Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti
Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti [a] (DTSH olarak kısaltılır) veya resmî ismiyle Doğu Türkistan Cumhuriyeti Sürgündeki Hükûmeti[b] (DTCSH olarak kısaltılır), Uygurlar, Kazaklar ve günümüzde Sincan Uygur Özerk Bölgesi olan Doğu Türkistan’daki diğer halkların temsilciliğini üstlenmek amacıyla, kurulmuş bir sürgündeki siyasi yapıdır.[1] DTSH, uluslararası alanda Doğu Türkistan'ı ve halkını temsil eden tek meşru örgüt ve parlamento tabanlı sürgündeki bir hükümet olduğunu iddia etmektedir.[2]
Doğu Türkistan Cumhuriyeti Sürgündeki Hükûmeti شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى سۈرگۈندى ھۆكۈمىتى (Uygurca) Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti Sürgündi Hökümiti Government in Exile of the Republic of East Turkistan | |||
|---|---|---|---|
Slogan Uygurca: شەرقىي تۈركىستان ۋە ئۇنىڭ خەلقىگە ئەركىنلىك ۋە مۇستەقىللىقنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ("Doğu Türkistan ve halkının bağımsızlığının yeniden sağlanması") | |||
 DTSH'nin egemenlik iddia ettiği Doğu Türkistan bölgesi | |||
| Tür | Sürgündeki hükûmet | ||
| Başkent ve en büyük şehir | Urumçi (iddia edilen) | ||
| Merkez | Washington, District of Columbia, ABD | ||
| Resmî dil(ler) | Uygur Türkçesi | ||
| Resmî din | İslam[a] | ||
| Demonim | Doğu Türkistanlı, Uygur, Uygur Türkü | ||
| Liderler | |||
| Sürgündeki Parlamento | |||
| Tarihçe | |||
| |||
| Zaman dilimi | UTC−05:00 (EST) | ||
Resmî site east-turkistan.net | |||
| |||
2004 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde, Washington, DC merkezli olarak kurulan bu yapı, Doğu Türkistan’ın Çin yönetiminden kurtarılana kadar tek meşru temsil organı olduğunu iddia etmektedir.[1] Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti, Eylül 2004'te kuruluşundan bu yana ona karşı çıkan Çin tarafından tanınmamıştır.[3] Kuruluş aşamasında ABD Kongre Binası’nın HC-6 odasında ilan edilen sürgündeki hükûmet, 1933–1934 ve 1944–1949 yılları arasında bağımsızlık kazanmış Doğu Türkistan cumhuriyetlerinin devamı olduğunu öne sürmektedir. Ancak hem Çin Halk Cumhuriyeti hem de Amerika Birleşik Devletleri tarafından resmi anlamda tanınmamaktadır.[4] Çin Halk Cumhuriyeti, DTSH'ye karşı şiddetli bir şekilde tepki göstermiş ve kuruluşunu reddetmiştir. [5]
DTSH, uluslararası arenada daha fazla özerklik ve demokrasi talep eden diğer Uygur örgütlerinden ayrı olarak, tam bağımsızlık fikrini savunmaktadır. "Dünya Uygur Kurultayı dışındaki en önde gelen Uygur örgütü" olarak adlandırılmıştır.[6]
Doğu Türkistan
değiştirDoğu Türkistan toprakları, Çin Halk Cumhuriyeti tarafından Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti'nin gayri meşru bir askeri işgal olarak gördüğü bir durum olan Sincan Uygur Özerk Bölgesi olarak yönetilmektedir. DTSH'nin konumu, Doğu Türkistan'ın uzun bir bağımsızlık tarihi olan ayrı bir ulus olmasıdır.[7] DTSH kendilerini "ayrılıkçı" olarak görmüyor çünkü "ait olmadığınız bir şeyden ayrılamazsınız" diye inanıyorlar.[8] Çin Halk Cumhuriyeti'nin konumu, Çin'in 1949'da "barışçıl bir şekilde Sincan'ı kurtardığını", Doğu Türkistan / Sincan'ın uzun zamandır Çin'in bir parçası olduğunu, Doğu Türkistan'ın bağımsız olmadığını ancak Birinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti (1933 ve 1934 arasında) ve İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti (1944 ve 1949 arasında) olarak fiili bağımsızlığını "Çin bölmek ve tarihi gerçekleri tahrif ederek özellikle ayrılıkçıların, aşırı dinciler ve teröristlerin, dış düşman kuvvetlerile kuruduğunu iddia ediyor.[9]
Kuruluşu
değiştirDoğu Sürgündeki Türkistan Hükûmeti, 14 Eylül 2004'te küresel Doğu Türkistan / Uygur topluluğunun üyeleri tarafından Washington DC'deki ABD Capitol'un HC-6 odasında resmen ilan edildi. 1992 yılında oluşturulan ilk Doğu Türkistan Uluslararası Kongresi'nin başkanı olan Ahmat Igambardi Cumhurbaşkan ve, Anwar Yusuf Turani Başbakan olarak seçildi.[1]
Hedefleri
değiştirDoğu Türkistan Sürgün Hükûmeti, kendisini Çin'in şu anda Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi olarak bilinen Doğu Türkistan'ın işgalini ve sömürgesini sona erdirmeye çalışan ve Doğu Türkistan'ın bağımsızlığını laik, çoğulcu ve demokratik yönetim olarak herkes için İnsan Hakları ve Özgürlüğü garanti eden Cumhuriyet olarak geri kazanmaya çalışan bir sürgün hükûmeti olarak tanımlamaktadır.[10] Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti, 2004, 2006, 2008, 2009, 2011, 2013, 2015 ve 2019 yıllarında kuruluşundan bu yana 8 Genel Kurul topladı. DTSH'nin merkezi esas olarak büyük bir Uygur diasporasının yaşadığı Washington DC'de bulunmaktadır, ancak Türkiye dahil 12'den fazla ülkede üyeleri var. Çin, Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti'nin kurulmasını protesto etmesine ve anayurdunu Doğu Türkistan olarak adlandıran bir kusur "Uygur ayrılıkçıları terörist" olarak iddia etmesine rağmen, DTSH ile Doğu Türkistan İslam Hareketi arasında hiçbir bağlantı yoktur.[11]
Liderlik
değiştirHükümet Liderliği
değiştirSürgündeki Hükûmet, 13'ten fazla ülkedeki Doğu Türkistan diasporası topluluklarının seçilmiş temsilcilerinden oluştuğundan, liderleri birçok ülkede bulunmaktadır. Mevcut liderlik, DTSH'nin Washington D.C.'deki 9. Genel Kurulunda yapılan seçimlerin ardından 12 Kasım 2023'te göreve başladı.[12]
| Durumu | Ad Soyad | Yeri |
|---|---|---|
| Başbakan | Abdulahad Nur | Kanada |
| Cumhurbaşkan | Dr. Mamtimin Ala | Avustralya |
| Cumhurbaşkan Yardımcısı | Dr. Sayragul Sauytbay | İsveç |
| Kabine Sekreteri | Perhat Abduweli | Norveç |
| Dışişleri ve Güvenlik Bakanı | Salih Hudayar | ABD |
| İçişleri Bakanı | Abdushukur Samsak | İsveç |
| İletişim ve Enformasyon Bakanı | Dr. Jurat Obul | ABD |
| Kültür, Eğitim ve Diyanet İşleri Bakanı | Adil Ablimit | Hollanda |
| Ekonomi ve Maliye Bakanlığı | Ibrahim Emin | Belçika |
| Aile, Kadın, Gençlik ve İnsan Hakları Bakanı | Gulveryem Tokhtiyeva | Kazakistan |
Parlamento Liderliği
değiştirParlamento, DTSH'nin yasama organıdır. Sürgündeki Hükûmet Parlamentosu 13 ülkedeki diaspora topluluklarını temsil eden 60 üyeden oluştuğundan, liderleri birçok ülkede bulunmaktadır. Mevcut liderlik, Washington DC'deki 9. Doğu Türkistan Genel Kurulunda yapılan seçimlerin ardından 11 Kasım 2023'te açıklandı. Parlamento ayrıca hükûmetin farklı bakanlıklarının denetlenmesine yardımcı olan altı komiteden oluşuyor.
| Durumu | Ad Soyad | Yeri |
|---|---|---|
| Parlamento Başkanı (Meclis Başkanı) | Yarmemet Baratjan | ABD |
| Parlamento Başkanı Yardımcısı(Meclis Başkan Yardımcısı) | Abduveli Adem | Türkiye |
| Parlamento Genel Sekreteri (Meclis Genel Sekreteri) | Elijan Emet | Belçika |
| Dışişleri ve Hukuk İşleri Komitesi Başkanı | Mirqedir Mirzat | Fransa |
| Diaspora ve İçişleri Komitesi Başkanı | Kurbanjan Hisamidin | Norveç |
| İletişim, Medya ve Bilgi Komitesi Başkanı | Fatmagul Çakan | Türkiye |
| Kültür, Eğitim, Diyanet İşleri ve Araştırma Komisyonu Başkanı | Abdullah Khojada | Fransa |
| Kültür, Eğitim, Diyanet İşleri ve Araştırma Komisyonu Eş Başkanı | Abdumutellip Ibrahim | Fransa |
| Aile, Kadın, Gençlik ve İnsan Hakları Komitesi Başkanı | Amannissa Mukhlis | ABD |
Eski Liderlik
değiştir2019 - 2023
değiştirBaşbakan: Salih Hudayar; Amerika Birleşik Devletleri
Başbakan Yardımcısı: Mirqedir Mirzat; Fransa
Cumhurbaşkanı: Ghulam Yaghma; Kanada
Cumhurbaşkanı Yardımcısı: Abdulahat Nur; Kanada
Meclis Başkanı: Osmancan Tursun; Almanya
2015 - 2019
değiştirBaşbakan: İsmail Cengiz; Türkiye (Nisan 2019'da azledildi)
Geçici Başbakanı: Abdulahat Nur; Kanada (Nisan 2019 - Kasım 2019)
Cumhurbaşkanı: Ahmetjan Osman; Kanada (Ekim 2018'de azledildi)
Geçici Cumhurbaşkanı: Ghulam Yaghma; Kanada (Ekim 2018 - Kasım 2019)
Cumhurbaşkanı Yardımcısı: Hızırbek Gayretullah; Türkiye
Parlamento Başkanı: Koresh Atahan; Almanya
2009 - 2015
değiştirBaşbakan: İsmail Cengiz; Türkiye
Cumhurbaşkanı: Ahmet İgemberdi; Avustralya
Cumhurbaşkanı Yardımcısı: Hızırbek Gayretullah; Türkiye
Parlamento Başkanı: Dr. Sultan Mahmut Kaşgari; Türkiye
2006 - 2009
değiştirBaşbakan: Damiyan Rehmet; Avustralya
Cumhurbaşkanı: Ahmet İgemberdi; Avustralya
Cumhurbaşkanı Yardımcısı: Abdvueli Can; Türkiye
Parlamento Başkanı: Dr. Sultan Mahmut Kaşgari; Türkiye
2004 - 2006
değiştirBaşbakan: Enver Yusuf Turani; ABD (2006'da azledildi)
Geçici Başbakan: Damiyan Rehmet; Avustralya
Cumhurbaşkanı: Ahmet İgemberdi; Avustralya
Cumhurbaşkanı Yardımcısı: Abdvueli Can; Türkiye
Parlamento Başkanı: Dr. Sultan Mahmut Kaşgari; Türkiye
Faaliyetler
değiştirDTSH, Uygurlar, Kazaklar, Kırgızlar ve Doğu Türkistan'daki diğer Türk halkları için insan hakları durumu hakkında çok çeşitli bilinçlendirme ve savunuculuk kampanyaları yürütmektedir. Washington'da ABD Kongresi'nde, Kanada Hükûmeti, AB üye ülkeleri, NATO, Japonya ve Hindistan üzerinde yoğunlaşarak[13] açıkça Doğu Türkistan'ın bağımsızlığını yeniden kazanması için çalışmaktadır [14] Mart 2020'de, yeni seçilen Başbakan Salih Hudayar liderliğindeki Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti ve Doğu Türkistan topluluğunun üyeleri ABD Kongre üyesi Ted Yoho [15] ile bir araya gelerek ABD'nin Kongresinde Doğu Türkistan hakkında bir konuşma yapmasını istedi. Kongre üyesi Ted Yoho Doğu Türkistan'ı "işgal altındaki bir ülke" olarak nitelendirdi ve Çin'i Uygurlar, Kazaklar, Kırgızlar ve diğer Türk halkları soykırımı için kınadı.[16][17]
Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti belirli bir siyasi eğilime sahip olmamasına rağmen, Başbakanının ABD Kongresi'nin muhafazakâr üyeleriyle yakın etkileşimleri,[15] muhafazakâr medyada tutarlı bir görünüm,[18][19][20] Steve Bannon'un Savaş Odası'na konuk görünüşü,[21] ve genel milliyetçi söylemini Doğu Türkistan'ın bağımsızlığı için zorluyor. Kasım 2019'da, ABD Ulusal Güvenlik Konseyi eski Stratejik Planlama Direktörü, ABD Hava Kuvvetleri Tuğgeneral Robert Spalding ve ABD Savunma Bakanlığı eski Çin Direktörü Joseph Bosco ile diğer Amerikalı analistleri DTSH'nin Washington, DC'deki 8. Genel Kuruluna katıldığı ve konuşma yaptı.[22]
Haziran 2020'de Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti, bağımsızlık yanlısı Uygur, Mançu ve Tibet gruplarının "her türlü Çin emperyalizmine" karşı olma çabalarına öncülük etti ve ABD Dışişleri Bakanlığı, Avrupa Birliği Konseyi ve Hindistan, Japonya ve İngiltere Dışişleri Bakanlıklarına ortak bir mektup gönderdi ve "Çin işgalini" reddetti ve "uluslararası toplumu Doğu Türkistan, Mançurya, Güney Moğolistan ve Tibet için tam bir ulusal bağımsızlık sağlayan demokratik bir çözüm getirmeye yardım etmeye çağırdı. ." [23]
Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti, Uygur İnsan Hakları Politikası Yasası'nın [24] kabul edilmesine övgüde bulundu ve Başkan Donald J Trump'a ve ABD Kongresine teşekkür etti. DTSH, "Umarız bunun Doğu Türkistan'a özgürlük ve bağımsızlığı geri kazanmanın ilk adımı olacağını umuyoruz" diye açıklama yaptı.[25]
Ayrıca bakınız
değiştirNotlar
değiştir- ^ (Uygurca: شەرقىي تۈركىستان سۈرگۈندى ھۆكۈمىتى, Uygur Latin yazısı:Sherqiy Türkistan Sürgündi Hökümiti')
- ^ (Uygurca: شەرقىي تۈركىستان سۈرگۈندى ھۆكۈمىتى, Uygur Latin yazısı:Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti Sürgündi Hökümiti')
Kaynakça
değiştir- ^ a b c The Uyghurs: Strangers in their own land. New York: Columbia University Press. 2010. s. 150. ISBN 9780231519410. 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
- ^ ETGE (4 Mart 2021). "About The ETGE | East Turkistan Government in Exile" (İngilizce). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2025.
- ^ "China Protests Establishment of Uighur Government-in-Exile in Washington". Voice of America. 21 Eylül 2004. 17 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ Department Of State. The Office of Electronic Information, Bureau of Public Affairs. "China - No Recognition of Any East Turkestan Government in Exile (Taken Question)". 2001-2009.state.gov (İngilizce). 6 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2025.
- ^ "China Protests Establishment of Uighur Government-in-Exile in Washington - 2004-09-21 | Voice of America - English". web.archive.org. 17 Haziran 2020. 12 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2025.
- ^ Kourtelis, Christos; Irrera, Daniela; Charountaki, Marianna (2024). Non-State Actors and Foreign Policy Agency: Insights from Area Studies. Springer Nature. ISBN 9783031518850.
- ^ "Uyghurs urge US Congress to recognize East Turkistan as an Occupied Country". East Turkistan Government in Exile. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ Fink (23 Aralık 2019). "'For Their Own Good': The Detention Of Muslim Ethnic Groups In China". National Public Radio. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ "China issues white paper on historical matters concerning Xinjiang". State Council Information Office. Xinhua News. 21 Temmuz 2019. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ "Government Policy Statement". East Turkistan Government in Exile. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
- ^ "China Protests Establishment of Uighur Government-in-Exile in Washington - 2004-09-21". Voice of America. 21 Ekim 2004. 17 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
- ^ "Government Leadership [Hukümet Liderleri]". East Turkistan Government in Exile [Doğu Türkistan Sürgün Hükümeti]. 12 Kasım 2023. 12 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2023.
- ^ "MSO called webinar on East Turkistan atrocities". Times Headline. 4 Haziran 2020. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ Hatch (3 Haziran 2020). "Prime Minister Salih Hudayar on China". News/Talk WOWO 1190 AM/107.5 FM. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ a b "Congressman Yoho Tweet". Twitter. 10 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
- ^ "Congressman Ted Yoho's Speech on China's Oppression in East Turkistan". YouTube. CSPAN. 26 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
- ^ Congress (11 Mart 2020). "House of Representatives" (PDF). Congressional Record: Proceedings and Debates of the 116th Congress, Second Session. 166 (47): 1815. 17 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
- ^ "How the coronavirus impacts religious minorities encountering human rights abuses in China". One America News Network. 24 Mart 2020. 28 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ "Persecution of Ehtnic Minorities in China - Salih Hudayar". Dove Tv. 24 Mart 2020. 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ Gary (9 Nisan 2020). "China Appointed to UN Human Rights Council as it forces Uyghurs into Slave Labor". Christian Broadcasting Network. 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ "Prime Minister Salih Hudayar with Steve Bannon on the War Room Pandemic". War Room Pandemic. 12 Nisan 2020. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ "Summary of the ETGE's 8th General Assembly (November 10-12)". East Turkistan Government in Exile. 15 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ "Open Letter Opposing China's Imperialism in East Turkistan, Manchuria, South Mongolia, and Tibet". East Turkistan Government in Exile. 15 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ Sheperd (19 Haziran 2020). "President Trump Signs Law to Halt China's Egregious Human Rights Abuses". The Stream. 22 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020.
- ^ "Statement Thanking the United States for Passing & Signing the Uyghur Act". East Turkistan Government in Exile. 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020.
Dış bağlantılar
değiştir- Resmî site 19 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Instagram'da Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti
- Twitter'da Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti
- Facebook'ta Doğu Türkistan Sürgün Hükümeti
- YouTube'da Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti
- LinkedIn'de Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti