Dijital vatandaşlık
Dijital vatandaşlık (siber vatandaşlık veya e-vatandaşlık), kişilerin çevrimiçi ortamlardaki hak, görevi ve sorumluluklarının farkında olması, internet teknolojilerini bu farkındalıkla kullanması ve toplum işlerine çevrimiçi olarak katılma becerisidir.
2000'li yılların başında ortaya çıkmış bir kavramdır. Dijital vatandaşlığın temel ilkesi, günlük hayatta yapılmayan davranışların internet ortamlarında da yapılmamasıdır.[1] Dijital vatandaş olma; dijital okuryazarlık, çevrimiçi güvenlik, özel ve halka açık bilgilerin ayırt edebilmek gibi becerilere sahip olmayı gerektirir[2]
Kavramın ortaya çıkışı ve tanımlar değiştir
Dijital vatandaşlık kavramı ilk kez ABD’deki Arizona State Üniversitesinde siyaset bilimci olan Karen Mossberger ve arkadaşlarının yazdığı Dijital Vatandaşlık: İnternet, Toplum ve Katılım adlı kitapta tanımlanmıştır.[3] Kitapta dijital vatandaşlık, “teknoloji kullanım becerilerine sahip bireylerin, bu ortamı sorumluluk sahibi bir şekilde ve kuralların farkında olarak kullanması” şeklinde tanımlanır.
ABD'li bir biyoloji öğretmeni olan Mike Ribble'ın, Okullarda Dijital Vatandaşlık (2007)adlı kitabı dijital vatandaşlık konusunda başvurulan ilk kaynaklardandır ve Ribble kitapta dijital vatandaşlığı, "uygun, sorumlu ve güçlendirilmiş teknoloji kullanımı normlarının sürekli olarak geliştirilmesi" olarak tanımlamıştır.[4]
Avrupa Konseyi'nin hazırladığı Dijital Vatandaşlık Eğitim El Kitabı'nda (2019) dijital vatandaş, "geliştirdiği çok çeşitli yetkinlikler sayesinde çevrimiçi ve çevrimdışı topluluklara aktif, olumlu ve sorumlu bir şekilde katılabilen kişi" şeklinde tanımlanmıştır.[5] Dijital vatandaşlık ve katılım; yaratma, tüketme, paylaşma, oyun oynama, sosyalleşme, araştırma, iletişim kurma, öğrenme ve çalışmaya kadar geniş bir yelpazedeki faaliyetleri içerir.
Dijital vatandaşlık eğitimi değiştir
Eğitimci Michael Ribble, "Okullarda Dijital Vatandaşlık: Tüm Öğrencilerin Bilmesi Gereken Dokuz Unsur" (2007) adlı kitabında okullarda öğrencilere dijital teknolojileri sorumlu ve etkin biçime kullanmayı öğretmek üzere dijital vatandaşlığı oluşturan 9 unsuru incelemiştir. Bunlar: Dijital erişim, dijital ticaret, dijital iletişim, dijital okuryazarlık, dijital etik, dijital kanun, dijital hak ve sorumluluklar, dijital sağlık ve dijital güvenliktir.
Dijital erişim değiştir
Bireylerin teknoloji okuryazarlığı doğrultusunda dijital platformlara erişebilmesi ve bunu sağlayan teknolojik araçları kullanma becerisidir. Vatandaşlar erişim konusunda farklı cihazları ve işletim sistemlerini de aktif kullanabilmeli ve teknolojik farklılıklara kolay adapte olabilmelidirler.
Dijital ticaret değiştir
Ticari işlemlerin de dijital ortamlara taşınması ile birlikte bireylerin alım satım, alışveriş gibi harcama ve gelirlerini doğru ve güvenilir kaynaklardan sağlamaları gerekmektedir. Sipariş vermek, para transferi yapmak, banka işlemlerini gerçekleştirebilmek gibi işlemleri bilinçli ve doğru bir şekilde gerçekleştirebilmeleridir. Dolandırıcılık, fidye gibi kötü niyetli tuzaklardan kendilerini ve maddi kaynaklarını koruyabilmelidirler.[6]
Dijital iletişim değiştir
Web 2.0 teknolojileri ile birlikte insanlar, çevrimiçi ortamlarda paylaşım yapma, yorum ekleme, diğer insanlar ile sohbet edebilme imkanı bulmuşlardır. Dijital iletişim, bu etkileşim içerisinde bireylerin birbirlerine karşı saygılı olması, iletişim kurulan kişilerle gerçek hayatta nasıl hitap edilmesi gerekiyorsa, aynı iletişimi bu ortamlarda da sağlamasıdır.[7]
Dijital okuryazarlık değiştir
Dijital okuryazarlık, çevrimiçi araçlardan bilgi edinirken bu bilgileri güvenilir kaynak süzgecinden geçirmeyi,[8] bilgi kirliliği ile mücadele etmeyi ifade eder.
Dijital etik değiştir
Dijital etik, İnternet ortamında etik değerler çerçevesinde, başkalarına saygı ve empati göstererek davranılmasını ifada eder.
Dijital kanun değiştir
Dijital kanun, internet kullanımının getirdiği hukuksal düzenlemeleri ve suç olabilecek internet ihlallerinin vatandaşlar tarafından bilinmesi ve dikkat edilmesidir. Siber suçlar gibi suçların yanı sıra sosyal medya ortamlarında, zorbalık, ifade özgürlüğü ihlali, şantaj, itibar zedeleme gibi suçların da kanun önünde cezai yaptırımlarının bulunduğunun bilinmesi ve bu konuda diğerlerinin bilinçlenmesi bir dijital vatandaşın görevidir.
Dijital hak ve sorumluluklar değiştir
Dijital vatandaşların, dijital kanunda bilinmesi gereken tüm hukuki boyutların, bireylerin kendileri ve sevdikleri için uygulaması ve sorumluluk bilinci ile hareket etmeleridir.[9] Örneğin bir bireyin şahit olduğu ihlalleri, ilgili resmî kurumlara belgeli ve kanıtlı bir şekilde şikayet etmesi. dijital sorumluluğudur.
Dijital sağlık değiştir
Bilgisayar, akıllı telefon gibi internet erişimi sağlayan cihazların kullanımına bağlı olarak ortaya çıkabilecek fiziksel ve ruhsal sağlık sorunlarının farkında olarak, bu sorunlara önlem alarak cihazların kullanımıdır.
Dijital güvenlik değiştir
Dijital güvenlik, internet kullanırken, bir program indirirken, bir bilgiye erişmeye çalışırken veya bir paylaşım yaparken kişisel bilgilerin çalınması gibi güvenlik sorunlarına neden olabilecek davranışlardan kaçınma ile ilgili boyuttur. teknoloji ve bilgisayar okuryazarlığı gerektiren bir beceridir.
Kaynakça değiştir
- ^ Çubukçu, A. & Bayzan, Ş. (2013), Türkiye’de Dijital Vatandaşlık Algısı ve Bu Algıyı İnternetin Bilinçli, Güvenli ve Etkin Kullanımı ile Artırma Yöntemleri.
- ^ "Dijital Vatandaşlık". 29 (1). Türk Kütüphaneciliği. 2015. 11 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2021.
- ^ İnan, Süleyman (13 Aralık 2021). "Dijital vatandaşlık". www.hurriyet.com.tr. 13 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
- ^ "Digital Citizenship Consulting - Education, Technology Support". Digital Citizenship (İngilizce). 29 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
- ^ Richardson, Janice; Milovidov, Elizabeth (2019). Digital citizenship education handbook: being online, well-being online, rights online. Europarat. Strasbourg: Council of Europe. ISBN 978-92-871-8734-5.
- ^ Aldemir, C. & Avşar, M. (2020), Pandemi Döneminde Dijital Vatandaşlık Uygulamaları.
- ^ Elçi, A. C. ve Sarı, M. (2016). Bilişim Teknolojileri ve Yazılım Dersinde Dijital Vatandaşlık: Bir Ölçek Geliştirme Çalışması.
- ^ Türk, Mehmet; Türk, Sezai. "Dijital çağ OKURYAZARLIĞI BAĞLAMINDA YENİ MEDYA BECERİLERİ k(1).pdf" (İngilizce). 6 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2021.
- ^ Yalçınkaya, B. & Cibaroğlu, M. O. (2019), Dijital Vatandaşlık Algısının İncelenmesi: Ampirik Bir Değerlendirme