Denağinaca
Denağinaca ya da Denağina dili (kendilerince Dena’ina Qenaga; İngilizce Dena’ina, Tanaina), ABD'nin Alaska eyaletinde Cook Inlet bölgesinde konuşulan Atabask dillerinden yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 1.000 kişilik nüfustan 50 kadarı anadillerini konuşabiliyor.[1]
| Denağinaca | |
|---|---|
| Dena’ina Qenaga | |
| Ana dili olanlar | Amerika Birleşik Devletleri (Alaska) |
| Konuşan sayısı | 50[1] (tarih gerekli) |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Latin (Denağina varyantı) |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | tfn |
Denağinaca dil sahasının komşuları olarak batısında en yakın akrabası olan Ahtnaca bulunur. Kuzeyde ise daha uzak Atabask akrabaları (Aşağı Tananaca, Kuskokvimce, Değinakça) vardır. Batı (Yupikçe) ve güneyde (Supikçe) ise Eskimo dilleri konuşulur.
Denağinacada, bu Eskimo dillerinden geçen alıntılar olduğu gibi geçmişteki Rus egemenliğinin kalıntısı olarak Rusçadan da büyük ölçüde alıntılar vardır. Ruslaşmanın en yoğun olduğu Kızılderili dili ve kabilesidir. Adları dena 'kişi' ile ’ina 'çok' sözlerinden köken almıştır. Denağina dilinin ünlü siması yazar, etnograf ve çevirmen olan Peter Kalifornsky (1911 – 1993)'dir.
Diyalektler ve kabileler değiştir
- Yukarı Denağinaca [İngilizce Upper Inlet dialect]. Eklutna (Eydlughet), Knik (K’enakatnu), Susitna ve Tyonek yörelerinde konuşulur. Yabancı komşuları Kuskokvim, Koyukon, Aşağı Tanana, Ahtna ve Supiklerdir
- K’enaht’ana kabilesi (İngilizce Knik Dena'ina)
- Susitnuht’ana kabilesi (İngilizce Susitna Dena'ina)
- Aşağı Denağinaca [kendilerince Kahtnuht’ana Qenaga; İngilizce Outer Inlet dialect, Kenaitze]. Kenai Yarımadasında Kenai, Kustatan ve Seldovia yörelerinde konuşulur. Yabancı komşuları Supiklerdir
- Kahtnuht’ana kabilesi (İngilizce Kenai River Dena'ina)
- Q’es Dudilent Ht’ana kabilesi (İngilizce Skilak Lake Dena'ina)
- Sqilan Ht’ana kabilesi (İngilizce Kenai Lake Dena'ina)
- Tsaht’ana kabilesi (İngilizce Kenai Mountains Dena'ina)
- İliamna Denağinacası [İngilizce Iliamna dialect]. Pedro Bay, Old Iliamna ve Lake Ilıamna yörelerinde konuşulur. Yabancı komşuları Yupiklerdir.
- İçbölge Denağinacası [İngilizce Inland dialect]. Nondalton ve Lime Village yörelerinde konuşulur. Yabancı komşuları Yupik, Değinak, Kuskokvimlerdir
- Nundaltinht’ana kabilesi (İngilizce Nondalton Dena'ina)
Alfabe değiştir
Denağina alfabesinde 41 harf bulunur:[2] ’ a b ch ch’ d dl dz e f g gg gh h ĥ i j k k’ l ł m n q q’ r s sh t t’ tl tl’ ts ts’ u v w x y ŷ z zh
Çizgili l (ł) harfi yerine alternatif olarak ters eğik çizgi (\) yazıldığı da olur. O harfi kullanılmaz. F ve R harfleri yalnızca Rusça alıntılarda kullanılır.
Örnekler değiştir
- Dena’ina ełan [İçbölge: eshlan] shi da Ben Denağinayım
- Kahtnuht’ana ełan shida Ben Kenai Denağinasıyım
- łik’a köpek
- shlik’a köpeğim
- nlik’a köpeğin
- velik’a (Nondalton) / belik'a (Kenai) köpeği
- nalik’a köpeğimiz
- (n)hlik’a köpeğiniz
- qevlik’a / qulik'a köpekleri
- ts’ełq’i bir
- nutiha iki
- tuq’i üç
- dink’i dört
- ch’qilu beş
- k’uzhch’en’i altı
- qents’ughi’i yedi
- łtaqul’i sekiz
- łq’ich’idi dokuz
- qeluzhun on
- ts’ełq’i beq’di on bir
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ a b "Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics". 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012.
- ^ "Dena'ina Qenaga : Dena'ina Alphabet". 3 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2013.
Dış bağlantılar değiştir
- Dena’ina Qenaga15 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.