Çi-çi
Çi-Çi ya da Çi-Çi Yabgu diye bilinen ve Türk-Hun hükümdarı. Mete'den yaklaşık 150 yıl sonra, Büyük Hun İmparatorluğu'nun Aral gölü ve Batı Türkistan bölgesinde kurulan Batı Hun Devleti'nin hükümdarıdır.[1]
| Çi-çi | |
|---|---|
| Hüküm süresi | MÖ 56-35 |
| Taç giymesi | MÖ 56 |
| Hanedan | Hiugn-nu |
| Babası | Kün-Çin |
| Dini | Tengricilik |
Hayatı değiştir
Çi-çi Kağan (Çiçi Han) MÖ 56-35 yılları arasında kağanlık yapmış Türk hükümdarıdır. Çin kaynaklarında adı Hu-tu Wu-ssu (veya Degroot’un deyimiyle Hun-tunga-su) olarak geçen Hun şehzadesidir. Son Hun tanhusu olan kardeş Ho-Han-Yeh'in, devletin içinde bulunduğu sıkıntılı durumları öne sürerek Çin'in egemenliği altına girmek istemesi üzerine; Çi-çi Yabgu, bir başka ulusun himayesi altına geçmeyi reddetmiş ve kardeşinin hükümdarlığını da tanımamıştır.
Bu konuda "Olmaz! Hunların geleneğine göre, esasen güçlü olmak yüceltici, hizmet etmek ise küçültücüdür. Hunlar at üzerinde savaşarak devlet kurmuşlar, dolayısıyla bütün kavimler arasında saygınlık kazanmışlardır. Savaşarak ölmek kahramanların en önemli özelliğidir. Bugün kardeşler devletin başına geçmek için savaşıyor. Büyük kardeş olmazsa küçüğü olur. Biri ölse bile saygınlığı kalacak, oğulları ve torunları her zaman devletlere hâkim olacaktır. Bugün Han (Çin) devleti güçlü olsa bile Hunları kendisine katamaz. Neden atalarımızın eski uygulamalarını bozarak Han (Çin) devletinin hizmetine girelim? Neden eski Çanyü’leri küçük düşürerek diğer devletlere karşı gülünç olalım? Bu şekilde huzura kavuşsak bile bütün kavimler üzerinde nasıl yeniden hâkimiyet kurabiliriz?"[2][3] sözlerini söylediği aktarılmaktadır. Çi-çi'nin bu sözleri Hunları direnişe sürmüş ve Çi‐çi kardeşini mağlup ederek Orhon Nehri civarındaki başkenti ele geçirmiştir. Bunun üzerine ülke ikiye bölünmüştür (M.Ö. 54). Ho‐han‐yeh’nin yönetimindeki Doğu Hun Devleti Çin egemenliğine girmiştir.
Batıya yöneliş değiştir
Çi‐çi, MÖ 49’da artık ikinci bir Mete gibi hareket etmeye başlamıştır. Çi-çi kardeşi Ho-han-yeh’in Çin’e bağlanmasının ardından bir daha geri dönmeyeceğini ve tehlike oluşturmayacağını düşünerek batıya yönelmiştir. Çi-çi Yabgu, kendine bağlı boyları da batıya çekerek MÖ 54'te Çu-Talas boylarında bağımsızlığını ilan etmiştir.
Çi‐çi’nin liderliğindeki Batı Hun Devleti Çu‐Talas havzasında etrafı surlarla çevrili yeni bir başkent kurmuş, MÖ 36 yılına kadar bağımsızlığını muhafaza etmiştir.[4][5]
Fakat Çi-çi Yabgu’nun kurduğu Batı Hun Devleti Çin'den gelen baskılar nedeniyle uzun ömürlü olamamıştır. Çi-çi, Talas nehri boylarında kurduğu şehirde kalabalık Çin ordularının kuşatmasına maruz kalmıştır. Meydan muharebe ve savaşına alışkın olan Hun ordusu, MÖ 35'te kale savunmasında başarılı olamamış, Çin ordusu tarafından imha edilmiştir. Yaşanan muharebede batıdaki Hun devleti yıkılmıştır. Çi-çi Yabgu’nun Çinliler’le savaşa girmeden önce askerlerini cesaretlendirmek için yapmış olduğu konuşması Türk tarihinde unutulmamış, kaynaklarda yerini almıştır. MÖ 35'te yapılmış içlerinde kadın ve çocukların da bulunduğu bu savaşta Çiçi Kağan ile beraber 1518 kişi savaşarak hayatını kaybetmiştir.[6]
Kaynakça değiştir
- ^ Özer, B. Tarih Dersleri Yardımcı Ders Kitabı 1 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Erişim tarihi: 19 Mart 2016.
- ^ William Montgomery McGovern. The Early Empires of Central Asia. s. 170.
- ^ Ban Gu. Han Şu (Han Kitabı). s. 3797.
- ^ Ahmetbeyoğlu, A. Kuruluş ve Çöküş Süreçlerinde Türk Devletleri 30 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 5–6 Kasım 2007, sayfa 9
- ^ Mehmet Özel, Vatan Millet ve Bayrak Sevgisi, s. 419
- ^ Szász Béla. A hunok története Attila Nagykirály. s. 68.
 | Soyluluk ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |