Tığujıqo Qızbeç
Hacı Tığujıqo Qızbeç Şeretlıqo (Adigece: ШэрэлIыкъо Тыгъужъыкъо Къызбэч, romanize: Şərəl'ıqo Tığujjıqo Qızbəç; Kazbek veya Ğuz bek olarak da yazılır), Çerkes asker ve komutan. Rus-Çerkes savaşı sırasında en etkili Çerkes liderlerinden biriydi. Ailesinin Rus ordusu tarafından öldürülüşüne bizzat tanık oldu ve Çerkes ordusunda hızla yükseldi.[1] Hayatının sonraki aşamalarında çocuklarının da savaşta ölümüne şahit oldu.[2] Qızbeç bir süvari komutanıydı ve düşman hatlarının gerisine baskın yapmadaki başarılarıyla ünlüydü. Rus İmparatorluğu'ndan taraf değiştirmek ve İmparatorluk saflarına katılmak için birçok teklif aldı, ancak hepsini reddetti.[2] Onu bizzat tanıyan James Bell, ona "Çerkesya Aslanı" denildiğini kaydetmiştir.[2]
| Tığujıqo Qızbeç Şeretlıqo | |
|---|---|
.jpg) Qızbeç'in arkadaşı James Bell tarafından çizilen portre | |
| Lakabı | Çerkesya Aslanı |
| Doğum |
1777 Beannaş, Şapsığ, Çerkesya |
| Ölüm |
29 Şubat 1840 Şapsığ, Çerkesya |
| Çatışma/savaşları | Rus-Çerkes Savaşı |
| Ailesi | |
| Babası | Şeretlıqo Tığuj |
| Çocukları | Sayısı belirsiz savaşta ölen erkek çocuklar |
| Aile adı | Şeretlıqo |
BiyografiDeğiştir
İsimDeğiştir
Qızbeç'in asıl soy adı Şeretlıqo olup, Tığujıqo "Tığuj'un oğlu" anlamına gelmektedir. Tığuj kelimesi Çerkesçe bir isim olmakla beraber aynı zamanda "kurt" anlamına gelmektedir. Çerkeslerin "-qo" soneki ile biten hem soyadları hem de lakapları vardı. Bu ek Türkçe adlardaki "-oğlu" ekiyle eş anlamlıdır.
GençliğiDeğiştir
Çerkesler tarihlerini yazmadıkları ve tüm bilgiler dış kaynaklarından geldiği için Qızbeç'in gençliği hakkındaki bilgiler detaylı değildir. 1777 yılında Beannaş köyünde soylu Şeretlıqo ailesine doğdu ve askerî bir eğitim aldı.
Askerî kariyerDeğiştir
Çerkes devrimiDeğiştir
Qızbeç gençken Şapsığ bölgesinde Çerkes devrimi başladı.[3][4][5] Köylüler, soylulara karşın ayaklandı. Soylu olmasına rağmen Qızbeç köylülerin tarafını seçti. Bu olayın ardından Qızbeç, 1810 yılına kadar ortalıktan kayboldu.
Rus-Çerkes SavaşıDeğiştir
İngiliz maceracı James Bell Qızbeç'in cesaretini övmüş ve Rus askerlerinin Qızbeç'in adını duyduğunda korkup kaçmaya başladığını belirtmiştir.[2]
Qızbeç mücadelesine Rus-Çerkes Savaşı Batı Çerkesya'ya ulaştığında başladı. 1810-1840 yılları arasında Rus garnizonlarına saldırılar yaptı. Bu dönemde tüm ailesinin katledilişine şahit oldu. 1821'de Şapsığ topraklarında bir Rus seferini bozguna uğrattı.[6]
1830 yılında Elizavinskaya kalesine saldırdı ve yok etti. 1834'de 1.700 askeriyle 14.000 kişilik Rus ordusunu tuzağa düşürerek yok etti. Aynı yılda 1.200 askeriyle 6.000 kişilik bir Rus ordusunu daha tuzağa düşürerek yok etti.[6] Maryanskaya, Georgie, Afepskaya ve Apenskaya dahil olmak üzere bir çok Rus garnizonunu yok etti. 1837 yılında Nikolayev kalesini ele geçirdi.[6] Ekim 1838'de çocuklarının ölümüne şahit oldu. Orada olan James Bell'e göre Qızbeç bundan etkilenmedi ve "yaradan ne dilerse o" dedi.[2] 1840'da Waya,Tuapse ve Şaps garnizonlarını ele geçirdi.[6]
Rus General Olshevsky şunları yazdı:[7]
| « "Şapsığlar, Karadeniz kıyılarının en tehlikeli sakinleri olarak kabul edilirler ... Şapsığlar, cesaretleri ve metanetleri sayesinde, her yerde bize büyük kayıplar verdirdiler. Aralarında Kazbek Tuguzukov gibi güçlü liderleri vardı. » | |
(General Melenty Yakovlevich Olshevsky)
|
ÖlümDeğiştir
Qızbeç, 29 Şubat 1840'ta operasyon sırasında aldığı yaralardan öldü. O sırada altı farklı ölümcül yarası vardı.[8][9][10][11]
MirasDeğiştir
2014 yılında, Rus-Çerkes savaşı'nın 150. yıldönümünde, Çerkes aktivistler Qızbeç'in heykelini dikmek için kampanya başlattı.[12] 2015 yılında para toplama işlemleri başlatıldı.[13] 28 Nisan 2018'de heykel tamamlandı.
KaynakçaDeğiştir
- ^ Açumıj, Hilmi (2021). "Milletin Özgürlüğü İçin Canla Başla Mücadele Ettiler!". cherkessia.net. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2021.
- ^ a b c d e James Stanislaus Bell (1840). Journal of a Residence in Circassia: During the Years 1837, 1838 and 1839 (İngilizce). Erişim tarihi: 12 Mart 2023.
- ^ Amjad Jaimukha, p. 156
- ^ Atalay, Mevlüt. "Bir Halk, Farklı İki Dünya". 9 February 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 December 2014.
- ^ Chirg, Razvitie 53-54
- ^ a b c d Kasht, Ali M. Kizbech
- ^ Khasht, Ali M. عن شجاعة الشابسوغ
- ^ Архив Раевских: в 5 томах / ред. и примеч. Şablon:Ы. — Изд. Şablon:Ы. — СПб.: Тип. Şablon:Ы, 1910. — Т. 3: Письма 1839—1841 гг. — С. 422.
- ^ Şablon:Статья
- ^ Мануйлов В. А. Роман М. Ю. Лермонтова «Герой нашего времени»: Комментарий. — Şablon:Л-Şablon:М, 1966. — С. 125.
- ^ Шадури В. С. Об откликах из Тифлиса на смерть Пушкина // Классическое наследие и современность / Редкол.: Şablon:Ы (отв. ред.), Şablon:Ы, Şablon:Ы, Şablon:Ы. — Институт русской литературы (Пушкинский Дом) АН СССР. — Şablon:Л.: Наука; Лен. отд., 1981. — С. 144.
- ^ "www.fond-adygi.ru - Чемсо Газий. Памятник народному герою Хаджи-Кизбечу Шеретлуко". 26 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2020.
- ^ - information from the web site of[ölü/kırık bağlantı] Oshad Foundation (Rusça: Fond Nasledie)[ölü/kırık bağlantı]