Derecik (coğrafya)
Jeomorfolojik bir derecik topoğrafik özellikli doğal bir akarsudur. Derecikler yamaçlarda sığ su yolları gibi erozyonun ilk işaretleri olarak meydana gelir. Yapay derecikler bazı mesafe su menteşesini taşımak için kanal olarak kurulur.
Doğal değiştir
Akarsu jeomorfoloji de bir derecik erozyonun sonuçlandırdığı yüzeysel akış ve yüzey akış ile humus tabakalarında sığ ve dar bir kesidir. Derecikler toprak ve tarım arazisi yamaçlarında en yaygın alandır. Ancak çeşitli yüzeler üzerinde oluşabilir. Derecikler kalker gibi eriyebilen bazı kayaların yüzeyinde bulunabilir. Küçük dereler genellikle büyük toprak erozyonunun ilk belirtileri olarak görülür ve eğer büyüme bırakılırsa nehirleri, dereler, obruklar gibi büyük akarsu özelliği gelişebilir.[1]
Dereciklerin oluşumu değiştir
Derecikler, tepe yamaçlarında su, üst tabakasını aşındırdığında oluşur ve bu yüzden önemli ölçüde mevsimsel hava biçimlerinden etkilenebilir.[2] Onlar yağmurlu aylarda daha sık görünmeye eğilimlidir. Derecikler akış gerilimi çoğaldığında toprak parçacıklarını ayırmak için yüzey akış yeteneği çoğaldığında, toprağın kesme gücü etkisinde kaldığında toprağın yüzeyine paralel çalışan toprak yeteneğinin üstesinden geldiği zamanlarda oluşmaya başlar.[3] Suyun toprak parçalarını serbest parçalandığında ve onları bayır aşağıya taşıdığında erozyon süreci başlar. Bu güçler, neden kumlu, killi toprağın genellikle dereciklerin şekline duyarlı olduğunu açıklar. Derecikler her yüzeyde şekillenmesi ve onların oluşumu özü dik yamaç eğimine bağlıdır. Yer çekimi derecikleri oluşturmak için gerekli olan erozyonel çevreyi başlatmak için gerekli gücü sağlayan su gücünü belirler.[4] Bundan dolayı dereciklerin oluşumu öncelikle yamaç eğimi tarafından kontrol edilir. Yamaç bir taraftan bir bölgede yamaç uzunluğu ve toprağın geçirgenliği kesiler sayıda kontrol ederken yamaç, dereciklerin derinliğini kontrol eder. Toprağın her türü bir eşik değerine sahiptir. Eğim açısı suyun hızı altında dereciklere şekil oluşturmak için yeterli toprak parçacıklarını çıkarmak için yeterli gücü üretemez. Örneğin; birçok yapışkan olmayan yamaçlarda bu eşik değer, bir açı etrafında gezinen bir kayma hızı 2 derece ile 3 ve 3.5 / sn arasındadır.[5] Derecikler şekillenmeye başladıktan sonra, onların boyutunu ve akış hacmini artırabilecek diğer çeşitli erozyon güçlerine tabi tutulur. Dere basmış bir alanda erozyonun %37 e kadar dere yan duvarlarının kitle hareketi ya da çöküşü kaynaklanıyor olabilir. Su derecik içinden aktıkça, bu çöküşü tetikleyen duvarların altını kesecektir. Ayrıca su toprak duvarlarına sızdığı için, duvar çöküş şansını yükselterek onlar (toprak duvarlar) zayıflatır. Erozyon dereciklerin büyüklüğünü artıran bu güçler tarafından yaratılır.[6]
Derecik erezyonunun önemi değiştir
Derecik küçük olmalarına rağmen, her yıl önemli miktarda toprak taşırlar. Bazı tahminler dere akışının derecik olmayan ta da derecikler arası alanlardan yaklaşık on kat daha fazla taşıyıcı kapasitesi olduğunu savunur. Ilımlı yağışta derecik akışı kaya parçalarını eğim aşağı 9 cm çapı taşıyabilir. 1987 yılında, Bilim adamı J. Poesen Belçika'da holdenberg alanın da, ılımlı yağış sırasında dere erozyonunun 200 kg kadar kaya kırdığını ortaya koyan bir deney yaptı. Ne yazık ki dereciklerin, manzara üzerindeki etkisi genellikle olumsuz insan faaliyetleri olmuştur. Derecikler uzak arkeolojik mevki de yıkanırken gözlemlendi. Onlar tarım alanlarında daha yaygındır. Traktör gibi tarım makineleri, yüzey boyunca su akışının olduğu noktalarda toprağa etkili olur.[7][8]
Kaynakça değiştir
- ^ Ford, D.C. & J. Lundberg. 1987. A Review of Dissolutional Rills in Limestone and Other Soluble Rocks. Bryan, R.B. (ed). Rill Erosion: Processes and Significance. Catena Supplement 8. W. Germany:Catena Verlag. 119-139
- ^ Fullen, M.A. & A.H. Reed. 1987. Rill Erosion on Arable Loamy Sands in the West Midlands of England. Bryan, R.B. (ed). Rill Erosion: Processes and Significance. Catena Supplement 8. W. Germany:Catena Verlag. 85-96.
- ^ Loch, R.J. & E.C. Thomas. 1987. Resistance to Rill Erosion: Observations on the Efficiency of Rill Erosion on a Tilled Clay Soil Under Simulated Rain and Run-On Water. Bryan, R.B. (ed). Rill Erosion: Processes and Significance. Catena Supplement 8. W. Germany:Catena Verlag. 71-83.
- ^ Torri, D., M. Sfalanga & G. Chisci. 1987. Threshold Conditions for Incipient Rilling. Bryan, R.B. (ed). Rill Erosion: Processes and Significance. Catena Supplement 8. W. Germany:Catena Verlag. 97-105.
- ^ Rauws, G. 1987. The Initiation of Rills on Plane Beds of Non-Cohesive Sediments. Catena Supplement 8. W. Germany:Catena Verlag. 107-118.
- ^ Govers, G. 1987. Spatial and Temporal Variability in Rill Development Processes at the Huldenberg Experimental Site. Catena Supplement 8. W. Germany:Catena Verlag. 17-33.
- ^ Poesen, J. 1987. Transport of Rock Fragments by Rill Flow—A Field Study. Catena Supplement 8. W. Germany:Catena Verlag. 35-54.
- ^ Fullen, M.A. & A.H. Reed. 1987. Rill Erosion of Arable Loamy Sands in the West Midlands of England. Catena Supplement 8. W. Germany:Catena Verlag. 85-96.