Hapalla
Haballa olarak da yazılan Hapalla (Hititçe: 𒄩𒁄𒆷), M.Ö. 14. yüzyılın ortalarında Orta-Batı Anadolu'da hüküm sürmüş bir krallıktı. Nüfusunun Luvi dili konuştuğu Hapalla, Arzava devletleri arasında en doğuda olanlardan[1] biriydi. Hapalla krallığı en azından M.Ö. 13. yüzyılın sonuna kadar varlığını sürdürdü. Hüküm sürdüğü dönemin çoğunluğu boyunca bir Hitit vasalı olarak kaldı. Bölge, M.Ö. 1180'de Deniz Halkları tarafından ele geçirildi.
Tarihi değiştir
Hitit kaynaklarında Hapalla'nın adı ilk kez, Arnuvanda'nın burada gerçekleşen yerel bir ayaklanmaya karşı yardım istemesiyle ilgili bir tablette geçer. Vasallarından Madduvata'ya bu görevi veren Arnuvanda, Madduvata kralının kendisine ihanet ettiğini ve isyanı bastırdıktan sonra bölgeyi Hititlere vermek yerine kendi hakimiyeti altına aldığını görecektir. Arnuvanda'dan gelen tehditlerden sonra Madduvata teslim olur ve Hapalla bölgesini Hititlere geri verir.[2]
Sonraki yıllarda Hititler I.Şuppiluliuma komutasında daha önce kaybettiği toprakları geri alırken, ordusunu başkenti yakılan ve sakinleri sürgün edilen Hapalla'ya [3] gönderir. MÖ 1340'ta Şeha Nehri Ülkesi, Mira ve Hapalla Hititler tarafından Arzava'dan ayrılmış, Arzava krallığının elinde yalnızca başkenti Apaşa ve çevresindeki topraklar kalmıştır.[4]
Hapalla'nın bildiğimiz ilk hükümdarı Targaşnallidir. Arzava'nın son bağımsız kralı Uhha-Ziti'nin Hitit hükümdarı II. Murşili'ye karşı M.Ö. 1319'da başlattığı ayaklanma başarısız olduktan sonra Targaşnalli II. Murşili tarafından Hapalla krallığının başına geçirilmiştir.[5] Daha sonraki Kupanta-Kurunta antlaşmasından, M.Ö. 1310 yılı civarında Targaşnalli'nin hâlâ Hapalla tahtında olduğunu öğreniyoruz.
Hapalla'nın ikinci hükümdarı, Alakşandu'nun M. Ö. 1280 tarihli antlaşmasında da adı geçen Ura-Hattuşa'dır. Bu antlaşmada Murşili'nin oğlu II. Muvatalli son kalan dört Arzava kralının adını sayarken Hapalla kralı olarak Ura-Hattuşa'nın adını söyler.
Bu antlaşmadan sonra Hapalla krallığına Hitit kaynaklarında bir daha atıfta bulunulmamıştır.
Hitit imparatorluğunun ömrünün sonlarına doğru (yaklaşık M.Ö.1230-1225), Deniz Halklarının işgalinden önce Hitit İmparatoru IV. Tuthaliya'nın Batı Anadolu'daki krallıkları Mira Krallığı'nın emrine verdiği, dolayısıyla Hapalla'nın bu dönemde büyük ihtimalle Mira'nın bir vasalı olduğu fikri günümüzde akademisyenler arasında yaygınlık kazanmıştır.[6]
Coğrafya değiştir
Hapalla hakkında bildiğimiz her şey Hitit kraliyet arşivlerinden gelmektedir. Coğrafi olarak Hapalla, Batıda Mira, doğuda Aşağı Ülke, güneyde Tarhuntaşşa ülkesi ile sınırlanmaktadır.[7] Bu nedenle Hapalla'nın klasik dönemde Pisidia olarak gelen bölgeye karşılık geldiği düşünülmektedir. İmparatorluğun kalbine çok yakın olan konumu nedeniyle Hititler, Hapalla'yı anavatanları ve Arzava'daki vasalları arasında bir nevi tampon bölge olarak görmüş, bundan dolayı da bu bölgeye özel bir önem atfetmişlerdir.
Hapalla'nın Kralları değiştir
| Kral | Tarih |
|---|---|
| Targaşnalli | yaklaşık M.Ö. 1319 – 1310 arası |
| Ura-Hattuşa | yaklaşık M.Ö. 1280 |
Kaynakça değiştir
- ^ S.Heinhold-Krahmer (1977). Arzawa . 3-533-02587-X
- ^ Indictment of Madduwatta, CTH 147. Paragraph 29.
- ^ See KUB xix 22, 8–11, or the Deeds of Suppiluliuma, Fragment 20, at the Wayback Machine.
- ^ Bryce, Trevor (1999). The Kingdom of the Hittites. Oxford: Oxford University Press. p. 52. 9780199240104. OCLC 264593433.
- ^ See CTH 67. Treaty with Targasnalli, king of Hapalla, tablet concordance KBo V, 4 - CTH 67 9 Ağustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Hawkins, J.D. 2009. The Arzawa letters in recent perspective. BMSAES 14: 73–83. https://www.britishmuseum.org/pdf/Hawkins.pdf 16 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. British Museum
- ^ Bryce, Trevor (1999). The Kingdom of the Hittites. Oxford: Oxford University Press. p. 43. 9780199240104. OCLC 264593433.https://books.google.co.uk/books/about/The_Kingdom_of_the_Hittites.html?id=Agg5-lpVI2MC
Dış bağlantılar değiştir
- I. Şuppiluliuma'nın Yaptıkları
- Hitit Krallığı, Trevor Bryce 9 Ağustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Hapalla kralı Targaşnalli ile antlaşma 9 Ağustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Yakın dönemde Arzava mektupları 16 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.