Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması

Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması, (İngilizce: General Agreement on Tariffs and Trade) uluslararası ticareti, haklar ve sorumluluklar açısından düzenleyen çok taraflı bir anlaşmadır.

1947'de 23 ülke tarafından imzalanan bir anlaşma ile kurulmuştur. 1 Ocak 1948'de de yürürlüğe girmiştir. GATT'ın kuruluş amacı, ithalat vergilerini azaltmak, uluslararası ticaretin önündeki tüm engelleri kaldırmak ve ticarette ayırımcı uygulamalara son vermek olarak belirlenmişti. Arthur Dunkel kuruluşun mimarı olarak bilinir. 23 kurucu üye, 45 bin kalem malın gümrük tarifinde karşılıklı taviz vermiştir.

Dünya Ticaret Örgütü (WTO), 1 Ocak 1995'te, uluslararası ticaretin en etkin kurumu olarak, Ticaret ve Gümrük Tarifeleri Genel Anlaşması'nın (GATT) yerine kurulmuştur.

Amaçları

GATT’ın amaçlarına bakıldığında;

• Ticari ve ekonomik alandaki ilişkilerin arttırılması,
• Tam istihdamın gerçekleştirilmesi,
• Dünyadaki üretim kaynaklarının etkin kullanımı.

Anlaşmada belirtilmemiş olan temel düşünce ise;

• Uluslararası rekabet sistemini kurabilmek için üye ülkeleri,
• Korumacı politikalardan uzaklaştırarak uluslararası ticareti serbestleştirme,
• Yani dış ticarette liberalizmi teşvik etme olarak belirlenmiştir

Dünyadaki savaş hal durumunu yaşamamak adına uluslararası ekonomik işbirliğinin temelini atma durumunun oluşturulması düşüncesi oluşmuş olmakla beraber bu adımda gereken birliktelik anlayışıyla ülkelerin toplumsal ve ekonomik yapısını geliştirme adı altında faaliyetler oluşturulmuş ve uluslararası ticari ilişkilerin serbestliğini sağlama yolunda adımlar atılarak bu hususta yeni kuruluşlar oluşturma düşüncesi ile yaptırımlarda bulunma eylemleri beraberinde gelmiştir. Bu eylemlerin oluşumu hususunda belli başlı kuruluşlar meydana gelmiş ve bunları ele alacak olursak bu kuruluşlar "Bretton Woods "adı altında geçen IMF ve Dünya Bankası gibi kuruluşları saymamız mümkündür.Mali açıdan da yaptırımlara bakacak olursak uluslararası mali alanlarda beraberlik sağlanmış olup aynı hususu ticari ilişkilerin serbestliği konusunda da gerçekleştirme isteğini doğurmuştur.Bu durum neticesiyle oluşturulmak istenen düşünce bağlamında ülkeleri temsil eden liderler tarafından bir kuruluş yaptırımı düşüncesi doğmuş ve bu kuruluş "Uluslararası Ticaret Örgütü" adı altında uluslararası bir örgütün doğması açısından adımlar atılarak bu bağlamda girişimler bulunulmuş. Uluslararası Ticaret Örgütü'nün oluşumu ile ilgili müzakereler sürerken belli başlı mallarda tarife indirimi yapma hususu geçmiş ve uluslararası bu örgütün diğer ülkelerce de kabul görmesi ve oluşumunda desteği alması bağlamı neticelik gösterene kadar bu indirimi oluşturmak ve işleyişe girmesi bakımından 1947 Ekim'de 23 ülkenin temsilcileri ile bir araya gelinerek kısa ve belli bir süre için nitelendirilmiş olunan Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Anlaşması'nı kendi aralarında imzalamışlardır. Kısa ve belli bir süre olarak nitelendirilmişti bu anlaşma fakat bu şekilde değerlendirilmesine rağmen oluşumundan daha fazla etki göstermiş olup dünya ticaretinde fazlasıyla yer almış ve kabul görülmüştür. Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasını oluşumunu ele alacak olursak; yurt içinde üretilen malı yurt dışına satma bağlamında fiyatı olağan duruma göre ticari öngörüler bağlamında dışsatımcı ülkede üretilmiş şeylerin kullanılıp harcanması, birbiri ile örtüşen ürün ve olaylar hususunda da karşılaştırılabilir ve fiyat değeri bakımından daha düşük çerçevede olması durumunda görüşmeye konu olan ürünün elden çıkarmak amacıyla fiyatını büyük ölçüde düşürerek satma yani şöyle diyecek olursak farklı bir ülkenin pazarına olağan değerinden daha düşük fiyatta sokulması durumu kabul görür. Mal kazancı ereğiyle yürütülen her türlü alım satım ilişkileri çok taraflı hususları oluşturan Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması'nın öncelikli amaç haline getirmiş olduğu husus üye olan devletlerin birbirleriyle olan ilişkilerinde hakka ve hukuka uygun bir biçimde olması gerektiği ve bu oluşturulan ticari ilişkilerinde tam rekabetin doğurmuş olduğu ortam koşulları altında bunun sağlanmasının ve ticari ilişkilerde serbestlik ortamı olması hususunda açık bir ticaret ortamı yaratmaktadır. GATT kapsamış olduğu içerik bakımından dört ilke yaptırımından oluşmaktadır. Bu ilkeleri genel bir biçimde ele alacak olursak, gümrük vergilerinin azaltılarak vadesi uzatılması yapılmış olan bu hususlarda ulusal bağlamda kimseyi kimseden ayırmaksızın bu açıdan yasal olan yaptırımlar koyarak bu hususun önüne geçebilme durumu yaratmıştır. Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Anlaşması bütünlük bağlamında Ocak 1948 tarihinde yürülüğe girmiş olmasıyla beraber dış ticari ilişkilerin serbest olması ve bu bağlamda ilerlenmesi için ortam sağlanmıştır. GATT' ın içeriği ile oluşturulmuş olan 1947 ve 1948 yıllarında ticari ilişkiler açısından oluşturulmuş sekiz çok taraflı müzakere görüşmeleri gerçekleşmiş ve bu düzeyde yapılmış olan görüşmeler neticesinde 1993 tarihinde Uruguay Turu tam anlamıyla oluşturulmuş olup, bu gelişmeler sonucunda da Dünya Ticaret Örgütü'nün oluşumu da tamamlanmıştır. Oluşturulmuş olan Uruguay Müzakereleri bağlamında alınan kararlar neticesinde oluşturulmuş olan DTÖ Ocak 1995'te yürülüğe girmiş olup yasal tabanı oturtmuş ve yasal gücü artmış olmakla beraber birçok ticaret konularını kendi arasında kapsayarak bir araya katmış ve bu bağlamda Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Anlaşması'nın yerine geçmiştir. Başında ülkelerin birliktelik bağlamında oluşturmuş oldukları işbirliği hususuna dayalı ilkede yapılan müzakereler hususuna dayanmakta olan Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Anlaşması'na göre aralarında ayrım bulunmuş olan uzun soluklu yani devamlı nitelikte olan DTÖ yaşanan zıtlıklara son verme bağlamında belli koşullarla yürütmeyi sağlayan haklarla meydana gelmiştir. Uruguay Müzakerelerinin önemli nitelikteki sonuç bağlamına bakacak olursak devletlerin ödün verdikleri hususlarda kendilerini geliştirmeleri ile beraber yetkisi altında bulunan oranlar kapsamında ticaretle ilgili yapılmış olan girişimlerin yükselmesidir. Gümrük Tarife ve Ticaret Anlaşması bakımından bazı ayrıklıklar dışında bütünüyle engellenmesini ve bu kapsamda ilerleyen tarifeler üzerinde gittikçe düşürülmesi hususuna bağlanmıştır. Mesela tarım ürünlerindeki tarifeleri düşünecek olursak %100 büyüklükteki kuruluşun yetkisi altında bulunmaktadır. Bu kapsamda geçerliliğini sürdüren belli başlı hususlar mal ticari ilişkileriyle ilgili 1994 yılında Gümrük Tarifesi ve Ticaret Anlaşması diğer 12 anlaşmada bulunmaktadır. Gümrük Ticaret Anlaşması yaşanan ticari ilişkilerde ekonomik olarak; parasal ve mali konularda arz ve talebin bir araya gelip, karşılaştığı alanlarda ticaret girişiminin gerçekleştirilmesi ve yürütülmesi için gerekli olan şartları içerisinde barındıran ve bu işte kullanılan malların tümünü piyasalarda ve ticaretin önündeki engelleri de devlet müdahalesinin ortadan kaldırılması gerektiği hususunda duran bu noktada amacını yürüten küresel bir sistemler bütünüdür. Oluşturulmuş olan bu sistem kapsamında Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Anlaşmasınca üye olan ülkeler arasında oluşturulmuş olan ticari ilişkiler hususunda, hukuksal bir yaptırım hakkı olan ve bu hukuksal yaptırım hakkını elde etmek adına yaptırımlarda bulunan yani isteğe uygun olabilmesi için gereğini tümüyle yerine getirmiş olması ve bu yükümlülüklerin içermiş olduğu durumları bütünüyle kapsamış olup bu düzenle toplum üyelerinin kendisine uyulmasını sağlayıp, toplumca benimsenmiş her türlü buyurucu ve yasaklayıcı düzenlemeleri içerisinde barındırarak yapısal olarak da aynı bağlamda düzenlenmesi gereken yol ve yöntemlerin tamamıdır. Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Anlaşması'nın en ayırıcı belirgin özelliği olarak şunu niteleyebiliriz, yönetim biçimi hususunda üye olmuş olan ülkeler kapsamında belli bir biçim kazanmış olması ve kuruluş olarak ortaya konulması hususu olmuştur. Alınmış olan kararlar, birçok kimseyi içine almış olup, birçok kişinin bir araya gelmesi sonucu oluşan yani ortaklaşa alınmış kararlar mekanizması bütününü oluşturuyor ise Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Anlaşması'nın düzenini ve özünü meydana getirmiş olmaktadır.

Üyelik esasları

Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Anlaşması gereğince bir ülkenin bu kapsamda üye olabilmesi bakımından var olan üye ülkelerin oy çoğunluğu ile bir sonuca varılması gerektiğini belirtmiştir. Egemenliğini ilan etmiş ülkelerin sayısının gittikçe artması sonucunda üye devletler sayısında da bir etki yaratmış ve bu bağlamda üye devletler sayısında bir artış söz konusu olmuştur.

Amaçları

• Üye ülkelerin refah seviyelerini arttırmak ve daha iyi standartlar sunmak,
• Getirilerin sonucunda elde bulunmuş olan ve istek doğrultusunda kararlılık gösterip ulusal gelirin bir önceki yıla oranla artışı ile dünya standartlarında tam anlamı ile etkili kullanımı sağlamak.
• Bütünsel bakımdan bakacak olursak bu hedeflere ulaşmak için ticari ilişkilerle beraber tarifelerin üzerine nükseden etkilerin önünde durarak bu etkileriı zaman içerisinde azaltmak,
• Oluşturulmuş mal fiyatlarında kararlılık gösterip bu biçimde ilerlemek,
• Büyümüş ülkelerde alım satımın, büyümekte olan ülkelere hammaddeleri işlenmiş duruma sokup değerlendirmiş olan ürünlerinin daha kolay girişinin sağlanması ve bu bağlamda yaptırımların oluşturulması.

Yapısı ve yönetimi

Genel kurul

En baş basamağında yer alan ve yetkisi bulunan organlardan biri olup her sene yılın Eylül, Ekim ve Kasım aylarını kapsayan zaman dilimlerinde toplanır.Üye olan her ülkenin yalnız tek bir oy kullanma hakkı söz konusu olup ayrıklıklar dışında sonuçlara basit çoğunluk bağlamında karar alınır ve üye ülkelerce yapılmış olan senelik toplantı görüşmeleri üç ve dört hafta sürer.

Temsilciler konseyi

Baş basamakta yer almış olan Genel kurul adı altında her gün gerçekleşmiş olan işleri uygulamadan sorumlu olan bir konsey olup, senede maksimum 9 kez bir araya gelirler ve Genel kurul belli koşullarla yürütmeyi sağlayan hakkın çoğunluğunu bu konseye aktarmıştır.

Ticaret ve Kalkınma Komitesi

Genel Anlaşma kapsamında oluşturulmuş olan 4. Bölüm yaptırımı bağlamında denetlemekle yükümlenen komite 26 Kasım 1964 yılında oluşturulmuştur.

Ödemeler Dengesi Kısıtlamaları Komitesi

Ulusun, bir ticarethanenin, bir işletmenin belli bir dönem sonunda alacak verecek durumunu yani ödemeler açıkları bağlamında dışalımlarını düşürmüş olan üye ülkelerin biçimini belirleyen yakın olarak gözlemlemekte ve bu hususta Uluslararası Para Fonu ile ilgili olgu ve kavramlarına değinmektedir. Ayrıca başka organları da mevcuttur bunlar ise;

• Uygulamaları Komitesi
• Uluslararası Et Konseyi
• Sivil Uçak Komitesi
• Devlet Alımları Komitesi
• Anti Damping Uygulamaları Komitesi
• Miktar Kısıtlamaları Ve Diğer Tarife Dışı Engeller Grubu
• Bütçe Ve Finans Yönetim Komitesi
• Tarife Ayrıcalık Komitesi
• Onsekizler Danışma Grubu
• Gümrük Değerleri Komitesi
• Ticarette Teknik Engeller Komitesi
• Ticarette Teknik Engeller Komitesi
• Uluslararası Süt Ürünleri Konseyi

İlkeleri

Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Anlaşması'nın 4 temel ilkesi vardır. Bunları ele alıp açıklayacak olursak şu şekilde;

• İlk ilkede üye olmuş olan ülkeler içerisinde devletin dışalım ve dışsatımındaki ilişkilerinde devletler arasında ayrım yapmaksızın GATT üyesi olan ülkelerin aynı büyüklükte gümrük yaptırımının oluşturulup uygulaması konusunda olanak sağlar.
• İkinci ilkeyi ele alacak olursak, üye olan ülkelerin hammaddelerini işlenmiş duruma sokup değerlendirmeye aldığımız süreç içerisinde yalnızca Gümrük tarifesi ile dış etkilerden uzak tutup bu amaç doğrultusunda ilerleyerek başka yollar arama eğiliminde bulunmamaları gerektiği hususu yer almaktadır.
• Daha sonra üçüncü ilkeyi ele alacak olursak, üye ülkelerin ticari ilişkiler konusunda kötü durumların seyrinin doğmaması bakımından bu durumlardan kaçınılması gerektiği yönünde ilerlenmesi ve daha sonra meydana gelebilecek olumsuzluklar karşısında çözümü olarak yalnızca danışmanlar bağlamında üstesinden gelinip sonuca bağlanabilmesinin daha doğru olduğu hususuna dayandırılmıştır.
• Son olarak dördüncü ilke bağlamında ele alacak olursak, Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Anlaşması kapsamında ilerleyen ticari ilişkilerin serbestliği hususu üye ülkelerce belli aralıklarla tarife indirimi uygulamaları durumunu ve başka sınırlayıcı olan yolları az bir duruma getirmek amacıyla kendi içlerinde toplanmalarını gerekli görür.

İstisnalar

• İstisna Durum: Gümrük birliği ile ticari ilişkilerde serbestlik ticari yüzeyleri yüzeysel ekonomik beraberliği oluşturma çalışmaları saha dışına bırakılmış olup bu ilk istisna da yer alan husus Kayırılan ülke ayrıklığıdır.
• İstisna Durum: Şöyle ki bir ülke birbirine denk olma olanağı hususu üzerinde durup dış ödemeler konusunda güçlükler ile karşı karşıya kalıyor ise dışalım yoluyla yurda getirilecek malların çeşitlerini ve her çeşidinin miktarlarını gösteren liste oluşturup kontejan belirleme durumuna gidebilir.Yalnız yaptırım belli bir süre olmalı ve üye olan ülkelerin iktisadi çıkarını zedelememek bağlamında yapılmalıdır.
• İstisna Durum: Buradaki istisna duruma bakacak olursak yerini anlaşmalara bırakmıştır ve bu anlaşma, Gönüllü İhracat Kısıtlamaları Anlaşmaları olarak nitelendirilmektedir.
• İstisna Durum: Bu son istisna duruma bakacak olursak da, birbirlerine sınır ortaklığı bulunan ülkelerin ticari ilişkilerdeki sınırını oluşturmalarıdır.

Dünya Ticaret Örgütü Gümrük Tarifeleri Ticaret Anlaşması bağlamında uygulanma alanına konulan son görüşmeler neticesinde 1995 tarihinde Uruguay Turu neticesinde Dünya Ticaret Örgütü oluşturulmuştur. Dünya Ticaret Örgütü'ne gelecek olursak üye sayıları 157 olmuş olup 27 tane ülke de izleyen durumdadır. Kuruluş ve amaçlarına gelecek olursak, Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Anlaşmasına nazaran daha geniş ve kapsamlı gayeleri vardır. Hakka ve hukuka uygun bir şekilde üye olan devletlerin daha iyi bir sonuç elde etmek amacıyla göstermiş oldukları yöntemler ticari ilişkiler bütününde serbest yani herhangi bir engelle karşılaşma durumu olmayacak bir biçimde geçişe uygun bir ticari yöntem oluşturarak bu kapsamdaki karşılıklı bağı ilerleterek daha farklı boyutta üye olan ülkelere tam anlamıyla iş alanı açma durumunu yaratmak istenmiştir. Dünya Ticaret Örgütü yapılmış olan Uruguay Round görüşmeleri neticesinde hukuksal 29 farklı çok taraflı belgeyi ve geniş bir perspektif bütünüyle ele alıp 25 Bakanlar Bildirisini Marekeş'te onaylamış ve 15 Nisan 1995 yılında Dünya Ticaret Örgütü Anlaşması ile meydana gelmiştir.

Örgütün başlıca görevleri

• İlk olarak Dünya Ticaret Örgütü'nün oluşumunu sağlamış olan çoklu anlaşmaların bütünlüğü bağlamında kontrolü sağlamak ve yaptırımları oluşturmak.
• Ticari ilişkiler ile ilgili olarak yaptırımların uygulandığı ve çok taraflı ticari ilişkiler alanındaki görüşme hâl durumlarının yer almış olduğu müzakereler neticesinde ilgili kişilerin katıldığı ve kimi sorunların görüşülüp tartışılarak karara bağlandığı toplantı oluşturmak.
• Oluşturulmuş olan ticari ilişkilerden doğan anlaşmazlık durumunda bir sonuca varmak, ortadaki engelleri kaldırmak için yapılması gerekenleri yaparak sonuca ulaşmak.
• İlerleme adımında ekonomi konusuyla ilgili düzenli olarak birbirini izleyen değişmelerle gelişip, oluşum göstermesi bakımından çok tarafli ticari düzen ile beraber bir araya gelerek gereken ortamın hazırlanmasında destek olmak.

Hâla Dünya Ticaret Örgütü 'nün başta gelen ve öne çıkan konusu Doha'da gerçekleşen 2001 senesinin Kasım ayında oluşturulmuş olan Dördüncü Bakanlar Konferası ile beraber Dünya Ticaret Örgütü Kalkınma Turu bağlamında oluşturulan ticari görüşmeler için yapılmış olan çok taraflı ticari müzakereleri olmuştur.

İlk olarak bahsedilmiş olduğu biçimde Dünya Ticaret Örgütü, Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Anlaşmasına nazaran daha kapsamlı açıdan ele almış olarak nitelendiriliyordu aslında birbirlerinden tamamen farklı olup bununla birlikte oluşturuluş içeriği olarak da kendine özgüdür. Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Örgütü zaten oluşum amacı itibarıylade ele alacak olursak Uluslararası Ticaret Örgütü'nü oluşturma çerçevesiyle ilerlemiş olan bu doğrultuda çeşitli yaptırımları içerisinde bulunduran çok taraflı nitelikte olan bir anlaşmadır. Kısa süreli oluşturulmuş olan Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Anlaşması yalnızca mal ticari ilişkilerini ele alırken Dünya Ticaret Örgütü onun yanı sıra ticari nitelikte yer alan hakları da ele alır. Dünya Ticaret Örgütü ilişkiler arasındaki sorunları çözümleme bağlamında Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Anlaşmasına nazaran daha çabuk bir biçimde çalışma gösterip ilerleme hususunda kendi kendine işleyen organların işleyiş biçimine sahiptir.

Dış bağlantılar

• Gelir idaresi Başkanlığı-GATT Bilgilendirme Rehberi(pdf) 26 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
• Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT)’nın VII. Maddesinin Uygulanmasına Dair Anlaşma
• Gümrük İhbar (Kaçakçılıkla Mücadelede Başvuru Linkleri)