Dilbilgisi denetleyicisi

Bilgisayar terminolojisindeki dilbilgisi denetleyicisi yazılan metnin dilbilgisel doğruluğunu kontrol eden bir program veya bir programın alt parçasıdır. Dilbilgisi denetleyicileri çoğunlukla kelime işlemci gibi büyük bir programın özelliği olarak gerçekleştirilir. Bununla birlikte tek başına çalışan ve düzenlenebilir metinler kullanan programlar içinden aktifleştirilebilen uygulamalar da vardır.

Dilbilgisi denetleyicileri yapay zekanın doğal dil işleme alanından yararlanır.

Tarihçe

1970'lerdeki ilk dilbilgisi denetleyicileri gerçek dilbilgisi hatalarını bulmaktan daha çok noktalama ve biçim tutarsızlıklarını kontrol ediyordu. Çeşitli yazım hatalarını kontrol için birbirinden bağımsız birkaç yazım aracı içeren ilk dilbilgisi denetleyicisi Writer's Workbench olarak isimlendirilmişti. Diksiyon aracı gereksiz kelime kullanımını, basmakalıp sözleri, kalıplaşmış ifadeleri ve yanlış kullanılmış sözcük gruplarını kontrol ediyordu. Biçim aracı ise verilen metnin yazım biçimini analiz ediyordu. Metin üzerinde bir dizi okunabilirlik testleri gerçekleştirip sonuçları gösteriyor ve cümlelerle ilgili bazı istatistiksel bilgiler veriyordu.

Albuquerque'deki Aspen Software, 1981'de kişisel bilgisayarlar için ilk diksiyon ve biçim denetleyicisi olan Grammatik'i yayımladı. San Francisco'daki Reference Software, 1985'te Grammatik'i satın aldı. Grammatik'in geliştirimi devam etti ve basit biçim kontrolleri yapmanın ötesinde yazım yanlışlarını da kontrol edebilen gerçek bir dilbilgisi denetleyicisi haline geldi.

Diğer erken dönem diksiyon ve biçim denetleyicileri arasında Punctuation & Style, Correct Grammar ve RightWriter da bulunuyor. Tüm bu erken dönem programları basit diksiyon ve biçim denetlemeyle başlamış olsa da sonunda hepsi çeşitli seviyelerde dil işleme yeteneğine kavuştu ve belli bir düzeyde dilbilgisi denetimi yapar hale geldi.

1992'ye kadar dilbilgisi denetleyicileri ayrı programlar olarak satılıyordu. O zamanlar da çok sayıda farklı kelime işlemci programı vardı ve WordPerfect ile Microsoft Word pazar payının en üstündeki iki isimdi. 1992'de Microsoft, Word'a bir özellik olarak dilbilgisi denetleticisi eklemeye karar verdi ve Houghton Mifflin'den CorrecText'i lisansladı. Bu dilbilgisi denetleyicisi henüz tek başına bir ürün olarak piyasada bulunmuyordu. WordPerfect, Microsoft'un bu hamlesini Reference Software'yi satın alarak cevapladı. Bugün hala WordPerfect'te Grammatik'i temel alan bir dilbilgisi denetleticisi bulunur.

Teknik konular

İlk dönemlerdeki programlarda yapılan işlemler desen eşleştirmeye dayalıydı. Programların kalbi pek çok uzmanca kötü yazılmış olarak nitelenen yüzlerce veya binlerce sözcük grubunun listesiydi. Şüpheli ifadelerin listesi her sözcük grubu için alternatifler içeriyordu. Denetim programı basitçe metni cümlelere ayırıyor, cümlelerin sözcük gruplarıyla eşleşmeye sahip olup olmadığını kontrol ediyor ve şüpheli ifadeleri işaretleyerek yerlerine alternatifler gösteriyordu. Ayrıca bu programlar bazı mekanik kontroller de gerçekleştirebiliyordu. Örneğin yanlışlıkla iki kez üst üste yazılmış kelime ve noktalama işaretlerini ve çeşitli büyük harfle başlama hatalarını da belirleyebiliyorlardı.

Gerçek dilbilgisi denetimi ise daha karmaşıktır. Bir bilgisayar programlama dili çok özel bir sözdizimi ve dilbilgisine sahipken, bu doğal diller için böyle değildir. Bir doğal dil için tam sayılabilecek biçimsel dilbilgisi kuralları yazmak mümkün olmasına rağmen gerçek kullanımda çok fazla istisnai durum vardır. Bir dilbilgisi denetleyicisinin en önemli parçası dildeki her sözcüğü içeren ve sözcük türlerinin ifade edildiği bir sözlüktür. Bir dilbilgisi denetleyicisi metindeki her cümleyi bulur, her sözcük için sözlüğe bakar ve cümleleri eşleşen bir dilbilgisi kuralı biçimine ayırmaya çalışır. Çeşitli kuralları kullanarak zaman uyumluluğu, kelime sıralaması ve benzeri konularda hataları algılayabilir.

Son zamanlarda araştırmalar bir araya gelen kelimelerin içeriğine göre dilbilgisi hatalarını tanıma yeteneğine sahip algoritmaların geliştirilmesine odaklanmıştır. Microsoft Office 2010, Microsoft Office 2007, Google Wave, Ghotit Dyslexia Software ve WhiteSmoke içeriğe dayalı dilbisi denetleyicisi içeren uygulamalardandır.