III. Gustav

III. Gustav (24 Ocak 1746 - 29 Mart 1792), 1771'den 1792'ye kadar İsveç kralıdır. Adolf Frederick'in en büyük oğludur.

III. Gustav
Lorens Pasch tarafından yapılan portre, 1777
İsveç Kralı
Hüküm süresi	12 Şubat 1771 - 29 Mart 1792
Taç giymesi	29 Mayıs 1772
Önce gelen	Adolf Frederick
Sonra gelen	IV. Gustav Adolf
Doğum	24 Ocak 1746 Stockholm, İsveç
Ölüm	29 Mart 1792 (46 yaşında) Stockholm Sarayı, Stockholm, İsveç
Defin	14 Mayıs 1792 Riddarholmen Kilisesi
Eş(ler)i	Sofya Magdalena (e. 1766)
Çocuk(lar)ı	IV. Gustav Adolf Prens Carl Gustav, Småland Dükü
Hanedan	Holstein-Gottorp
Babası	Adolf Frederick
Annesi	Prusyalı Louisa Ulrika
Dini	Lütercilik
İmza

Fransız tarzı bir kültürel terbiye aldı ve bu da onun tiyatro, edebiyat ve sanata güçlü bir ilgi duymasına yol açtı. Siyasete erken yaşlarda ilgi duymaya başladı ve 1771'de sürekli savaşan iki siyasi partiyi (Şapkalılar ve Kapaklar) anlaştırarak İsveç Parlamentosu'na düzen getirmeye çalıştı. Ancak başarılı olamadı ve siyasi kargaşa devam etti.

Bu sırada III. Gustav, İsveç Parlamentosu'nun, felç olan parlamentonun ülkeyi iç savaşa sürüklediği Polonya ile aynı duruma düştüğünü düşünüyordu. Ağustos 1772'de Polonya bölünüp topraklarının çoğunu kaybedince, III. Gustav bir darbe düzenledi ve ardından Konsey (o günkü hükûmet) hapsedilerek yeni hükûmet şeklini kabul etmeye zorlandı...

İktidarın ele geçirilmesi, ülkenin Riksdag tarafından yönetildiği 'Özgürlük Çağı'na (1719-1772) son verdi. Bunun yerine İsveç'te kraliyet yönetimi yeniden tesis edildi. Kral Gustav'a göre bunun temel nedeni, ülkede düzeni sağlamanın tek yolunun bu olmasıydı.

III. Gustav, hükümdarlığı sırasında Aydınlanma ruhuna uygun bir dizi reformu hayata geçirmeyi başardı: din özgürlüğü, bir miktar ekonomik özgürlük, ölüm cezasının sınırlandırılması ve işkencenin kaldırılması.

III. Gustav, 1789'da - Fransız Devrimi'nin başladığı yıl - kendisine daha da fazla güç veren bir anayasa değişikliği yaptı. Daha sonra esasen otokratik hale geldi. Bu durum, III. Gustav'ün hükümdarlığı sırasında zaten nüfuzlarının çoğunu kaybetmiş olan soylular tarafından hoş karşılanmadı.

Aristokrasinin kraliyet gücünün daha fazla kullanılmasına karşı muhalefeti büyüdü ve 1788-1790'da Rusya ile gereksiz ve masraflı bir savaşın ardından, Gustav III'e karşı memnuniyetsizlik ülke çapında kaynamaya başladı.

III. Gustav, bir grup asilzade tarafından düzenlenen bir komplonun ardından 16 Mart 1792'de Stockholm'deki bir maskeli baloda vuruldu. Yaraları nedeniyle iki hafta sonra öldü.

III. Gustav, akademilerin kurulması (İsveç Akademisi dahil), İsveç tiyatrosunun teşvik edilmesi ve sanatçı ve şairlerin desteklenmesi de dahil olmak üzere kültüre olan yoğun ilgisiyle tanınır.

1766'da Danimarka prensesi Sofya Magdalena ile gönülsüzce evlendi. Evlilik politik olarak doğruydu ama sevgisizdi. Sonunda birlikte çocuk sahibi olmayı ve tahtın varisliğini güvence altına almayı başardılar. İlk doğan oğulları Gustaf Adolph (1778-1837), daha sonra IV. Gustav Adolf (1792-1809) kraliyet adıyla İsveç naibi oldu. Ayrıca Karl Gustav (1782-1783) adında bir oğulları oldu.

Saltanat ve darbe

1772'deki darbe ve 1789'daki Birlik ve Güvenlik Yasası ile Gustavya otokrasisinin getirilmesi siyasi açıdan belirleyici oldu. İlk başta soyluların statülerini eşitleme taleplerine karşı soyluları ustalıkla destekledi, ancak daha sonra taraf değiştirerek soyluları bastırdı ve halktan yana oldu. Ancak bu son satranç hamlesi ölümcül oldu. "Her bağlamda baskın olan ve kraliyet onurunun kutsallığı ile siyasi rol oynamanın doğrudan temaslarını birleştiren bir histerik, arkadaşları ve destekçileri de dahil olmak üzere pek çok kişinin sinirlerini bozmak zorunda kaldı ve pek çok kişi tarafından nefret edildi" (tarihçi Erik Lönnroth). Bu nefret 1792 yılında Kral Gustav III'ün öldürülmesine yol açtı.

'Tiyatronun kralı' sıfatı geniş bir anlamda yorumlanabilir. Retorik yeteneği 1772'de belirleyici oldu ve 1789'da II. Gustav Adolf ile birlikte en büyük favorisi olan güçlü kral I. Gustav'ın ruhuyla Dalekler için kampanya yürüttü. 1788-1790 Rus savaşında olduğu gibi, Grundlagar aydınlanmış bir hükümdar olarak rolünü oynarken geri adım atmak zorunda kaldı.

Bununla birlikte, Özgürlük Çağı'nı gölgede bırakacak bir dizi aydınlanmacı reform gerçekleştirildi: din özgürlüğü, işkencenin kaldırılması ve ölüm cezasının azaltılması. III. Gustav aynı zamanda olağanüstü bir kültürel katkıda da bulundu.

Birlik ve Güvenlik Yasası 1789

Birleşme ve Güvenlik Yasası, İsveç anayasasına aykırı olmasına rağmen Gustav III tarafından 1789'da Riksdag'da kabul ettirilen 1772 Anayasası'na yapılan bir eklemeydi. Kral'ın eylemleri çok maksatlıydı. Özgür olmayan mülklerin soylulara karşı düşmanlığı, Anjala Derneği'ni hedef alan vatansever, aristokrasi karşıtı propaganda ile körüklendi. Krala sadık yurttaş muhafızları oluşturuldu ve Dük Charles'a Stockholm'ün komutası verildi. Şubat ayında Estates (Riksdag) ile yapılan bir toplantıda Kral ayrıcalıkları eşitleme sözü verdi. Soyluların liderleri tutuklandı. Muhalefet ezildi, mülklerin ve kralın gücü pekiştirildi.

Soyluların egemen olduğu konseyin (hükûmet) yerini, yarısı halktan olan genel bir konsey aldı. Soyluların birçok makamdaki ayrıcalıklı hakları kaldırıldı. Köylülere mülk arazi satın alma hakkı verildi vergi köylülerine tam mülkiyet hakkı verildi ve kraliyet köylülerine mülk edinme hakkı verildi. Geri alma hakkı önemliydi çünkü soylular mali nedenlerle topraklarını satmak zorunda kalıyorlardı. Krala savaş başlatma hakkı verildi; yönetim ve yasama inisiyatifi onun eline verildi ve kral tarafından atanan bir Yüksek Mahkeme kuruldu.

Soylu muhalefete yönelik sert muamele soylular arasında güçlü bir kızgınlık yarattı ve bu da birkaç yıl sonra kralın öldürülmesine yol açtı.

Öldürülmesi

III. Gustav, 16 Mart 1792 tarihinde Stockholm'de düzenlenen bir maskeli balo sırasında suikasta uğradı. Saldırı Jacob Johan Anckarström tarafından bir tabancayla gerçekleştirildi, ancak komplo soylular arasında geniş yankı uyandırdı. Diğer şeylerin yanı sıra soyluların gücünü daha da azaltan 1789 tarihli Birleşme ve Güvenlik Yasası'ndan sonra büyük bir öfke vardı. Hem radikal hem de muhafazakar pek çok soylu için bu yasa haklı bir 'tiran cinayeti' idi.

Maskeli balo sırasında siyah pelerinli birkaç adam kralın etrafında toplandı; Anckarström, III. Gustav'ı yaralayan bir atış yaptı, ancak yaranın başlangıçta hayati tehlike arz etmediği düşünüldü. Yaranın enfeksiyon kapmasının ardından 13 gün sonra öldü.

Emniyet Müdürü Henric Liljensparre tarafından çözülen olay 14 iddianameye yol açtı; intihar eden Ture Bielke de şüpheliler arasındaydı. Komplonun sınırlarında çok daha fazlası vardı, ancak XIII. Karl hızlı bir yargılama ve soylularla tam bir yüzleşmeden kaçınmak istiyordu. Anckarström hariç, cezalar da şaşırtıcı derecede hafifti. Claes Horn, Adolf Ribbing, C.P. Lilliehorn ve C.F. Ehrensvärd ölüm cezasına çarptırıldı, ancak ceza sürgüne çevrildi. Bazıları daha kısa cezalar aldı, diğerleri beraat etti. Hakkında kuvvetli şüpheler bulunan C.F. Pechlin hiçbir zaman ikna edilemedi ancak ölene kadar hapiste kaldı. Bu arada Ribbing 1843 yılına kadar yaşamış ve 1793 yılında bir başka hükümdarın ölümüne, XIV. Louis'nin Paris'te idam edilmesine tanıklık etmiştir.

Kaynakça

III. Gustav Holstein-Gottorp Hanedanı Alt kolu Oldenburg Hanedanı Doğumu: 24 Ocak 1746 Ölümü: 29 Mart 1792
Resmî unvanlar
Önce gelen Adolf Frederick	İsveç kralı 1771–1792	Sonra gelen IV. Gustav Adolf