Björko Antlaşması

Björkö Antlaşması, Alman İmparatorluğu ile Rus İmparatorluğu arasında, II. Wilhelm ve II. Nikolay'ın 24 Temmuz 1905'te Björkö'de imzaladığı karşılıklı bir yardım anlaşmasıydı. Her iki taraftaki ilgili siyasi çevrelerin muhalefeti nedeniyle ancak esas olarak Rusya ve Fransa arasındaki mevcut ittifak taahhütlerine aykırı olduğu için hiçbir zaman onaylanmadı. Ortaklardan birinin üçüncü bir Avrupa gücü tarafından saldırıya uğraması durumunda karşılıklı yardım için sağlanan anlaşma, Rusya'nın Japonya ile barış anlaşmasından sonra yürürlüğe girecekti. Başlangıçta gizli tutulacak ve yalnızca yürürlüğe girdikten sonra Fransa'ya bildirilecekti.

II. Wilhelm (solda, Rus üniformalı) ve II. Nikolay (sağda, Prusya üniformalı) 1905'te Björkö'de

Arka planı

Fransa ile İngiltere arasında imzalanan İngiltere-Fransa Dostluk Antlaşması, hem antlaşmanın doğrudan muhatabı olarak Almanya'yı hem de İngiltere'nin Rus-Japon Savaşı'nda kendisine cephe alan Rusya'yı tedirgin etmişti. Rusya'nın Mayıs 1905'teki Tsushima Muharebesi'ndaki yenilgisinden bir ay sonra gerçekleşen 1905 devrimi ve Potemkin isyanıyla zor durumda kalan çar, bunların üstüne Asya'daki çıkarlarını güvence altına almak için Rusya'ya karşı Japonya ile ittifak halinde olan (1902) İngiltere ile Dogger Bank olayı ile karşı karşıya gelmişti. Rusya da 1894'ten beri Fransa (Rus-Fransız İttifakı) ile ittifak halindeydi, ancak Ruslar, Fransa'nın Rus-Japon Savaşı'nda kendilerine silah vermediği için hayal kırıklığına uğradılar. Almanya ise kömür tedarik ederek Rus donanmasının limandan ayrılmasını sağlamıştı, bu da İngiltere'nin hoşnutsuzluğunu uyandırmıştı. 1905'in başında Birinci Fas Bunalımı sırasında Fransa ve Almanya arasında gerginlikler de ortaya çıkmıştı.

Bütün bu etmenler Rusya ve Almanya'yı yakınlaştırıyordu. Temmuz 1905'te Kayser, Hohenzollern yatıyla Björkö'e geldi ve anlaşmanın imzalanacağı Polarstern yatında bulunan Çar ile tanıştı. Kayser uzun süredir Rusya ile bir anlaşma yapmaya çalışıyordu ve 27 Ekim 1904'te Şansölye von Bülow ile üzerinde çalıştığı bir anlaşma taslağını Çar'a gönderdi. Temmuz 1905'te Rusya'daki siyasi gelişmeler nedeniyle İmparator nihayet bunu gerçekleştirme fırsatı buldu.

Sözleşme metni

Björko Antlaşması

İmparatorluk Majesteleri, bir yanda Rusya İmparatoru ve diğer yanda Alman İmparatoru, Avrupa'da barışı sağlamak için koruyucu ve meydan okuyan bir ittifak üzerine bir risalenin aşağıdaki noktalarında anlaştılar.

1. Madde: Bir Avrupa gücünün iki imparatorluktan birine saldırması durumunda, her bir müttefik, tüm kara ve deniz kuvvetleriyle diğerine yardım etmeyi taahhüt eder.

2. Madde: Yüksek sözleşme tarafları, ortak bir düşmanla ayrı bir barış yapmamayı taahhüt ederler.

3. Madde: Bu antlaşma, Rusya ile Japonya arasında barışın kabul edildiği andan itibaren yürürlüğe girecek ve bir yıl önceden bildirilerek feshedilmedikçe yürürlükte kalacaktır.

4. Madde: Bu antlaşma yürürlüğe girdikten sonra, tüm Rusyaların İmparatoru, Fransa'yı içeriği hakkında bilgilendirmeyi ve ona müttefikler antlaşmasına katılma teklifini sunmayı taahhüt eder.

Antlaşma, İmparator ve Çar'ın yanı sıra Rus diplomat Alexander Konstantinowitsch Benckendorff, Almanya Dışişleri Bakanlığı Dışişleri Bakanı Heinrich von Tschirschky ve Rusya Donanma Bakanı Alexei Alexejewitsch Birilyov (1844-1915) tarafından imzalandı.

Sonuçlar

İmparator, başarısında ilahi takdir gördü, ancak şansölyesi Bernhard von Bülow, müzakerelerden daha önce imparator tarafından verilen kaba bir taslağı onaylamış olsa da antlaşma imzalandıktan sonra imparator ile yaptığı birkaç günlük müzakereden sonra sözleşmeyi reddetti ve Dışişleri Bakanlığı'ndaki devlet sekreteri Oswald von Richthofen'in daha önce imparatora antlaşma için ısrar etmesi üzerine istifa etmekle tehdit etti. Kaba taslak ile antlaşma arasındaki en büyük fark Kayser'in keyfi olarak yerleştirdiği bir pasajtı. Bahse konu olan pasaj anlaşmanın yalnızca Avrupa ile sınırlı olduğunu belirten pasajdı. Hindistan'a bir Rus saldırısının tamamen hayali olduğunu düşünen İmparator istifa tehdidi karşısında tamamen şaşırdı.

Benzer bir durum Rusya'da da yaşandı. Rusya'da, Rus-Japon Savaşı'nı sona erdiren Portsmouth Antlaşması'nı müzakere eden nüfuzlu devlet adamı Sergei Yulyevich Witte ve imzada hazır bulunmayan ve kendisine danışılmayan Dışişleri Bakanı Vladimir Nikolayevich Kont Lamsdorf gibi birçok önde gelen Rus, Fransız yanlısı grubu oluşturuyordu ve bu hizip yapılan antlaşmanın Fransa'ya onaylatılması gerektiğinde ısrar ediyordu. Ancak bu ısrarın temelinde bu grubun Fransa'dan koptuktan sonra güçlü Almanya'nın Rusya'ya ekonomik olarak hakim olacağından ve ardından Avusturya-Macaristan'da olduğu gibi onu ekonomik kolonisine dönüştüreceğinden korkuyor olmaları vardı. Bu nedenle imkansız bir taleple yani antlaşmanın Fransa'ya onaylatma teklifi ile geldiler. Hatta Dışişleri Bakanı Vladimir Lamsdorf istifa etmek istedi. Fransız lobisinin etkisiyle Çar Fransa'nın rızası alınması konusunda ısrar etti, ancak bu, imparator buna inansa bile gerçekçi değildi. Bunun yanında ülke iflasa yakın olduğundan ve Fransa'dan 2 milyar franktan fazla borç alma müzakerelerinde olduğu için Rusya'nın kendisi Fransız tavizlerine bağımlıydı. Fransa, Fas krizinde destek talep etti ve Rusya Fransa'nın istediği desteği vermişti. Yıl sonundan önce, Björkö sözleşmesi sona ermişti.

Gizlilik maddesine rağmen, taslak sözleşme imzalandıktan kısa bir süre sonra Paris ve Londra'da da biliniyordu ve iki ülke arasında daha fazla yakınlaşmaya yol açtı. 1907'de, II. Wilhelm'in umduğu Rusya ile yakınlaşma yerine, İngiltere ile Rusya arasında Orta Asya'da Anglo-Rus çatışmalarını engellemek amacıyla Rusya, Fransa ve İngiltere arasındaki Üçlü İtilaf'ın öncüsü de olacak olan Saint Petersburg Antlaşması imzalandı. Öte yandan Rusya, 1906'daki Algeciras Konferansı'nda Fransız-İngiliz pozisyonunu destekledi ve Alman İmparatorluğu'nun daha da tecrit edilmesine katkıda bulundu. Roderick McLean'a göre, başarısız anlaşma bir dönüm noktası oldu: Kayser'in umduğu gibi kıtada bir Alman hegemonik pozisyonuna ve İngiltere'ye karşı bir kıta bloğuna yol açmak yerine, Berlin ve Saint Petersburg arasındaki artan yabancılaşmanın temeli atıldı. Alman bankalarının Rusya için uluslararası bir krediye katılması için Kayser'in onayının reddedilmesiyle (1906) devam etti. Bu gerginlik Birinci Dünya Savaşı'na kadar bozulmaya devam etti.

Anlaşmanın metni 1917'de 29 Aralık'ta Isvestia dergisinde yayınlandığında kamuoyunun bilgisine sunuldu.