Vikipedi

Kırgızistan-Özbekistan sınırı

Kırgızistan-Özbekistan sınırı 1.314 km (816 mil) uzunluğundadır ve Kazakistan sınırından Tacikistan sınırına kadar uzanır.[1] Kırgızistan'ın komşuları ile olan sınırları içinde en uzun olan sınırıdır.

Özbekistan ile sınır gösteren Kırgızistan Haritası

Açıklama değiştir

Sınır, kuzeyde Kazakistan ile olan sınır noktasından başlar ve daha sonra Kazakistan ile Kırgızistan arasına bir parmak şeklinde girmiş olan Özbek toprakları boyunca ilerler. Sınır, büyük bir bölümü bir dizi ulusal park olarak ilan edilmiş olan (Özbekistan'daki Ugam-Çatkal Ulusal Parkı ve Kırgızistan'daki Beş-Aral Devlet Tabiatı Koruma Alanı) Pskem Dağları'nı aşar. Sınır daha sonra Varzik kasabası yakınlarındaki Fergana Vadisi'ne girmeden önce Çatkal Dağları'nı ve Kurama Dağları'nı geçerek kabaca güneydoğuya doğru ilerler. Sınırın geri kalanı, Doğu Özbekistan'ın 'ok başı' şeklini oluşturur ve bu bölge çok kıvrımlıdır. Bu 'ok'un kuzey tarafı, ortada Özbek bölgesinin bir noktasını içerir ve Kırgız kasabası Kerben'in hemen batı ucunda küçük bir Özbek pen-anklavı oluşturur. Okun 'ucu' Hanabad'ın hemen doğusunda yer alır. Daha sonra sınır, Tacik sınır noktasına doğru batı yönünde bir dizi kıvrımlı hat üzerinde ilerler.

Sınırın en kuzey kesimi, yoğun nüfuslu Fergana Vadisi'ni geçen bölümün aksine, dağlık ve seyrek nüfusludur.

Özbek demiryolları, bu sınırdan geçen ve küçük istasyonlarına uğradıktan sonra kendi topraklarına giriş yapan bir demir yolu ağına sahiptir ve demir yolunun en doğu kesimi sınırı iki kez geçmektedir. Bu demiryolu, Sovyet döneminde inşa edilmiştir.

Anklavları değiştir

 
Kırgız-Özbek anklavlarını gösteren harita

Sınır boyunca birkaç anklav bulunur: Özbekistan'da bir Kırgız anklavı (Barak) ve Kırgızistan'da dört Özbek anklavı (Soh, Şahimerdan, Jani-Ayil / Jhangail ve Çon-Kara / Kalaça).

Tarih değiştir

Rusya, eski bağımsız Hokand ve Hive hanlıkları ile Buhara Emirliği'ni ilhak ederek 19. yüzyılda Orta Asya'yı ele geçirdi. Komünistler 1917'de iktidara geldikten ve Sovyetler Birliği'ni kurduktan sonra, Ulusal Bölgesel Sınırlama (veya NTD) olarak bilinen bir süreçte Orta Asya'yı etnik temelli cumhuriyetlere bölmeye karar verdi. Bu, komünist teori ile aynı doğrultudaydı, milliyetçilik nihayetinde komünist bir topluma giden yolda gerekli bir adımdı ve Joseph Stalin bir milleti “ortak bir kültürde ortaya çıkan ortak dil, bölge, ekonomik yaşam ve psikolojik gelişim temelinde oluşan, tarihsel olarak oluşturulmuş, istikrarlı bir insan topluluğu” olarak tanımlıyordu.

NTD genellikle böl ve yönet stratejisinden başka bir şey olarak nitelenmez, her devlet içindeki azınlıkları ortadan kaldıracak şekilde yapay olarak oluşturulmuş ayrı uluslara ve kasıtlı çizilmiş sınırları ile sakinlerini bölerek bölge üzerinde Sovyet hegemonyasını korumak için Stalin tarafından kasten Makyavelist bir girişimdir.[2] Aslında Sovyetler, örneğin 1920'lerin Basmacı Hareketi ile ifade edildiği gibi, pan-Türk milliyetçiliğinin olası tehdidi ile ilgili endişe duysa da,[3] birincil kaynaklar tarafından bilgilendirilen daha yakın analizler, yaygın olarak sunulduğundan çok daha nüanslı bir tablo çizmektedir.[4][5][6]

Sovyetler etnik olarak homojen cumhuriyetler kurmayı amaçladı, ancak birçok alan etnik olarak karmaşık bir yapıya sahipti (örn. Fergana Vadisi) ve bazı insanlara (örneğin karma Tacik-Özbek Sart ya da Ceyhun civarındaki çeşitli Türkmen/Özbek kabileleri) "doğru" etnik etiketi atamak genellikle zor oldu.[7][8] Yerel ulusal seçkinler, davalarını şiddetle savundu (ve çoğu durumda abarttı) ve Sovyetler sıklıkla uzmanlar arasında bilgi eksikliği ve bölgedeki doğru veya güncel etnografik verilerin azlığı nedeniyle aralarında hüküm vermeye zorlandı.[9] Ayrıca NTD ayrıca ekonomik, coğrafi, tarımsal ve altyapı konularının da göz önünde bulundurulması ve etnik kökenleri de dikkate alan 'uygulanabilir' varlıklar oluşturmayı amaçladı.[10][11] Bu çelişkili amaçları genel bir milliyetçi çerçeve içinde dengeleme girişimi son derece zordu ve çoğu zaman imkansızdı; bu da sık sık kıvrımlı sınırların, çoklu anklavların çizilmesiyle ve kaçınılmaz olarak ‘yanlış’ cumhuriyette yaşayan büyük azınlıkların meydana gelmesiyle sonuçlandı. Ayrıca Sovyetler bu sınırların hiçbir zaman bugün olduğu gibi uluslararası sınırlar olmasını istemediler.

 
Ulusal sınırlandırmadan önce 1922'de Sovyet Orta Asyası

Etnik hatlardaki alanların NTD'si 1920 gibi erken bir tarihte önerilmişti.[12][13] O zamanlar Orta Asya, Rus SFSR içinde iki Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyetinden (ASSR) oluşuyordu: Nisan 1918'de kurulan ve günümüzün güney Kazakistan, Özbekistan ve Tacikistan ve Türkmenistan topraklarının büyük bölümlerini kapsayan Türkistan ASSR ve 26 Ağustos 1920'de kabaca bugünkü Kazakistan'ın kuzey kesimine denk gelen bölgede (Kırgız ASSR, haritada Kırgızistan ASSR) kurulan Kırgız Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (O yıllarda Kazaklar ‘Kırgız’ olarak adlandırıldı ve günümüz Kırgızları Kazakların bir alt grubu olarak kabul edilirdi ve ‘Kara Kırgız’, yani dağda yaşayan ‘Kara Kırgız’lar olarak adlandırıldı.). Buhara Emirliği ve Hive Hanlığı'nın adı altında iki ayrı halef “cumhuriyet” de bulunmaktaydı; bunlar 1920'de Kızıl Ordu'nun devralınmasının ardından Buhara ve Harezm Sovyet Halk Cumhuriyetlerine dönüştürüldü.[14]

25 Şubat 1924'te Sovyetler Birliği'nin Politbüro ve Merkez Komitesi, Orta Asya'daki NTD'nin devam edeceğini duyurdu.[15][16] Süreç, Orta Asya Bürosu'nun Özel Komitesi tarafından denetlenecek ve her biri için bölgenin ana milletleri olarak kabul edilen üç alt komite (Kazaklar, Türkmen ve Özbekler) ile birlikte çalışacaktı.[17][18][19][20][21] Muhtemelen Harezm ve Buhara SHC'lerini tutmakla ilgili planları vardı, ancak Komünist Partilerinin yoğun muhalefeti karşısında Nisan 1924'te onları bölmeye karar verdiler (özellikle Harezm Komünistleri SHC'lerinim yıkılması konusunda isteksizdi ve aynı yılın Temmuz ayında kendilerinin feshedilmelerine karşı ciddi olarak silahlanmışlardı).[22]

Kırgızistan ve Özbekistan arasındaki sınırın, Fergana Vadisi'ndeki karışık yerleşim yapısı nedeniyle çizilmesi sırasında büyük zorluklarla karşılaşıldı. Genel bir kural olarak, bölgesel komiteler Kırgızlara kırsal alanları verirlerken Özbeklere yerleşim alanlarını verdiler.[23] Ancak Sovyetler, Kırgız sınırlarının şehirlerden yoksun olduğunu ve bunun ekonomik kalkınmanın önünde bir engel olacağını düşünüyordu.[24][25] Bu nedenle Kırgızlara Özbek nüfuslu bir kasaba olan Osh verildi.[26] Andican, Margilan ve Celal Abad ile ilgili başka anlaşmazlıklar da vardı; en sonunda ilk ikisi Özbeklere, ikincisi Kırgızlara verildi.[27] Özbek SSR, Hicand bölgesini ve günümüz Tacikistanının Tacik ASSR olarak kalan kısmını da içerdiğinden dolayı başlangıçta sınır çok daha uzundu. Sınır, 1929'da Tacikistan'ın Hicand'ı ele geçirmesi ve tam bir SSR olmasıyla bugünkü konumunu aldı.[28] Kara Kırgız Özerk Oblastı orijinal olarak Ekim 1924'te Rusya SSR'sine bağlı idi ve sınırları modern Kırgızistan'la benzerlik göstermekteydi. Mayıs 1925'te adı Kırgız Özerk Oblastı olarak değiştirildi, daha sonra, 1926 yılında Kırgız ASSR haline geldi (ilk adı Kazak ÖSSC olan Kırgız ÖSSC ile karıştırılmamalıdır) ve 1936 yılında Kırgız SSR adını aldı.[29]

Sınır, Sovyetler Birliği'nin dağılması ve kurucu cumhuriyetlerinin bağımsızlığının ardından 1991 yılında uluslararası bir sınır haline geldi. 1990'da Oş şehrinde Kırgızz-Özbek isyanlarıyla gerginlikler ortaya çıkmaya başladı. 1999/2000'de Özbekistan sınır ötesi terörizm tehdidine atıfta bulunarak sınırın tek taraflı olarak sınırlandırılmasına ve mayınlandırılmasına başlamıştır.[30] Sınır parçalarını sınırlamak ve anklavları ‘anakaraya’ bağlayan arazileri takas etmek için 2001 yılında bir antlaşma uygulanmaya konulmak istendi, ancak Kırgızistan tarafından bu anlaşma kabul görmedi ve bu da sınır boyunca gerginliğin devam etmesine yol açtı.[31] Son yıllarda ilişkiler iyileşti ve 2018'de sınırlardaki kısıtlamaların çoğunu kaldıran bir sınır anlaşması imzalandı; ancak anklavların durumu ile ilgili tartışmalar halen devam etmektedir.[32][33]

Sınır geçişleri değiştir

  • Şamaldı-Say (KGZ) - Üçkorgan (ÖZB) (kara yolu ve demir yolu, şu anda kapalı)[34]
  • Manyet (KGZ) - İzboskan (ÖZB) (kara yolu)
  • Celal-Abad (KGZ) - Hanabad (ÖZB) (kara yolu ve demir yolu, şu anda kapalı)
  • Oş (KGZ) - Karasu (ÖZB) (demir yolu)
  • Dostık (KGZ) - Dustlyk (ÖZB) (kara yolu)
  • Kızıl-Kiya (KGZ) - Quvasoy (ÖZB) (demir yolu)

Sınır yakınındaki yerleşim yerleri değiştir

Kırgızistan değiştir

Özbekistan değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ Arşivlenmiş kopya, 27 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 20 Haziran 2020 
  2. ^ The charge is so common as to have become almost the conventional wisdom within mainstream journalistic coverage of Central Asia, with Stalin himself often the one drawing the borders, see for example Stourton, E. in The Guardian, 2010 Kyrgyzstan: Stalin's deadly legacy https://www.theguardian.com/commentisfree/2010/jun/20/kyrgyzstan-stalins-deadly-legacy 4 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; Zeihan, P. for Stratfor, 2010 The Kyrgyzstan Crisis and the Russian Dilemma https://worldview.stratfor.com/article/kyrgyzstan-crisis-and-russian-dilemma 4 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; The Economist, 2010 Kyrgyzstan - Stalin's Harvest https://www.economist.com/briefing/2010/06/17/stalins-harvest?story_id=16377083 22 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; Pillalamarri, A in the Diplomat, 2016, The Tajik Tragedy of Uzbekistan https://thediplomat.com/2016/09/the-tajik-tragedy-of-uzbekistan/ 19 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; Rashid, A in the New York Review of Books, 2010, Tajikistan - the Next Jihadi Stronghold? https://www.nybooks.com/daily/2010/11/29/tajikistan-next-jihadi-stronghold 26 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; Schreck, C. in The National, 2010, Stalin at core of Kyrgyzstan carnage, https://www.thenational.ae/world/asia/stalin-at-core-of-kyrgyzstan-carnage-1.548241 30 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  3. ^ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 39-40
  4. ^ Haugen, Arne (2003) The Establishment of National Republics in Central Asia, Palgrave Macmillan, pgs. 24-5, 182-3
  5. ^ Khalid, Adeeb (2015) Making Uzbekistan: Nation, Empire, and Revolution in the Early USSR, Cornell University Press, pg. 13
  6. ^ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 46
  7. ^ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 44-5
  8. ^ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 47
  9. ^ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 53
  10. ^ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 43-4
  11. ^ Starr, S. Frederick (ed.) (2011) Ferghana Valley – the Heart of Central Asia Routledge, pg. 112
  12. ^ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 40-1
  13. ^ Starr, S. Frederick (ed.) (2011) Ferghana Valley – the Heart of Central Asia Routledge, pg. 105
  14. ^ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 39
  15. ^ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 55
  16. ^ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 42
  17. ^ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 54
  18. ^ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pgs. 52-3
  19. ^ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 92
  20. ^ Starr, S. Frederick (ed.) (2011) Ferghana Valley – the Heart of Central Asia Routledge, pg. 106
  21. ^ Khalid, Adeeb (2015) Making Uzbekistan: Nation, Empire, and Revolution in the Early USSR, Cornell University Press, pg. 271-2
  22. ^ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pgs. 56-8
  23. ^ Starr, S. Frederick (ed.) (2011) Ferghana Valley – the Heart of Central Asia Routledge, pg. 108
  24. ^ Haugen, Arne (2003) The Establishment of National Republics in Central Asia, Palgrave Macmillan, pg. 189
  25. ^ Khalid, Adeeb (2015) Making Uzbekistan: Nation, Empire, and Revolution in the Early USSR, Cornell University Press, pg. 276
  26. ^ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 49
  27. ^ Haugen, Arne (2003) The Establishment of National Republics in Central Asia, Palgrave Macmillan, pg. 191
  28. ^ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 55
  29. ^ Haugen, Arne (2003) The Establishment of National Republics in Central Asia, Palgrave Macmillan, pg. 167
  30. ^ Arşivlenmiş kopya, 4 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 20 Haziran 2020 
  31. ^ Arşivlenmiş kopya (PDF), 29 Ekim 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi, erişim tarihi: 20 Haziran 2020 
  32. ^ Arşivlenmiş kopya, 21 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 20 Haziran 2020 
  33. ^ Arşivlenmiş kopya, 20 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 20 Haziran 2020 
  34. ^ Arşivlenmiş kopya, 4 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 20 Haziran 2020 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kırgızistan-Özbekistan_sınırı&oldid=31203774" sayfasından alınmıştır