Feqiyê Teyran
Feqîyê Teyran veya Fakî-yi Tayran (d.1590 Van - ö.1660 Hizan), asıl adı Muhammed olan Kürt şair, masal ve destan yazarı.[1] En önemli eseri Hespê Reş'tir (Kara At). Bu eser 1965’te Moskova’da Kürtçe-Rusça olarak yayınlandı.[2][3]
| Feqiyê Teyran | |
|---|---|
| Doğum | 1590 Van, Bahçesaray ilçesi |
| Ölüm | 1660 Hizan |
| Takma adlar | Mihê, Feqiyê Gerok |
| Meslek | Şair, yazar |
| Milliyet | Kürt |
| Dönem | 16. - 17. yüzyıl |
| Tür | Destan, Masal |
| Edebî akım | Kürt Edebiyatı |
Etkiledikleri | |
Etkilendikleri | |
Hayatı değiştir
Döneminde Van Eyaleti'ne bağlı Müküs'de (şimdilerde Van'a bağlı Bahçesaray ilçesi) doğdu.[4][5] Medrese eğitimi alan Teyran'a Feqîyê ismi, ilimden/talebe kelimesinden; Teyr/kuş ise (Mantık et-Tayr) adlı eserden gelir. Bu, Ferîdüddîn-i Attâr’ın çokça bilinen eseridir. Anlamı; “Kuşların konuşması”dır.[6] En çok bilinen ismi Feqiyê Teyra(n) olmakla beraber şiirlerinde; Feqê Têra, Feqîyê Gerok, Meksî, Xoce, Mîr Mihê, Mîm û Hê gibi isimler kullandığı saptanmıştır.[6][7]
Yaşar Kemal'in "Karıncanın Su İçtiği" isimli romanın sekizinci bölümünde masalsı bir şekilde Feqiyê Teyran anlatılmaktadır.[8]
İlahi sevgi, aşk ile gerçek sevgiyi, aşkı beraber işlemiştir. Bunun yanı sıra konu yönünden çok zengindir. Allah, din, peygamberler gibi inançla, Kürt şairleriyle, toplumsal ve tarihi olaylarla, aşk, doğa ve tasavvufla ilgili yazmıştır. Çok güçlü olan edebi dili bile sade ve anlaşılırdır.[8]
En karmaşık konu bile billurlaşmıştır ellerinde. Dili halkın diline yakındır. Halkın gündelik dilini edebi dile ustaca ve anlaşılır bir biçimde yapıtlarında kullanmıştır. Bu yönüyle de halk tarafından bilinmiş, yapıtları çok kolay olarak halk arasında yaygınlaşmıştır. Dilden dile akarak günümüze kadar gelmiştir.[8]
Kürt Tasavvufi Halk Edebiyatının ilk temsilcilerindendir. Feqiyê Teyran; Aşkın ve sevginin şairi olarak da anılmaktadır.[8]
Arapça ve Farsça dillerini, edebiyatını çok iyi bilmesine karşın o özellikle tüm yapıtlarını Kürtçe yazmıştır. Kürt edebiyatında önemli bir şair, masal ve destan yazarı olan Feqiyê Teyran Kürt edebiyatına birçok yapıt armağan etmiştir.[8]
Şêxê Senan 1965'te M. B. Rudenko tarafından Rusçaya çevrildi ve Moskova'da yayımlandı. 1985'te ise Stockholm'de bir baskısı daha neşredildi.[9]
Eserleri değiştir
- Qewlê Hespê Reş (Siyah Atın Hikâyesi)
- Şêxê Senan (Senan Şeyhi)
- Qiseya Bersiyayî (Bersiyay'ın Öyküsü)[10]
- Ey Avê Av
- Xan Dimdim
- Bersîsê 'Abid
- Sîseban
- Ay Dilberê
Kaynakça değiştir
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2008.
- ^ "Kürt dili uydurma mıdır?". 6 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2009.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2012.
- ^ a b "Feqiyê Teyra(n)". Erişim tarihi: 4 Mart 2009.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2015.
- ^ a b c d e "Feqiyê Teyran Kimdir ? Hayatı Eserleri | Kürtler.com". web.archive.org. 24 Kas 2020. 24 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2021.
- ^ Malmisanlı, Mehmet (1988). "Osmanlı Döneminde Yazılan Kürtçe Eserler Üzerine II". Tarih ve Toplum. 10 (55). s. 58.
- ^ Kürt Edebiyatına Giriş Mehmet Uzun