Filon (mühendis)

Bizantiyonlu Filyon, (İngilizce: Philo/Philon of Byzantium, Grekçe: Φίλων ο Βυζάντιος) milattan önce 280 ve 220 yılları arasında yaşadığı tahmin edilen bir askerî mühendistir.

Hayatı

Filyon, ömrünün çoğunu İskenderiye ve Rodos’ta geçirmiştir; ancak Romalı mimar Vitruvius tarafından "Bizantiyonlu Filyon" olarak adlandırılmaktadır. Hayatı hakkında ise kesin bilgi yoktur. Sadece dönemin gezginlerinin ve bilim adamlarının yazdıkları kitaplarda adına rastlanmaktadır. Ayrıca Filyon’un kendi kitabında yazdıklarından da kesin olmayan bazı bilgilere ulaşılmaktadır: Filyon kitabında mancınık üzerinde çalışmak için Rodos’a ve İskenderiye’ye yaptığı yolculuklardan ve İskenderiye hükümdarı ile mancınığın askerî uygulamaları hakkında yaptığı tartışmadan bahseder. Anlatım biçiminden Filyon’un, çalışmalarının peşinde seyahat edebilecek kadar başına buyruk ve zengin bir adam olduğu izlenimi doğmaktadır. Diğer taraftan, askerî konularda öğütleri dinlenen, doğru bir insan olduğu ve hayatını hükümdarlara öğüt vererek kazandığı da anlaşılmaktadır.

Filyon’un çalışmaları ve buluşları

$\angle A$ açısının kollarını $X$ noktasından geçmek şartıyla birleştiren en kısa doğru parçası $BG=CX$ koşulunu sağlamalıdır. ($AG$ doğruya inilen dikme)

Ktesibios’un öncüsü olduğu İskenderiye mekanik ekolünün temsilcilerinden biri olan Filyon’un Mekaniğin Esasları adlı 9 ciltten oluşan bir kitabı vardır:

1. Isagoge (εἰσαγωγή) – Matematiğe giriş
2. Mochlica (μοχλικά) – Kaldıraçlar [genel olarak mekanik üzerine]
3. Limenopoeica (λιμενοποιικά) – Liman inşası üzerine
4. Belopoeica (βελοποιικά) – Mancınıklar üzerine
5. Pneumatica (πνευματικά) – Pnömatika [hava veya su basıncı ile çalıştırılan cihazlar üzerine]
6. Automatopoeica (αὐτοματοποιητικά) – Otomatik Tiyatrolar [mekanik oyuncaklar ve oyalamalar üzerine]
7. Parasceuastica (παρασκευαστικά) – Sur ve Duvarların İnşası
8. Poliorcetica (πολιορκητικά) – Şehirlerin Kuşatılması ve Savunulması
9. Peri Epistolon (περὶ ἐπιστολῶν) – Savaş Hileleri [gizli mektuplar üzerine]

Bu kitap savaş sanatı üzerine yazılmış ilk kitaptır. Ancak yalnızca 4, 7 ve 8. ciltler günümüze ulaşabilmiştir. Hava basıncıyla çalışan (pnömatik) aygıtlardan bahsedilen 5. cildin (Pnömatika) ise Arapça çevirisi Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.

Askerî mühendis olan Filyon’un çalışmalarının ve buluşlarının çoğu askerî alandadır. Savaş makineleri tasarlamış olmasının yanında, savaşta üstünlük getirecek yeni fikirler de üretmiştir. Sadece saldırı, savunma veya kuşatma gibi doğrudan savaşla ilgili olan konuları değil, savaş sırasındaki şehir hayatını da incelemiştir.

Matematikte de adından söz ettiren Filyon; Delian problemi olarak da bilinen, bir küpün hacminin cetvel ve pergel kullanılarak iki katına çıkarılması problemini çözmüş ve Filyon çizgisi (Philon's Line) olarak bilinen, bir açının bir kolundan diğerine açının iç bölgesinde bulunan belli bir noktadan geçmek kaydıyla çizilen en kısa çizgiyi tanımlamıştır.

Ayrıca Pnömatika'da hava ve boşluk hakkında yeni fikirler öne sürmüştür. Bu kuramlara dayanarak dönemin önemli sorunlarından biri olan kandillerdeki yağ seviyesini kontrol etmeyi başarmış ve kandilin uzun süre aynı parlaklıkta yanmasını sağlamıştır. Yine bu kitapta sabit yağ seviyeli lambayla birlikte tanıtılan birkaç düzenek otomatik kontrol sistemlerinin dünyadaki ilk örneklerindendir.

Notlar

*. ^{^} Kitabü'l-Hiyeli'r-Ruhaniyye ve Mihanikü'l-Ma / Filyon el-Beriti el-Hakim
**. ^{^} Kitabü'l-Hiyel ve'l-Mihanikat li'l-Ma / Filyon el-Beriti el-Hakim
***. ^{^} 2 birim³ hacimli küpün bir kenarı $\scriptstyle {\sqrt[{3}]{2}}$ birim olmaldır.

Kaynakça

Özel

Genel

• Mayr, O. (1970). The Origins of Feedback Control, The M.I.T. Pres, England
• Drachmann, A. G. (1948). Ktesibios, Philon and Heron, Enjar Munksgaard, Copenhagen
• O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Filon (mühendis)", MacTutor Matematik Tarihi arşivi 
• Tekeli S., Dorsay M., Unat Y. (2002). El-Câmi' Beyne'l-'İlm Ve'l-'Amel En-Nâfi' Fî Eş-Şınaâ'ti'l-Hiyel, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara
• "Otomatik Kontrol Sistemlerinin Öncüleri (n.d.)". İTÜ Kontrol Mühendisliği. 23 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2007. 
• "Philon's Line (n.d.)". 31 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2007. 
• 14 Şubat 2008 tarihli İngilizce wikipedia maddesi
• 8 Ocak 2008 tarihli Azerice wikipedia maddesi