Birinci Göktürk-Sasani Savaşı
Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. |
Birinci Göktürk-Sasani Savaşı, Batı Göktürk Kağanlığı ile Sasaniler arasında 588-589 yılları arasında yapılan savaştır.
| Birinci Göktürk-Sasani Savaşı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Göktürk-Sasani Savaşları | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Sasani İmparatorluğu |
 Göktürk Kağanlığı_1.svg){kind=small} Ak Hun İmparatorluğu (beylikler) | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
Behrâm-ı Çûbîn |
Yang-su Tegin (ölü)[2] Birmudha (esir) | ||||||||
| Güçler | |||||||||
|
Sınırda 70.000 Sasani askeri[3] Behram Çubin'in komutasında 12.000 Sasani askeri[4] | 12.000 süvari[4][5][6] | ||||||||
Savaş
değiştir587-588 kışında Batı Göktürklere karşı sefere çıkan Doğu Göktürk Hükümdarı Baga Kağan, Batı Göktürklere karşı sefere çıktı. tarafından (okla) alnından vurularak öldürüldü.[7] Bu süreçte Doğu Göktürk taarruzunu sonlandırmaya çalışan Batı Göktürk Kağanı Tardu Kağan (bu çabalar başarıya ulaşacak, Doğu Göktürk'lerin ordusu zail olup, Hükümdarları Baga Kağan öldürülecekti), oğlu Yang-su Tegin'i 12 bin askerle Sasani toprakları üzerine gönderdi. Sınırları tutan 70 bin kişilik Pers (Sasani) ordusu, Türklerin geldiğini duyunca kaçmıştı.[8][9] Dolayısıyla Türkler, çok bir direnişle karşılaşmadan Herat ve Badgis'e kadar olan Sasani topraklarını kolayca ele geçirdiler.[10] Bundan sonra ise Göktürkler ve Sasaniler barış için görüşmeye başlamış, ancak Sasaniler müzakereler devam ederken Ermenistan genel valiliğini yapan Mihran ailesinden Behram Çubin önderliğindeki 12 bin kişilik Sasani ordusu yola çıkarılmıştı.[11] Bu harekete çok sinirlenen Yang-su Tegin, yanına 12 bin atlısını da alarak Sasanilere karşı hücuma geçtiyse de, Behram Çubin arkadan gelerek Türk ordusunu dar bir alan olan Baroron geçidinde kuşattı.[12] Savaş alanı 12 km olduğundan[13] zaten çok tecrübeli olmayan Her taraf dağlarla çevriliydi ve dardı, iki tarafın da kaçacak yeri yoktu. Türk ordusunun hareket alanı da kalmamıştı. Ordunun savaş tecrübesinin minimal olması da, bu muharabe esnasında Göktürklerin önemli dezavantajlarındandı. Türk ordusundaki kişilerin daha savaş başlamadan ölüme hazır olduğunu haykırması, Sasani ordusunda bir panik havası yaşanmasına neden olduysa da Behram, tam zamanında müdahale ederek bir bozgunu önledi.[13] Sasani ordusunun psikolojik bozgunluğunun kaybolmaya başladığını gören Yang-su Tegin, sol cenahı bozulmuş olan Sasani ordusuna karşı tüm gücüyle bir süvari hücumu başlattı. Türklerin saldırısı öylesine şiddetliydi ki, kumandan Behram'ın kendisi dahi kaçmayı düşündü.[13] Firdevsî, Behram'ın kaçmaya çalışmasının gerçek bir firar denemesi olduğunu kaydeder.[14] Behram kaçmaya çalışsa da Herat vadisi sadece Türkler için değil, Sasaniler için dahi bir kapan gibiydi. Bu denemenin ardından Behram, elit askerleri de dahil olmak üzere tüm gücüyle karşı saldırıya geçti. Neticede Behram'ın karşı saldırısı yoğun uğraşlar sonucu başarılı oldu, Yang-su Tegin savaşta Behram'ın attığı bir okla öldürülünce Türklerin düzeni bozuldu ve artık yenilgi kaçınılmazdı. Nihayetinde Sasaniler çok zorlu da olsa bir zafer kazandılar ancak savaş bitmemişti. Yel Tegin sürekli Behram'ın ordusuna karşı vurkaç yapıyordu, hatta bir defasında az kalsın Behram'ı ele geçiriyordu.[15] Behram Yel Tegin'den çekiniyordu ve onunla savaşmak istemiyordu. Bu yüzden de Behram, Yel Tegin'e bir mektup göndererek:
"Şüphesiz, sizin Hakanlılar (yani Eftalitler) ile yakınlığınız vardır. Siz, hükümdarımız Firuz'u öldürünce, kan davasında bulunmamış, barış yapmayı tercih etmiştik. Şimdi siz de bizim daha önce yaptığımız gibi yapın."[16]
dedi. Ancak yine de iki tarafın karşı karşıya gelmesi kaçınılmazdı, Yel Tegin bir gece çarpışmasında mağlup oldu ve Paykend kalesine sığındı.[17] Fakat Behram bu kaleyi kuşatınca teslim oldu ve Sasani şahı Hürmizd, onu nezaketle karşıladı. Teslim olan Yel Tegin, barış anlaşması karşılığıyla serbest bırakıldı ve ülkesine döndü, barış anlaşmasının ardından iki ülke arasında 603 yılına kadar[a] herhangi bir çatışma olmadı.
Ordu
değiştirYang-su Tegin'in ordusu, Taberi'ye göre 300.000,[18] Firdevsî'ye göre 400.000 [14] kişiden oluşsa da, bu sayıların abartılmış olduğu düşünülmektedir. Göktürkler, Mukan Kağan döneminde dahi 400.000 kişilik bir orduya sahip olamamıştır ve bölünmüş bir kağanlığın tek kanadının 400.000 gibi o dönem için imkansız sayılabilecek bir ordu kapasitesine ulaşması mümkün değildir. Türk ordu kültüründe her askere en az 3 at düşerdi[12] ve bu durumda Türklerin 1.200.000 ata sahip olması gerekir ki böyle bir sürüyü besleyecek coğrafya şartlarının (İran'da bu kadar büyük bir at sürüsünü besleyecek mera bulunması mümkün değildir.) ve lojistik imkanların bulunmayışı bu rakamların imkansızlığını destekler niteliktedir (Ayrıca her savaşçının atlarına bakmak için bir ispir sahibi olduğu gerçeği ve bu büyüklükte bir ordunun kullanması gereken ispir sayısı da göz önüne alınarak ordu büyüklüklerinin gerçek dışı olduğu bir teçhizat faktörü üzerinden de desteklenmektedir). Savaş alanının 12 km genişliğe sahip olduğundan, bu kadar büyük bir ordunun dönemin Göktürk savaş nizamında bu alana sığması ve yerleşmesinin imkansız olduğu da tarihçiler tarafından belirtilir. Baroron Vadisi yakınlarında Türk ve Pers ordularının büyüklüğünün, birbirine denk olduğu düşünülmektedir.[12] [13] [19] [20]
.jpg)
Ayrıca bakınız
değiştirNotlar
değiştir- ^ Nitekim 603 yılında Kuşanlar isyan ettiğinde, Göktürkler onlara yardıma gelerek Sasaniler'i mağlup edecek ve tüm Doğu İran'ı ele geçireceklerdir.
Kaynakça
değiştir- Özel
- ^ "Iranica Online". 14 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2015.
- ^ Lev Gumilev, Eski Türkler, s. 167
- ^ Larissa Baratova: "Turkish Khaganate in Central Asia (600-800 AD) Turks C. II, p. 90
- ^ a b Lev Gumilev, Eski Türkler, s. 165
- ^ Ahsen Batur, Kürdoloji Yalanları, s. 109
- ^ Ahmet Bircan Ercilasun, Türk Kağanlığı ve Bengütaşları
- ^ Ahmet Taşağıl, Gök-Türkler-1, s. 49.
- ^ Larissa Baratova, "Turkish Khaganate in Central Asia (600-800 AD) Turks C. II, p. 90.
- ^ Ahsen Batur, Kürdoloji Yalanları, s. 108.
- ^ İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü. s. 109.
- ^ Akbulut, Dursun A. Arap Fütuhatına Kadar Maveraünnehir ve Horasan’da Türkler (MÖ II- MS VII. Yy), (Doktora Tezi), Erzurum Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü. 1984. s. 121.
- ^ a b c Ahsen Batur, Kürdoloji Yalanları. s. 109.
- ^ a b c d Lev Gumilëv, Eski Türkler, 2. Baskı, çev. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları. 2002. s. 167.
- ^ a b Firdousi, Le livre des rois, VI/ 566.
- ^ Tha'alibi, Histoire. s. 651.
- ^ Akbulut, Dursun A. Arap Fütuhatına Kadar Maveraünnehir ve Horasan’da Türkler (MÖ II- MS VII. Yy), (Doktora Tezi), Erzurum Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü. 1984. s. 123.
- ^ Lev Gumilev, Eski Türkler, s. 170.
- ^ Târih-i Taberi. s. 269.
- ^ Perso-Turkic war of 588–589 (İngilizce), 4 Eylül 2024, 5 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 22 Ekim 2024
- ^ Ahmet Bircan Ercilasun, Türk Kağanlığı ve Bengütaşları.
- Genel
- Kaveh Farroukh, Sassanian Elite Cavalry AD 224-642
- Timur, Tüzükât-ı Timur