Kırgan Uşağı

Kırgan Uşağı Dersim aşiretlerinden Şeyh Hasan-Seyit geleneğinde Şeyh Hasanlılar’ın kollarından biridir. Kırgan Uşağı, Hozat´ta 7 kabileye ayrılmıştır. Bu kabileler; Halilanlı, Zekgeli, Miros, Şatoğulları, Şeyh Kanlı, Garip Uşağı ve Saruhanlı'dır.

Tarihçe

II. Şeyh Hasan'ın (Şıx Hesenan) Karabal, Abbas, Kırgan ve Ferhat isimlerindeki dört evladı olur ve bu kabileleri ve ahfadından miraslarını alarak bugün birer teamül etmiş aşiret-kabile haline gelmişlerdir. Dımıli dilindeki söylenişle Qerebaliyu, Abasu, Kırğu ve Feratu.

Kırgan yerleşmeleri (köy, mezra)

Kırganlıların merkezi Hozat Sin bucağıdır. Dolayısıyla ilk olarak Dersim'de Hozat'a yerleşmişlerdir. Daha sonra Ovacık ve Pülümür'deki köylere yerleşirler. Kırganlılar sadece Hozat ilçesinde 16 köy ve mezraya sahiptir. Bunlar; Sine, Şakak, Meterisa, Bornage, Muskurage, Rengule, Askesor, Verê Khela (Sin'e bağlı), Qenda (Khenda), Gewrıke, Mamles köyü, Derê Ariye (mezra), Kalkar köyü (mezra), Derê Sılê Mexsi, Hegayê Teli (mezra), Mengusa köyü ve Boruca (mezra)'dır.

Kırgan Uşağı hakkında bilgiler

Kırgan Uşağı hakkında bilgiler Jandarma Umum Kumandanlığının Dersim adlı yayınından alınmıştır (Bk. A.g.y, s. 72-105). 1927-1931/1932 tarihleri arasındaki döneme ait bu bilgiler, Dersim’in 1937-38 öncesindeki Kırgan Uşağı konusunda daha sağlıklı bir tahminde bulunmamıza imkân tanımaktadır.

1927-1932 yıllarında Kırgan Uşağı Hozat'ta nüfusu 4000 civarındaydı. Servet olarak 1300 sığır, 1000 koyun, 3000 keçi, 20 at ve 50 katıra sahiplerdi. Dersim İsyanı'nda Kırgan Uşağı'nın silah mevcudiyeti 1000 veya 1500'dür.

Tanzimat döneminde Dersim

Dersim'de hükûmet nüfuzuna başlangıç olarak Dersim'in vilayet halinde teşekkül ettiği 1880 tarihi esas tutulur. Dersim'in ilk valisi Fikri Paşa namında bir zat olup, bu zat idareî maslahat yolu ile de olsa hükûmet ile Dersimlileri ilk defa birbirine yanaştırmaya çalışmış bir idare reisi olarak tanınmaktadır. Vilayet teşkili Dersim'de yaklaşık on yıl sürdü. 13 Mayıs 1888'de vilayet kaldırılır. Dersim idari olarak parçalanıp Elazığ ve Erzincan iline bağlanır. Dersim'e yönelik idari teşkilatlanmanın en önemli amaçlarından birisi de, yörenin önde gelenlerine imtiyazlar vererek 'yerli ayak' oluşturma düşüncesidir. Bazı aşiret liderlerine tanınan ayrıcalıklar iç çelişkileri de artıracak, böylece denetim için koşullar olgunlaşacaktır.

1877'de Koçan kuvvetleri Kemaliye ve Çemişgezek merkezlerine saldırmış, Osmanlılar Harput'dan askeri kuvvet getirerek karşı koymuşlar ve hareket geri çekilmiştir. Yakalanan bazı Koçan önderleri Sinop'a sürülmüşlerdir. Aynı dönemde Kırgan Uşağı da Hozat'ı basmıştır. Çatışmalar yaklaşık 15 gün sürmüş, Hozat taburu Kırgan bölgesine saldırmış, ancak öteki aşiretlerin de karşı koyma yönünde hazırlandıklarını gören Osmanlı kuvvetleri kışlalarına çekilmişlerdir. Asker Kırgan Uşağı köylerini talan etmiş, 1000 kadar canlı hayvana el koymuştur.