Boynuinceli Yörükleri
Boynuinceli Türkmenleri veya Boynuinceli Yörükleri veya Boynuinceliler, Türkiye'de yer alan bir Yörük Türkmen aşiretidir. Boynuinceli Aşiretinin ilk yerleşim sahası Kırşehir olup Osmanlı Devletinin uyguladığı sevk ve iskan kanunu neticesinde nüfusunun büyük çoğunluğu Mersin, Karaman, Aksaray, Kırşehir, Nevşehir ve Kıbrıs'a iskan edilmiştir.[1][2][3]
Tarihçe değiştir
Boynuinceliler , Oğuzların Beğdili boyuna mensuptur.[4] Boynuinceli, Karacakurt ve Hasanlı gibi aşiretlerin 16. yüzyıl civarında kendi isimleri ile var olmadıkları ve Danişmendli Türkmenleri'nden türedikleri kabul edilmektedir.[5] Dânişmendli Türkmenleri Orta Anadolu’ya 1590’larda gelmiş olabilecekleri tahmin edilmektedir. Danişmendli Türkmenlerinin ilk tahririnde kaydedilmemiş Boynuinceliler, 1659'da gerçekleştirilmiş tahrirde iki cemaat halinde 59 hânelik bir nüfusa sahip olarak kaydedilmiştir.[6] 1700’lerin ilk çeyreğinde ise Danışmendli Kazası’na mensup Danişmendli konar-göçer topluluklar "Boynuinceli" adı ile anılmaya başlanmıştır.
Damat İbrahim Paşa önderliğinde, Muşkara adlı köyün geliştirilerek 1726'da Nevşehir olarak anılacak kasabaya dönüştürülmesinde Kırşehir'den getirtilen başta Boynuinceli Aşireti olmak üzere diğer Türkmen Oymakları ve cemaatlerinin de önemli derecede katkısı vardır. 1721 yılında başlamış, inşa edilecek binalar için gerekli olan kesme taşın taşınmasında Boynuinceli, Mamalı, Pehlivanlı ve Kocabeyoğlu Türkmenleri gibi göçebe topluluklar işgücü olarak kullanılmıştır.[7] Nevşehir'in imarı ve nüfus artışı açısından 1927 yılında çeşitli Türkmen ve Yörük boyları zorunlu iskana tabi tutulmuştur. Bu gruplar arasında Boyuninceli Aşireti'ne bağlı cemaatler yaklaşık 800 hâne ile zorunlu iskan ile yerleştirilmiş en büyük konar-göçer grubu oluşturmuştur.[8]
1834 nüfus sayımına göre Seyfe Gölü ile Tuz Gölü arasındaki bir alanı kaplayan Küçükdanişmendli Kazası’na bağlı Boynuinceli cemaatleri yaklaşık 20.000 kişilik bir nüfusa sahipti ve bölgedeki en büyük göçebe grubuydu.[9] Boynuinceli Aşireti, bu dönemde farklı büyüklüklere sahip 18 alt cemaatten oluşmaktaydı. Bu Türkmen oymaklarının idarî merkezi Sarıkaraman idi.[10][2] 1834 yılına ait olan 3520 numaralı nüfus defterindeki sıralamaya göre; Büyüksaları, Hacıahmedli, Karacakurd, Kurutlu, Herikli, Boynuinceli, Savcılı, Sıdıklı, Kürdmahmadlı, Küçüksaları, Harbendeli, Kütüklü, Danişmendli, Camili, Bekdik, Dumanlı, Durmuşlu ve Delüler bu cemaatleri oluşturmaktaydı.[9][2]
Boynuinceli aşiretine bağlı bazı cemaatler (1834)
| Cemaat adı | Köy sayısı | Toplam nüfusu |
|---|---|---|
| Hacıahmedlü | 46 | 4452 |
| Karacakurt | 44 | 5756 |
| Kurutlu | 17 | 1986 |
| Herekli | 16 | 1462 |
| Büyüksaları | 12 | 1246 |
| Boynuincelü | 6 | 868 |
| Kürdmahmadlı | 6 | 990 |
| Küçüksaları | 4 | 292 |
| Savcılu | 3 | 1024 |
| Sıdıklı/Sadiklı | 3 | 980 |
| Delüler | 2 | 68 |
| Dumanlı | 2 | 386 |
| Danişmendlü | 2 | 198 |
| Harbendelü | 1 | 184 |
| Kütüklü | 1 | 70 |
| Camili | 1 | 86 |
| Bekdik | 1 | 112 |
| Durmuşlu | 1 | 102 |
1837 yılında William John Hamilton bölgeyi dolaşmış ve Boyuninceli Aşireti hakkındaki gözlemlerini kaydetmiştir. Hamilton'a göre Aşiret, kurşun ve bakır taşımacılığı ile at yetiştiriciliği yapmıştır. Hamilton ayrıca halkın uzun boylu olduğunu ve kırmızı ve parlak renkli elbeseler giydiklerini rapor etmiştir.[11]
Boynuinceli Aşireti, 1841’de Konya Vilayeti’ne bağlı müstakil bir kaza hâline getirilmiştir. Kazada kaymakam, naib ve müdürün yanı sıras ayrıca bir mecliste bulunmuştur.[12] Eskiden mir-i aşiret unvanına sahip Pirizâde sülalesi, Boynuinceli Kazası’nın müdürlüğünü yürütmeye başlamıştır.[13] Kazada meydana gelen çeşitli sorunlar neticesinde, 1845 yılının sonlarına doğru Boynuinceli Aşireti’nin kaza statüsü kaldırılmış, bağlı köyler ise Kırşehir, Aksaray ve Niğde'ye bağlanmıştır.[14]
Boynuinceli aşireti, 1938 yılında kendi istekleri ile Karaman'da yer alan Yeniköy'e iskan etmiş ve yerleşik hayata geçmiştir.[15]
Kültür değiştir
Aşiret ile ilgili kültürel etkinlikler Boynuinceli Yörükleri Derneği tarafından ele alınmaktadır. "Boynuinceli Yörükleri Şenliği" yıllık olarak yayla bölgelerinde gerçekleştirilen bir festival olup, yörükleri bir araya getirmeyi ve grup arasında birlik ve beraberliği sağlamayı amaçlamaktadır.[16][17] Karaman'da ise dernek aşure günleri ve futbol turnuvaları düzenlemektedir.[18][19]
Mersin'de yaşayan yörüklerin "Boynuinceli Spor" adlı amatör bir futbol takımı bulunmaktadır.[20]
Kaynakça değiştir
- ^ Eröz, Mehmet (1983). Milli kültürümüz ve meselelerimiz. Doğuş Yayın ve Dağıtım. s. 175.
...Nevşehir'de Boynuinceli Yörükleri de çoktur. Bunların bir kolu Silifke-Erdemli'dedir...
- ^ a b c "NÜFUS DEFTERLERİ'NE GÖRE BOYNUİNCELÜ AŞİRETİ" (PDF). Makale. NECMETTİN AYGÜN. 13 Kasım 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
- ^ Halil İbrahim Özden (2014). Arpaçbahşiş kasabası (Mersin-Erdemli) Boynuinceli Yörükleri Ağzı. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 26 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2024.
- ^ İdris Nebi Uysal (1 Haziran 2022). Beydili boyunun ağız özelliklerine dair notlar. Araştırma Makalesi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı. s. 204. 26 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2024.
- ^ Aygün 2018, s. 932.
- ^ Gündüz, Tufan (2005). XVII. ve XVIII. yüzyıllarda Danişmendli Türkmenleri. Yeditepe Yayınevi. ISBN 978-975-6480-27-4.
- ^ Aygün 2018, s. 916-17.
- ^ Aygün 2018, s. 918.
- ^ a b Aygün 2018, s. 921.
- ^ Aygün 2018, s. 928.
- ^ Fahri Yıldırım (2012). Seyyahların Gözünden Aksaray Ve Çevresi. Aksaray Valiliği Kültür Ve Turizm Müdürlüğü Yayınları. ss. 102-115.
- ^ "Tanzimat İlkelerinin Aşiretlere Uygulanmasına Bir Örnek: Boynuincelü Aşireti". Türk kültürü dergisi. 2005. ss. 20-24.
- ^ Aygün 2018, s. 940.
- ^ Aygün 2018, s. 945.
- ^ Büyükşahin, Dr Ferhat (1 Ocak 2018). Sarıkeçili Yörükler’in kültür-çevre ilişkisi içerisinde geleneksel ekolojik bilgilerinin araştırılması. ISBN 978-605-281-039-2.
- ^ "Boynuinceli Yörükleri Şenliği". Milliyet. 13 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2020.
- ^ "Boynuinceli yörükleri şenlikte bir araya geldi". Sabah. 13 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2020.
- ^ "Boynuinceli Yörükler aşurede buluştu". Karaman'da Uyanış Gazetesi. 13 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2020.
- ^ "Şehitler anısına düzenlenen futbol turnuvasında şehit babası unutulmadı". Haberler.com. 13 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2020.
- ^ "BOYNUİNCELİ SPOR - Kulüp Bilgileri TFF". www.tff.org. 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2020.
- "Nüfus defterlerine göre Boynuinceli Aşireti (1830-1845)" (PDF). Necmettin Aygün. LXXXII (295). Belleten. ss. 899-950. 13 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).