak Arkelas (MÖ 36–MS 17). Arkelas'ın MS 17'de ölmesinden sonra Roma İmparatoru Tiberyus (MS 14-37) döneminde krallık, bir Roma eyaletine çevrildi.
Kapadokya Kapadokya Krallığı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| MÖ 320-MS 17 | |||||||||
 | |||||||||
| Tür | Bağımlı devlet | ||||||||
| Başkent | Mazaka | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Koğini Grekçesi (resmi) Eski Farsça (yerel ve bölgesel) Aramice (madeni para) | ||||||||
| Resmî din | Senkretik (Yunan, Anadolu, Fars ve Zerdüşt) | ||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Kökenler ve tarih değiştir
Ahamenişler döneminde, Anadolu'nun "İranlaştırılması" önemliydi ve Batı Anadolu, Pontus ve Kapadokya'da geniş bir İranlı nüfusu yerleşmişti. [3] Ariyaratis 19 yıldır Kapadokya satrapı ve Ahameniş krallarının sadık bir destekçisiydi. İktidardaki Ahameniş hanedanı ve diğer satraplarla da akrabaydı. [4] [5] Makedonyalı İskender, Pers İmparatorluğu fethinin bir parçası olarak Kapadokya'yı işgal ettiğinde, buraya geçici iki vali atadı. Ahamenişlerin düşüşü, Anadolu'daki İranlılar için kriz demekti. [3] İskender'in zaferi ve Helenistik halef kralların ortaya çıkışıyla, Karya'daki ve muhtemelen Batı Anadolu'daki İranlılar değişen duruma ayak uydurmaya başladılar. [3] Halis Nehri'nin (Kızılırmak) batısındaki İran varlığı böylece yavaş yavaş kaybolmaya başladı. [3] Buna karşın nehrin doğusunda olaylar daha farklı gelişti. Kapadokyalılar işgalci Makedonlara en baştan itibaren karşı çıktılar. [3] Halikarnas savunmasından sonra Kapadokyalılar, İskender'e karşı Gaugamela Muharebesi'ne katıldılar (MÖ 331). [3]
Karya'daki ve muhtemelen Batı Anadolu'daki İranlıların aksine, Kızılırmak'ın doğusunda, Kapadokya ve Pontus'taki İran soylu sınıfı, Makedonlara meydan okuyarak bağımsızlıklarını ilan etti. [3] Ariyaratis Kapadokya'da iktidarı ele geçirmeyi başardı ve yeni kurulan Kapadokya Krallığı'nın ilk kralı oldu. Krallığın ilk on hükümdarı Ariyaratis'in soyundan gelecekti. Bir sürelik Seleğukos derebeyliği döneminden sonra Kapadokya Krallığı, III. Ariyaratis döneminde (y. MÖ 255-220) bağımsızlığını kazandı. [6] Ariyarati Hanedanı, Kapadokya Krallığı'na boyun eğdirme girişimiyle MÖ 1. yüzyılın başlarında Pontus Krallığı'nın kötü şöhretli hükümdarı Mitridatis tarafından ortadan kaldırıldı. [7] Bununla birlikte, Roma Cumhuriyeti'nin çıkarlarıyla çatışma halinde olan Romalılar, Kapadokyalıları yeni bir kral seçmeleri konusunda desteklediler. Bu da, başka bir İranlı soylu olan Ariyobarzanis oldu. [7] Roma'daki iç savaştan sonra Romalılar Kapadokya iç işlerine doğrudan müdahale etmeye başladılar. MÖ 36'da Antonyus, Kapadokya tahtına, yerli bir soylu olan Arkelas'ı atadı. [7] Roma İmparatoru Tiberyus, onu yaşlandığında Roma'ya çağırdığında Arkelas, orada eceliyle öldü. Akabinde Kapadokya, bir Roma eyaleti olacak biçimde ilhak edildi. [4] Krallığın kuvvetli komşular arasındaki tehlikeli konumu sebebiyle Kapadokya kralları, genellikle Mitridat Hanedanı ve Seleğukos Hanedanı gibi hanedanların üyeleriyle evlendiler. [7]
Agustus döneminde yaşamış tarihçi Strabon (MÖ 63-MS 17), Ahameniş Pers İmparatorluğu'nun çöküşünden neredeyse üç yüz yıl sonra ancak Batı Anadolu'da Perslerin izlerini kaydetmiş; Kapadokya'yı ise neredeyse İran'ın yaşayan bir parçası olarak değerlendirmişti. [3]
Din değiştir
Makedon fetihlerinin ardından, Kapadokya'daki ve başka yerlerdeki Pers sömürgecileri, İran'daki dindaşlarından koparıldı. [8] Birinci yüzyılda Kapadokya Krallığı'nda onları gözlemleyen Strabon, Kapadokyalıların birçok Pers tanrısının kutsal mekanlarına ve ateş tapınaklarına sahip olduğunu kaydetmiş. [8] Krallığın toprakları, birçok İran tanrı ve idollerinin yanı sıra İranlaştırılmış tanrıların kutsal mekanlarına ve tapınaklarına da sahipmiş. [4] Strabon, bu sınıftaki birçok kutsal mekan ve idolün önemini vurguluyor. [4] Bunlardan bazıları Kastabala'daki Anahita, Ariyeremneya'daki mecusi Sagaryos ve Arebsum'daki Ahura Mazda'dır. [4] Pireytiya olarak bilinen kapalı alanlarda Zerdüşt olarak tapınırlardı. [9] Strabon, bu pireytiyaların ortalarında, üstünde çokça kül bulunan ve mecusilerin ateşi sürekli yaktıkları bir sunak olduğunu belirtmiş. [8]
İdare değiştir
Başta krallık 10 satraplık halinde teşkilatlandı. [4] Daha sonradan bu sayı 11'e çıktı. [4] Satraplıklar Yunanca stratigay terimiyle adlandırılıyordu ve her birinin başında soylulardan bir stratigos bulunuyordu. [4] 11 satraplık; Meliten, Katonya, Kilikya, Tiyanitis, Garsoritis, Layonsen, Sargarosen, Saroğen, Şamanen, Morimen ve Kilikya Trakyası. 11. ve son satraplık olan Kilikya Trakyası krallığa sonradan eklenmiştir. [4]
Krallık topraklarındaki kontrol, soylular tarafından korunan kraliyet mülkleri ve surlarla sağlanırdı. [4] İki tür mülk vardı: Mevzubahis soylunun meskeni üzerinde yerleşik olanlar ve tapınak mülkleri. [4] Tapınak mülkleri denen mülklerdeki rahipler, hem dünyevi kuvvete hem de dinsel bir işleve sahipti. Din adamları, bu çifte rollerinin bir sonucu olarak, kraldan sonra en yetkili kişilerdi. [4]
Helenleşme değiştir
Kendilerinden daha büyük batılı komşuları Seleğukosları ve Pergamonları taklit eden Kapadokya kralları, krallığın çeşitli yönlerini kasten Helenleştirdiler. [4] Hem Ariyarati hem de Ariyobarzan hanedanlarının üyeleri, Yunan eğitimi alacak ve yerli şah yerine basilyus gibi Helen unvanlarını benimseyecekti. [4] Her ne kadar Ariyarati hanedanının ilk birkaç kralı, Aramice betimlemeler içeren İran tarzı sikkeler bastırmış olsa da, III. Ariyaratis ve sonrasında Yunan tarzı sikke ve yazıtlar kullanılmaya başlandı. [4] Ariyamnes'in saltanatında Yunan yazıtlı ilk sikkeler, Pers kıyafeti içindeki monark tasvirleriyle ortaya çıktı. [3] Seleğukoslar gibi, Kapadokya kralları da yeni kurulan şehirlere kendi adlarını verdiler (örn. Ariyeremneya, Ariyerete, Arkelas). Ayrıca, her üç kraliyet hanedanı da Yunan polisi tarafından onurlandırıldı. [4] Kabaca bir tabirle, krallıktaki Helenleşme MÖ 3. yüzyıldan itibaren yavaş yavaş başladı ve 2.de hızlandı. [3] Bununla birlikte, krallığın sonuna kadar tüm hükümdarlar İranlı isimler taşıdı. [5]
Başkent değiştir
Strabon'a göre, başkent Mazaka büyük nüfusa sahip gelişmiş bir yerleşkeydi. [4] Çok sayıda köy ve tarlayla çevriliydi. Tüm bunlar, öncelikle kraliyet ailesi, ardından soylular tarafından kontrol edilen surlarla iyice korunuyordu. [4]
Antik Sikkeleri değiştir
MÖ 280’e kadar olan dönemde Kappadokia/Kapadokya Krallığı’nda darb edilen antik sikkeler ve üzerindeki semboller belirgin Pers özelliklerini taşımaktadır. MÖ 280-163 yılları arasında darb edilen sikkelerde Grek özellikleri ve Pers simgeleri birlikte yer almaktadır. MÖ 163-86 arasında sikkelerde tümü ile Hellenistik [Yunan] özellikler yer almaktadır.
Kappadokia/Kapadokya antik sikkelerinde altın sikkelere rastlanmamış olup [çok nadirdir], temel sikkeleri gümüş Tetradrahmi ve Drahmi olarak görülmektedir. Diğer tip antik sikkelerde ise bronz kullanılmıştır. Gümüş sikkelerin darbı daima kralın yetkisinde olup, bronz sikke darbı yerel yöneticeler tarafından yapılmaktaydı. Antik sikkelerde kralın adı, kullandığı unvanlar, bazen darb yeri, monogramlar, tanrı tasvirleri ve saltanat yılını gösteren rakamlar görülmektedir.
Kapadokya Krallarına ait antik sikkeler üzerinde;
Basileus [Yunanca βασιλεῖς]: Kral
Eusebeios/Eusebius [Yunanca εὐσέβεια]: Dindar, Sofu
Epiphanes [Ἐπιφανής]/Epiphaneia [ἐπιφάνεια]: Tanrının Görüntüsü
Ktistes [Yunanca κτίζειν]: Kurucu, Yaşanabilir Kılmak,Kurmak
Nikophoros [Νικηφόρος]: Muzaffer/Zafer Getiren
Philopator/Philopatoros [Yunanca Φιλοπάτωρ]: Babasını Seven
Philodelpos= Delphos’u seven. [Delphos Apollon’un oğlu]
Philopatris [Yunanca Φιλόπατρις]: Yurdunu Seven
Philometor [Yunanca Φιλομήτωρ]: Annesini Seven gibi unvanlar ve lakaplar görülmektedir.
Kapadokya Kralları değiştir
- I. Ariyaratis MÖ 331-322
- II. Ariyaratis MÖ 301–280
- Ariyaramnes MÖ 280–230
- III. Ariyaratis MÖ 255–220
- IV. Ariyaratis MÖ 220-163
- V. Ariyaratis MÖ 163–130
- VI. Ariyaratis MÖ 130-116
- VII. Ariyaratis MÖ 116-101
- VIII. Ariyaratis MÖ 101-96
- IX. Ariyaratis MÖ 100–85
- I. Ariyobarzanis MÖ 96–63
- II. Ariyobarzanis MÖ 63–51
- III. Ariyobarzanis MÖ 51–42
- X. Ariyaratis MÖ 42–36
- Arkhelaos MÖ 36–MS 17
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ Weiskopf 1990 "(...) Hellenistic-era Iranian kingdom (...) But all in all, Cappadocia remained an Iranian kingdom, one which developed from an Achaemenid satrapy."
- ^ "Eupator in Asia before the first war with Rome". The Foreign Policy of Mithridates VI Eupator, King of Pontus. BRILL. 1986. s. 72. ISBN 978-9004075917.
As in Pontus the ruling family was of Iranian descent.
- ^ a b c d e f g h i j Raditsa 1983.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Weiskopf 1990.
- ^ a b Cooper & Decker 2012.
- ^ McGing 1986.
- ^ a b c d Van Dam 2002.
- ^ a b c Boyce 2001.
- ^ Weiskopf 1987.
Kaynaklar değiştir
- Rome in the East: The Transformation of an Empire. Routledge. 2002. ss. 436-437. ISBN 978-1134823864.
- Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices. Psychology Press. 2001. ISBN 978-0415239028.
- Life and Society in Byzantine Cappadocia. Palgrave Macmillan. 2012. ISBN 978-0230361065.
- "Iranians in Asia Minor". The Cambridge History of Iran, Vol. 3 (1): The Seleucid, Parthian and Sasanian periods. Cambridge University Press. 1983. ISBN 978-1139054942.
- Vevaina, Yuhan Sohrab-Dinshaw; Tessmann, Anna, (Ed.) (2015). The Wiley-Blackwell Companion to Zoroastrianism. John Wiley & Sons. ss. 445, 454, 468. ISBN 978-1118785508. r eksik
|soyadı1=(yardım) - Weiskopf, Michael (1987). "ASIA MINOR". Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 7. ss. 757-764.
- Weiskopf, Michael (1990). "CAPPADOCIA". Encyclopaedia Iranica, Vol. IV, Fasc. 7-8. ss. 780-786.
- Kingdom of Snow: Roman rule and Greek culture in Cappadocia. University of Pennsylvania Press. 2002. ISBN 978-0812236811.