Kalandar
Kalandar veya Kalanda, Türkiye'de Doğu Karadeniz bölgesinde ve Gürcistan'ın batı kesiminde eski geleneğe göre yeni yıl kutlamasıdır. Latince Calendae kelimesinden gelen Kalanda, ayın ilk günü anlamına gelir. Ay takvimini temel alan Kalandar'ın birinci günü, Miladi Takvim'e göre Ocak ayının 14. gününe tekabül eder. Yeni yıl kutlamaları da 13 Ocağı 14 Ocağa bağlayan gece gerçekleştirilir. Bu çerçevede "Kalanda" kelimesi yeni yıl anlamına gelir.[1]
Gürcistan'da "Kalanda" (კალანდა) veya "Kalandoba" (კალანდობა) olarak adlandırılan yeni yıl kutlaması, Guria ve Samegrelo bölgelerinde yaygındır.[2] Svaneti ve Leçhumi bölgelerinde yeni yılın ilk gününden önceki güne "kalanda" denir. Bu bölgelerde yeni yıla, özel olarak hazırlanmış ekmek, şarap ve domuz etiyle girilir. Guria bölgesinde ise, Haçapuri hazırlanır ve mumlar yakılır. Bu sırada Aziz Basil'den mutluluk ve bolluk dilenir.[3][4]
Kalanda, Karadeniz Bölgesinde, özellikle Trabzon ve Gümüşhane illerinde bu gecenin ayrı bir önemi vardır. Geleneksel olarak bu gecede çocuklar dışarı çıkar ve evleri dolaşmaya başlarlar. Ellerindeki poşetleri evlerin kapısına koyup zile bastıktan sonra ev ahalisinin poşetin içine koyacakları hediyeleri beklerler ve bu sırada da bazı maniler söylerler:
"Kalandar gecesi devlet bacası,
Tasımı dolduran cennet hocası,
Doldurtmayan cehennem hocası,
Üstte erkeği altta dişi."
Geleneğe göre insanlar tanınmayacak şekilde giyinir, içlerinde bir kişi dede olarak seçilir, yünden yapılan sakal takılır başlarda muhakkak külah olur. Yüzler boyanır, ellere gürültü çıkarmak amacıyla kelek gibi zile benzeyen şeyler alınır. Gidilen evin önünde önce bir halk tiyatrosu tarzında küçük bir şey oynanır dede ortaya alınır sandalyeye oturtulur. Sonrasında ellerdeki çalgılar çalınır dans edilir Ekipte yer alan kişilere goncoloz adı verilir. Bütün bunların sonunda ortaya torba atılır. Ziyaret edilen ev sahibi tarafından torbaya erzak konulur. Böylece ev ev dolaşılır.
Kimi zaman da gençler, tüylü kostümlerle karakoncolos kılığına girerek bellerine bağladıkları çanlarla ya da zillerle gürültüler çıkarır.[5]
Ermeni folkloruna Kağant adıyla geçen gelenek, Ermenilerden Dersim Kürtleri ve bazı Zaza aşiretlerince de "gağant" adıyla benimsenmiş olup benzer eğlence ve törenlerle kutlanmaktadır. Kalandar ayının ilk günü eve giren kişinin uğur getireceğine inanıldığından zengin ve temiz giyimli kişilerin eve girmesi beklenmektedir.[6]
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ "კალანდა" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 14 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ ""Kalanda in Guria" - European Heritage Days". 14 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2023.
- ^ "Gürcü Sovyet Ansiklopedisi, Tiflis, 1980, 5. Cilt, s. 326". 8 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2024.
- ^ ""კალანდობა" (Kalandoba)". 8 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2023.
- ^ "Cadılar Bayramı'nın Kökeni Ve Benzeri Gelenekler". 31 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2021.
- ^ "Trabzon ve civarında yılbaşı (Kalandar) gelenekleri ve seyirlik köy tiyatroları". 8 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2011.