Hasan Tahsin Ayni

Hasan Tahsin Ayni ya da Aynîzâde Hasan Tahsin (1876 – 11 Mayıs 1962), Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında önemli görevler üstlenmiş bürokrat, iktisatçı, akademisyen.

Hasan Tahsin Aynî
Kabataş İdadisi Müdürü
Görev süresi 4 Nisan 1908 - 20 Kasım 1908
Yerine geldiği	Makam oluşturuldu
Yerine gelen	Lütfü Emiroğlu
İstanbul Hukuk Mektebi Dekanı
Görev süresi 27 Ocak 1920 - 23 Haziran 1927
Yerine geldiği	Ahmed Selahaddin Bey
Yerine gelen	Tahir Taner
Mekteb-i Sultanî Müdürü
Görev süresi 1 Ocak 1923 - 24 Şubat 1923
Yerine geldiği	Salih Arif Bey
Yerine gelen	Faik Bey
Kişisel bilgiler
Doğum	Hasan Tahsin 1876 Serfiçe, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	11 Mayıs 1962 (86 yaşında) İstanbul, Türkiye
Evlilik(ler)	Nimet Aynî
Çocuk(lar)	Nevin Tektaş Berin Öker Nesrin Garan
Bitirdiği okul	Vefa İdadisi Mekteb-i Mülkiye-i Şahane
Mesleği	Akademisyen, bürokrat

Hayatı

1876 yılında o dönemde Manastır vilayetine bağlı olan Serfiçe kasabasında, kasabanın ileri gelenlerinden tüccar komisyoncusu Mehmed Necib Aynî Efendi ile Refika Hanım’ın oğulları olarak dünyaya gelmiştir.

Doğumundan kısa bir süre sonra ailesinin Selanik’e, daha sonra da İstanbul’a göç etmesi nedeniyle ilköğrenimine İstanbul’da sıbyan mektebinde başlamış, daha sonra dönemin ilk özel okulu olarak kabul edilen Şemsü’l-Maarif Mektebi’ne devam etmiştir. Bu okuldan 12 Temmuz 1889 tarihinde aliyyü’l-âlâ derecesiyle mezun olmasının ardından Vefa İdadî-i Mülkî-i Şahane’ye başlamıştır. Buradan 9 Kasım 1892 tarihinde âlâ derecesiyle mezun olmasının akabinde ise Mekteb-i Mülkiye-i Şahane’ye devam etmiş ve 5 Ağustos 1896 tarihinde aliyyü’l-ala derecesi ve birincilikle bu okuldan da mezun olmuştur.

Lise yıllarında Fransızcasını geliştirmek için mektep hocalarından Mösyö De Varz’ın Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye’deki derslerine katılmış ve bu sayede Fransızcasını ilerletmiştir.

26 Eylül 1896 tarihinde Maarif Nezareti Muhasebe Kalemi’ne memur olarak tayin edilmiştir. Bu memuriyetini devam ettirirken Üsküdar İdadisi, Mekteb-i Mülkiye-i Şahane bünyesinde oluşturulan Aşiret Mektebi, Numune-i Terakki Mektebi, Dersaadet İdadisi, Eğrikapı Merkez Rüştiyesi ve Vefa Lisesi’nde ilm-i servet, tarih-i umumi, riyaziye, mevâlid gibi muhtelif dersler vermiştir.

14 Mayıs 1900 tarihinde Maarif Nezareti Mektubî Kalemi hulefalığına, 8 Mayıs 1906 tarihinde ise aynı kalemde mümeyyizliğe tayin edilmiştir. Bu memuriyet devresinde ise Numune-i Terakki Mektebi ve Mercan İdadisi’ndeki derslerini sürdürmüştür.

4 Nisan 1908 tarihinde henüz kurulmuş olan Kabataş İdadisi’nin kurucu müdürlüğüne getirilmiştir. 21 Nisan 1908 tarihinde Vefa ve Mercan İdadilerindeki muallimlik görevleri sona ermiş, Kabataş İdadisi’nin edebiyat ve ilm-i servet dersleri muallimliğine tayin edilmiştir.

25 Ağustos 1908 tarihinde Ticaret Mektebi’nin müdürlüğüne getirilmiş, 20 Kasım 1908 tarihinde aynı mektebin ilm-i servet dersi muallimliği kendisine tevcih edilmiş, Kabataş İdadisi’ndeki görevleri sonlanmıştır. Aynı kurumda usul-i maliye dersi muallimliği de kendisine tevcih edilmiştir.

16 Eylül 1909 tarihinde günümüzde Sayıştay olarak bilinen Divan-ı Muhasebat’ta azalığa tayin edilmiş; 19 Eylül’de Mekteb-i Mülkiye ve 12 Ekim’de ise Mekteb-i Hukuk’ta ilm-i iktisad dersi muallimliğine getirilmiştir. Yine bu dönemde Hamidiye Ticaret Mekteb-i Âlîsi’nde -günümüzde Marmara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi- müdürlük yapmıştır.

11 Eylül 1909 – 24 Ekim 1909 tarihleri arasında vekaleten Divan-ı Muhasebat Müddeiumumiliği (Sayıştay savcısı) görevini ifa etmiştir. 1910 Eylül’ünde Belediye İstikraz Tahvilleri’ni Osmanlı Hükûmeti adına kontrol etmekle görevlendirilerek Londra’ya gönderilmiştir. Temmuz 1911 tarihinde ise Divan-ı Muhasebat ihtisası için Fuat Bey ve mümeyyizlerden Petri Efendi ile birlikte Viyana, Berlin, Brüksel, Roma ve Paris’e gitmiş ve Ağustos ayında İstanbul’a dönmüştür.

15 Eylül 1913’te Maliye Nezareti bünyesinde bulunan Islahat-ı Maliye Komisyonu azalığına getirilmiş, 20 Eylül 1913’te ise vekaleten Maliye Nezareti müsteşarlığına getirilmiştir.

7 Ağustos 1914 tarihinde Medresetü’l-Kuzat iktisat dersi muallimliğine getirilmiş, Nisan 1915 tarihinde Maliye Nezareti Müsteşarlığı’na atanmış, Ekim 1916’da ise Âlî İktisad Meclisi azalığına getirilmiştir.

Aralık 1918 tarihinde Sulh Hazırlığı Komisyonu azalığına ve Şubat 1919’da tekrar Islahat-ı Maliye Komisyonu azalığına getirilmiştir.

Emekliye ayrıldığı yıl olan 1920’de Darülfünun Hukuk Fakültesi’nin reisliğine gelmiş, istifa ettiği 1927 yılına kadar bu görevi aralıksız bir şekilde sürdürmüştür. Darülfünun Hukuk Fakültesi’ndeki dekanlık ve öğretim üyeliği görevi esnasında kısa bir süre Galatasaray Lisesi’nde de müdürlük yapmıştır.

1933 yılındaki Üniversite Reformu ile birlikte kurulan İstanbul Üniversitesi’nde kendisine görev verilmemiştir. 1938 yılında kendi isteğiyle emekliliğe ayrılmış ve gündelik hayatına mali müşavirlik ve avukatlık yaparak devam etmiştir. Emekliliğinden sonra da İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi ile Mülkiye’deki Maliye dersi profesörlüğünü bırakmamıştır.

10 Aralık 1897 tarihinde dördüncü rütbeden Mecidi nişanı, 14 Haziran 1901 tarihinde dördüncü rütbeden Nişan-ı Ali, 15 Nisan 1902 tarihinde rütbe-i saniye sınıf-ı sani, 12 Mart 1914 tarihinde ikinci rütbeden Nişan-ı Osmani tevcih buyurulmuştur.

Fransızca, Arapça ve Farsça bilen Hasan Tahsin Ayni, 11 Mayıs 1962 tarihinde vefat etmiştir. Cenazesi 13 Mayıs 1962 tarihinde Merkezefendi Mezarlığı'ndaki aile kabristanına defnedilmiştir.

Eserleri

Kitapları

• Muhtasar İlm-i Hâl, Kanaat Matbaası ve Kütüphanesi, İstanbul 1329
• İlm-i Mali, Kanaat Matbaası, İstanbul 1330
• Ondokuzuncu Asır Bidayetinden Zamanımıza Kadar Türk Bütçesi ve Maliye Sistemi, Matbaa-i Ebüzziya, İstanbul 1928
• Borsa Rehberi, Esham ve Tahvilat-ı Kambiyo ve Nûkud Borsası Yayını, İstanbul 1928
• İlmi Mali ve Maliye Kanunları, Kanaat Kütüphanesi, İstanbul 1934

Makaleleri

• Veraset ve İstifa’, Servet-i Fünûn, On Üçüncü Cild, Aded 335 (31 Temmuz Sene 1313), ss. 359-361
• Sizden Bana, Servet-i Fünûn, On Dördüncü Cild, Aded 339 (28 Ağustos 1313), ss. 7-8
• Medfun Emeller, Servet-i Fünûn, On Dördüncü Cild, Aded 348 (30 Teşrin-i Evvel Sene 1313), ss. 152-154
• Âlî, Servet-i Fünûn, On Yedinci Cild, Aded 422 (1 Nisan Sene 1315), s. 93
• Serbesti-i Mübâdelât ve Usul-i Himaye-1, Aşiyan, Birinci Cild, Numro 3 (28 Şaban 1326-11 Eylül 1324), ss. 86-89
• İzhar-ı Mütalaa: Yirminci Asır İbtidasında Britanya İmparatorluğu, (Emperyalizm)in Buhranı, İstişare, Numro 4 (28 Eylül 1324), ss. 178- 184
• İctimaiyyat: Nüfus Meselesi, Beyanü’l-Hakk, Birinci Sene, Aded 3 (23 Ramazan Sene 326-6 Teşrin-i Evvel Sene 324), ss. 20-22
• Serbesti-i Mübâdelât ve Usul-i Himaye-2, Aşiyan, Birinci Cild, Numro 7 (26 Ramazan 1326-9 Teşrin-i Evvel 1324), ss. 203-206
• Ticaret Şirketleri ve Menafi-i İktisadiyesi, Beyanü’l-Hakk, Birinci Sene, Aded 5 (7 Şevval Sene 326-20 Teşrin-i Evvel Sene 324), ss. 100- 101
• İzhar-ı Mütalaa: Yirminci Asır İbtidasında Britanya İmparatorluğu, (Emperyalizm)in Buhranı-2, İstişare, Numro 8 (30 Teşrin-i Evvel 1324), ss. 369-371
• Yirminci Asır İbtidasında Britanya İmparatorluğu, (Emperyalizm)in Buhranı, Mâbad, İstişare, Numro 9 (6 Teşrin-i Sani 1324), ss. 412- 414
• İzhar-ı Mütalaa: Yirminci Asır İbtidasında Britanya İmparatorluğu, (Emperyalizmin Buhranı)-4, İstişare, Numro 12 (27 Teşrin-i Sani 1324), ss. 561-563.
• İzhar-ı Mütalaa: Yirminci Asır İbtidasında Britanya İmparatorluğu, (Emperyalizm)in Buhranı, Mâbad, İstişare, Numro 13 (4 Kanun-ı Evvel 1324), ss. 611-613
• Usûl-i Himâye ve Serbest-i Mübâdelât, Aşiyan, İkinci Cild, Numro 14 (23 Zilkade 1326-4 Kanun-ı Evvel 1324), ss. 15-17
• İzhar-ı Mütalaa: Yirminci Asır İbtidasında Britanya İmparatorluğu, (Emperyalizm)in Buhranı, Mâbad, İstişare, Numro 17 (7 Kanun-ı Sani 1324), ss. 803-806
• İzhar-ı Mütalaa: Yirminci Asır İbtidasında Britanya İmparatorluğu, (Emperyalizm)in Buhranı, Mâbad, İstişare, Numro 17 (7 Kanun-ı Sani 1324), ss. 836-840
• İzhar-ı Mütalaa: Yirminci Asır İbtidasında Britanya İmparatorluğu, (Emperyalizm)in Buhranı, İstişare, Numro 22 (12 Şubat 1324), ss. 1038-1043
• İzhar-ı Mütalaa: Yirminci Asır İbtidasında Britanya İmparatorluğu, Emperyalizmin Buhranı, İstişare, Numro 23 (19 Şubat 1324), ss. 1094-1095
• İzhar-ı Mütalaa: Yirminci Asır İbtidasında Britanya İmparatorluğu, Emperyalizmin Buhranı, İstişare, Numro 24 (26 Şubat 1324), ss. 1140-1142
• Bibliyografi: (Ruhü’l-Cemaat) Hakkında, İstişare, Numro 25 (5 Mart 1324), ss. 1168-1170
• Avrupa’da Usûl-i Himâye Hareketinin Menşeileri, İctihad, İkinci Sene, Numro 9 (Mayıs 1909), ss. 325-329
• Yirminci Asırda Mesele-i İktisadiye, 1-3, Ulum-ı İktisadiyye ve İctimaiyye Mecmuası, Cild 3, Numro 9 (1 Eylül 1325), ss. 113-128
• Yirminci Asırda Mesele-i İktisadiye, 4-6, mâbad, Ulum-ı İktisadiyye ve İctimaiyye Mecmuası, Cild 3, Numro 10 (1 Teşrin-i Evvel 1325), ss. 198-208
• Yirminci Asırda Mesele-i İktisadiye, 7-9, mâbad, Ulum-ı İktisadiyye ve İctimaiyye Mecmuası, Cild 3, Numro 11 (1 Teşrin-i Sani 1325), ss. 371-385
• Tarih-i İktisad, Mülkiye Mecmuası, Numro 14 (1 Mart 1326), ss. 57-60
• Tarih-i İktisad, Mülkiye Mecmuası, Numro 15 (1 Nisan 1326), ss. 61-64
• Tarih-i İktisad, Mülkiye Mecmuası, Numro 21 (1 Teşrin-i Evvel 1326), ss. 43-49
• Tarih-i İktisad, Mülkiye Mecmuası, Numro 22 (1 Teşrin-i Sânî 1326), ss. 54-62
• Tarih-i İktisad, Mülkiye Mecmuası, Numro 26 (1 Mart 1327), ss. 93-95
• Gümrük Tarifeleri, İktisadiyat Mecmuası, Yıl 1, Sayı 1 (8 Şubat 1331), ss. 3-5
• İstikrazat Nasıl Akd Olunur, Darülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sene 2, Sayı 15 (Muharrem 1343-Temmuz 1340), ss. 405-412
• Düyun-ı Umumiye Yükünün Tahfifi Çareleri, Darülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sene 3, Sayı 21 (Teşrin-i Sani 1341), ss. 1090-1102
• Hukuk Malı: Vergilerde Deavi-i İdare, Hukuk Bilgiler Mecmuası, Sene 1, Numro 9 (Mayıs 1927), ss. 556-564
• Cihan Buhranı, Mülkiye Mektebi Mecmuası, Cilt 1, Sayı 9 (1931), ss. 14-20.
• Dünya İktisat Konferansı, Mülkiye Mektebi Mecmuası, Sayı 23 (1933), ss. 34-37
• İktisat Aleminde Hüküm Süren Karanlık, Mülkiye Mektebi Mecmuası, Sayı 26 (1933), ss. 32-34
• Fransa’da Aksiyonlu Şirketlerin Verdiği Vergiler, Mülkiye Mektebi Mecmuası, Sayı 33 (1933), ss. 40-43
• İçtimai Meseleler Amele Hareketi, Mülkiye Mektebi Mecmuası, Sayı 37 (1934), ss. 55-58
• Cahid’e Ait Bazı Hâtıralar, Okul Sıralarında, Dünya Gazetesi, s. 2, 09.11.1957, Salt Araştırma, FFT238001.

Çevirileri

• Charles Gide, İlm-i İktisad Dersleri, Mütercimleri: Hasan Hamdi (Hasancan), Hasan Tahsin (Aynîzâde), H. Zühdi (İnhan), Birinci Cild, Kader Matbaası, İstanbul 1327
• Charles Gide, İlm-i İktisad Dersleri, Mütercimleri: Hasan Hamdi (Hasancan), Hasan Tahsin (Aynîzâde), H. Zühdi (İnhan), İkinci Kitab, Kanaat Matbaası, İstanbul 1331
• Charles Gide, İlm-i İktisad Dersleri, Mütercimleri: Hasan Hamdi (Hasancan), Hasan Tahsin (Aynîzâde), H. Zühdi (İnhan), İkinci Kitab, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1334
• Charles Gide, İlm-i İktisad Dersleri, Mütercimi Aynîzâde Hasan Tahsin, Dördüncü Kitab, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1334
• René Worms, “Ulum-ı Siyasiye ve İctimaiye, İktisad-ı İctimâ’-1”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Servet-i Fünûn, Yirminci Cild, Aded 507 (26 Teşrin-i Sani Sene 1316), ss. 215-218
• René Worms, “Ulum-ı Siyasiye ve İctimaiye, İktisad-ı İctimâ’-2”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Servet-i Fünûn, Yirminci Cild, Aded 511 (14 Kanun-ı Evvel Sene 1316), ss. 264-266
• René Worms, “Ulum-ı Siyasiye ve İctimaiye, İktisad-ı İctimâ’-3”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Servet-i Fünûn, Yirminci Cild, Aded 517 (25 Kanun-ı Sani Sene 1316), ss. 359-362
• René Worms, “Ulum-ı Siyasiye ve İctimaiye, İktisad-ı İctimâ’-4”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Servet-i Fünûn, Yirmi Birinci Cild, Aded 521 (22 Şubat Sene 1316), ss. 6-7
• René Worms, “Ulum-ı Siyasiye ve İctimaiye, İktisad-ı İctimâ’-5”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Servet-i Fünûn, Yirmi Birinci Cild, Aded 525 (22 Mart Sene 1317), ss. 77-79
• René Worms, “Ulum-ı Siyasiye ve İctimaiye, İktisad-ı İctimâ’-6”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Servet-i Fünûn, Yirmi Birinci Cild, Aded 528 (12 Nisan Sene 1317), ss. 124-125
• Edgard Allix, “İstikraz ve Düyun-ı Umumiyye”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Darülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sene 2, Sayı 13 (Receb 1342-Şubat 1340), ss. 200-206
• Edgard Allix, “İstikraz ve Düyun-ı Umumiyye, mâbad”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Darüflünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sayı 17 (Mart 1341), ss. 627-635
• Edgard Allix, “İstikraz ve Düyun-ı Umumiyye, mâbad”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Darüflünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sayı 19 (Temmuz 1341), ss. 884-894
• Edgard Allix, “İstikraz ve Düyun-ı Umumiyye, mâbad”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Darüfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sayı 26 (Eylül 1926), ss. 330-342
• Edgard Allix, “İstikraz ve Düyun-ı Umumiyye, mâbad”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Darüflünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sayı 27 (Teşrin-i Sânî 1926), ss. 415-422.
• Edgard Allix, “İstikraz ve Düyun-ı Umumiyye, mâbad”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Darüflünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sayı 28 (Kanun-i Sânî 1927), ss. 498-502
• Edgard Allix, “İstikraz ve Düyun-ı Umumiyye, mâbad”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Darüflünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sayı 29 (Mart 1927), ss. 593-598
• Mösyö Salüst, “Bolşevizmin Gizli Esasları”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Darülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sene 6, Sayı 36 (Mayıs-Haziran 1928), ss. 1251-1273
• Mösyö Salüst, “Bolşevizmin Gizli Esasları”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Darülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sene 6, Sayı 37 (Temmuz-Ağustos 1928), ss. 1327-1338

Akademik görevi
Önce gelen: Ahmed Selahaddin Bey	Darülfünun Hukuk Fakültesi Müdürü 1920-1927	Sonra gelen: Tahir Taner

Kaynakça

• Uğur Avcı, "Mülkiyelilerin “Baba”sı: Aynîzade Hasan Tahsin (1876-1962)", ANASAY, Yıl 7, Sayı 23, 171 - 199
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). DH.d.SAİD. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Defterleri) No: 129/99