Birleşik Krallık tarihi
Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Şubat 2023) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Birleşik Krallık tarihi İngiltere, İskoçya, Galler ve Kuzey İrlanda'nın tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar süregelen tarihini kapsar. 1800-1922 yılları arasında İrlanda'nın tamamı Birleşik Krallık'ın bir parçası sayıldığı için bu dönemlerde İrlanda'nın tarihi de Birleşik Krallık tarihinin bir parçası sayılır.
Birleşik Krallık'ın en eski halklarını Keltler oluşturmaktadır. MÖ 55 - MÖ 410 yılları arasında Büyük Britanya adaları Roma İmparatorluğuna bağlı Britannia eyaletini oluşturuyorlardı. 5. yüzyılda bölge Hristiyanlığın etkisi altına girdi. Aynı yıllarda Cermen bir halk olan Anglosaksonlar büyük kitleler halinde adaya göç ettiler. 1066-1154 yılları arasında gene bir Cermen ırkı olan Normanlar adayı ele geçirdiler. İngilizler bu Cermen ırklarının devamını oluşturmaktadırlar. İskoçlar, Galliler ve İrlandalılar ise Keltlerin devamıdır.
On sekizinci yüzyılın başlarında Birlik Antlaşması ve 1707 Birlik Yasaları ile başlamıştır. Birleşik bir devlet olarak Birleşik Krallık'ın çekirdeği, 1707 yılında İngiltere Krallığı ve İskoçya Krallığı krallıklarının siyasi birliği ile ortaya çıkmış ve Büyük Britanya Krallığı adında yeni bir üniter devlete dönüşmüştür.[a] Tarihçi Simon Schama, Büyük Britanya'nın bu yeni devleti hakkında şunları söylemiştir:
Düşmanca bir birleşme olarak başlayan şey, dünyanın en güçlü ve tam bir ortaklığı ile sonuçlanacaktı... Avrupa tarihi'ndeki en şaşırtıcı dönüşümlerden biriydi.[1]
1800 Birlik Yasası, Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı'nı oluşturmak için İrlanda Krallığı'nı ekledi. İlk on yıllarına 1746'da Culloden Savaşı'nda Stuart davasının yenilgisiyle sonuçlanan Jacobite ayaklanmaları damgasını vurdu. 1763'te Yedi Yıl Savaşları'nda Büyük Britanya’nın zaferi Birinci Britanya İmparatorluğu'nun büyümesine yol açtı. Amerikan Bağımsızlık Savaşı'nda Amerika Birleşik Devletleri, Fransa ve İspanya tarafından yenilgiye uğratılan Büyük Britanya, 13 Amerikan kolonisini kaybetti ve Asya ve Afrika merkezli bir İkinci Britanya İmparatorluğu'nu yeniden inşa etti. Sonuç olarak, İngiliz kültürü ve onun teknolojik, siyasi, anayasal ve dilsel etkisi dünya çapında oldu. Siyasi olarak ana olay, İngiliz elitlerinin derin bir tehdit olarak gördüğü ve 1815'te Napolyon'u nihayet yenen çoklu koalisyonlar oluşturmak için enerjik bir şekilde çalıştığı dönem Fransız Devrimi ve 1793'ten 1815'e kadar süren Napolyon sonrasıydı. 1783'te iktidara gelen Toryler, 1830'a kadar (kısa bir kesintiyle) iktidarda kaldı. Genellikle Evanjelik dini unsurlardan kaynaklanan reform güçleri, oy pusulasını genişleten ve ekonomiyi serbest ticarete açan onlarca yıllık siyasi reform başlattı. Palmerston, Disraeli, Gladstone ve Salisbury 19. yüzyılın önde gelen siyasi liderleri arasındaydı. Kültürel olarak Viktorya dönemi, Britanya'nın dünya ekonomisine hakim olduğu ve 1815'ten 1914'e kadar genel olarak barışçıl bir yüzyıl sürdürdüğü bir refah ve baskın orta sınıf erdemleri dönemiydi. Birinci Dünya Savaşı (1914-1918), Britanya'nın Fransa, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri ile ittifak halinde olduğu, Almanya ile yapılan şiddetli ama sonuçta başarılı ile sonuçlanan bir topyekûn savaştı. Bunun sonucunda ortaya çıkan Milletler Cemiyeti, Savaşlar Arası Britanya'nın gözde projelerinden biriydi. Ancak, İmparatorluk güçlü kalmaya devam ederken, Londra finans piyasaları gibi, İngiliz sanayi üssü de Almanya ve özellikle ABD'nin gerisine düşmeye başladı. Barışa yönelik duygular o kadar güçlüydü ki, ulus 1930'ların sonunda Hitler Almanya'sının yatıştırılmasını destekledi, ta ki 1939'da Nazilerin Polonya'yı işgali İkinci Dünya Savaşı'nı başlatana kadar. İkinci Dünya Savaşı'nda Sovyetler Birliği ve ABD, ana Müttefik güçler olarak İngiltere'ye katıldı.
1956'daki Süveyş Krizi'nde görüldüğü üzere Britanya artık askeri ya da ekonomik bir süper güç değildi. Britanya artık bir imparatorluğu sürdürecek zenginliğe sahip değildi, bu nedenle neredeyse tüm sömürgelerine bağımsızlık verdi.Yeni devletler genellikle İngiliz Milletler Topluluğu'na katıldı. Savaş sonrası yıllarda, Amerika Birleşik Devletleri'nden ve biraz da Kanada'dan gelen büyük ölçekli mali yardımlarla hafifletilen büyük zorluklar yaşandı. Refah 1950'lerde geri döndü. Bu arada, 1945'ten 1950'ye kadar, İşçi Partisi bir refah devleti inşa etti, birçok endüstriyi kamulaştırdı ve Ulusal Sağlık Hizmeti'ni yarattı. Birleşik Krallık 1945'ten sonra Komünizm'in yayılmasına karşı güçlü bir duruş sergileyerek Soğuk Savaş'ta ve Batı Almanya, Fransa, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve daha küçük ülkelerle Sovyet karşıtı bir askeri ittifak olarak NATO'nun kurulmasında önemli bir rol oynadı ve NATO güçlü bir askeri koalisyon olmaya devam etmektedir. Birleşik Krallık, kuruluşundan bu yana Birleşmiş Milletler'in ve çok sayıda diğer uluslararası örgütün önde gelen üyelerinden biri olmuştur. 1990'larda, neoliberalizm kamulaştırılmış endüstrilerin özelleştirilmesine ve ticari işlerin önemli ölçüde serbestleştirilmesine yol açtı. Londra'nın bir dünya finans merkezi olarak statüsü sürekli arttı. 1990'lardan bu yana, Kuzey İrlanda, İskoçya ve Galler'deki büyük ölçekli Birleşik Krallık'ta Yetki Devri siyasi karar alma mekanizmalarını adem-i merkezileştirdi. Britanya, Batı Avrupa ile olan ekonomik ilişkilerinde bir ileri bir geri hareket etmiştir. 1973'te Avrupa Ekonomik Topluluğu'na katıldı ve böylece İngiliz Milletler Topluluğu ile ekonomik bağlarını zayıflattı. Ancak 2016'da yapılan Brexit referandumu, Birleşik Krallık'ın 2020'de Avrupa Birliği'nden ayrılacağını taahhüt etti.
1922'de İrlanda'nın 26 bölgesi ayrılarak İrlanda Serbest Cumhuriyeti haline geldi; bir gün sonra Kuzey İrlanda Serbest Devlet'ten ayrılarak Birleşik Krallık'a geri döndü. 1927'de Birleşik Krallık resmi unvanını Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı olarak değiştirdi,[2] genellikle Britain ve (1945'ten sonra) United Kingdom veya UK olarak kısaltıldı.
Britanya KrallığıDeğiştir
Tudor Hanedanı Döneminde İngiltere Krallığı güçlenerek İskoçya'yı geride bıraktı. İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth 1588 yılında Avrupa'nın en güçlü donanması olan İspanyol Armada'sını yenilgiye uğratarak Britanya İmparatorluğunun temellerini attı. 17. yüzyılda giderek güçlenen İngiltere Kuzey Amerika'da koloniler kurdu. 1707 yılında İngiltere ve İskoçya birleşerek Büyük Britanya Krallığını kurdular. 1800 yılında da bu birliğe İrlanda'yı da katarak Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı kuruldu. 1837- 1901 yılları arasında hüküm süren I. Victoria döneminde Birleşik Krallık, "üzerinde güneş batmayan" Britanya İmparatorluğunu kurdu. 1921'ye gelindiğinde bu imparatorluk Hindistan, Kuzey Amerika, Orta Doğu, Avustralya ve Afrika dahil 36,6 million km² lik bir alanı kapsıyor, 458 milyon kişilik bir nüfusa hükmediyordu. Alan ve nüfus bakımından dünyanın dörtte biri Britanya'nın egemenliği altında yaşıyordu.
20. yüzyılDeğiştir
20. yüzyılda bu imparatorluk yavaş yavaş çözülmeye başladı. 1. Dünya savaşına katılan Britanya Almanya ile çekişmeli bir savaş geçirdi. Cihan Harbini kazansada bu durum Britanya’nın süper güçlükten düşmeye ve yerini yavaş yavaş ABD’ye bırakmasına neden oldu. Çöken Alman İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Afrika ve Ortadoğu topraklarını kolonileştirdi ve İsrail’i kurmaya başladı. 1919 yılında Afganistan bağımsızlığını ilan etti.1922 yılında İrlanda bağımsızlığını kazandı.Naziler’in Polonya’yı işgali ile Birleşik Krallık, Almanya’ya savaş ilan etti. 2. Dünya savaşını kazanan Britanya pek çok kolonisinden çekilmek zorunda kaldı. ABD ve SSCB arasındaki Soğuk Savaşta NATO’da yer aldı.[3] 1947 yılında Hindistan ve Pakistan bağımsız ülkeler haline geldiler. 1948 yılında Birleşik Krallık Filistin'den geri çekildi. Bunu 20. yüzyıl boyunca sayısız ülkeler izledi. 1997 yılında Hong Kong'un Çin hakimiyetine dönmesi Birleşik Krallık'ın sömürge imparatorluğunun en son parçası olarak görülebilir. Birleşik Krallık'ın eski sömürgeleri günümüzde İngiliz Milletler Topluluğu çatısı altında ekonomik ve siyasi iş birliği yapmaktadırlar. Birleşik Krallık süper güç olma sıfatını ABD'ye kaptırmış olmakla birlikte dünyanın en güçlü ülkeleri arasında yerini korumaktadır. Birleşik Krallık üye olduğu dönemde Avro Alanı dışında kalmakla birlikte Avrupa Birliği'nin en önemli ülkeleri arasında yer aldı. 31 Ocak 2020 tarihinde Avrupa Birliği'nden resmi olarak ayrıldı.[4] 2020 yılında ise COVİD-19 ile mücadele etti.
KaynakçaDeğiştir
- ^ "Britannia Incorporated". A History of Britain. § 10. 3 dakika. BBC One. Bilinmeyen parametre
|yayın tarihi=görmezden gelindi (yardım); Bilinmeyen parametre|kredi=görmezden gelindi (yardım) - ^ "The World Factbook - Central Intelligence Agency". www.cia.gov. 2 Mart 2022. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2023.
- ^ Nato üyeleri https://www.nato.int/cps/en/natohq/nato_countries.htm/ 24 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2020.
Kaynak hatası: <ref> "lower-alpha" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="lower-alpha"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)