Besarabya sorunu
Besarabya sorunu (Rumence: Problema basarabeană veya chesiunea basarabeană; Rusça: Бессарабский вопрос veya бессарабская проблема), Rus İmparatorluğu tarafından 1812'deki Bükreş Antlaşması ile Romanya'nın Moldavya prensliğinden ilhak edilen, 1917'de bağımsız olan hemen ardından Sovyetlere saldıran Romanya ile birleşen, 1940'ta Sovyetler Birliği tarafından işgal ve ilhak edilen ve Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla iki yeni devletin (Moldova ve Ukrayna) kontrolüne giren Besarabya'nın mülkiyeti konusunda başlayan tartışmaya verilen addır.[1]
Arka plan değiştir
1812'de Rus İmparatorluğu, Bükreş Antlaşması ile Besarabya'yı Romanya'nın Moldavya prensliğinden ilhak etti. Rumen milliyetçiliğinde bu olay kabul edilemez olarak görüldü. O zamanlar Boğdan bir Osmanlı bölgesiydi.[2] Bu nedenle Rumenler, toprakları altındaki tüm etnik Rumen nüfusu içerecek bir devlet olan Büyük Romanya'nın irredentist projesine Besarabya'yı dahil edeceklerdi.
Birinci Dünya Savaşı, iki savaş arası dönem ve İkinci Dünya Savaşı değiştir
1917'de Besarabya bağımsızlığını ilan etti ve Romanya ile birleşti. Ancak 1940 yılında Besarabya ve Kuzey Bukovina Sovyetler tarafından işgal edildi. Romanya 1941'de Barbarossa Harekâtı ile bölgeleri geri aldı, ancak Sovyetler Birliği 1944'te bölgeyi tekrardan ele geçirdi.[2] Sovyet yönetimi altında Besarabya, Ukrayna SSC ile yeni Moldavya SSC arasında bölündü.
Komünist dönem değiştir
1947 Paris Barış Antlaşması'nda Sovyetler Birliği ve Romanya, Besarabya, Kuzey Bukovina ve Hertsa bölgesini Sovyet cumhuriyetlerinin toprakları olarak yeniden teyit ettiler.
Erken Soğuk Savaş boyunca, Besarabya sorunu Romanya'da büyük ölçüde atıl durumda kaldı. 1950'lerde, Romanya İşçi Partisi Romanyalılar ve Ruslar arasındaki bağları vurgulamaya çalıştığından, ilhak Sovyetler Birliği'nin enternasyonalizminin sadece bir kanıtı olarak görüldüğünden, Romanya'da tarih ve Besarabya üzerine araştırma yasaklanmış bir konuydu.[3]
1960'lardan başlayarak, Gheorghe Gheorghiu-Dej ve Nikolay Çavuşesku, Sovyetler Birliği'nden uzaklaşma politikası uyguladılar, ancak Besarabya hakkındaki tartışma, siyasi düzeyde değil, yalnızca tarih yazımı ve dilbilim gibi bilim alanlarında tartışıldı.
Romanya-Sovyet ilişkileri 1960'ların ortalarında tüm zamanların en düşük seviyesine ulaştığında, Sovyet bilim adamları "Besarabya'nın Sovyet anavatanıyla Birleşme Mücadelesi" (Artiom Lazarev) ve "Moldova dilinin gelişimi" (Nicolay Corleanu) üzerine tarihi makaleler yayınladılar. Öte yandan, Romanya Akademisi, Karl Marx'ın 1812'de Besarabya ilhakının "adaletsizliğinden" bahseden bazı notlarını yayınladı ve Çavuşesku'nun 1965'te yaptığı bir konuşmada Friedrich Engels'in Rusya'nın ilhakını eleştirdiği bir mektubundan alıntı yaptı. 1966 konuşmasında, Romanya Komünist Partisinin İkinci Dünya Savaşı öncesi Besarabya ve Bukovina'nın Sovyet ilhakına yönelik çağrılarını kınadı.
Konu, Sovyetler'le ilişkiler ne zaman zayıflasa gün ışığına çıkarıldı, ancak hiçbir zaman kendi başına ciddi bir müzakere konusu olmadı. Kasım 1989 gibi geç bir tarihte, Sovyet desteği azalırken, Çavuşesku, Sovyet işgalini kınadı ve Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı'nın iptalini istedi. Bu, Besarabya, Kuzey Bukovina ve Hertsa bölgesinin Romanya'ya geri verilmesi anlamına gelmekteydi.
Yakın tarih değiştir
Romanya Devrimi'nden sonra, Romanya'nın yeni cumhurbaşkanı Ion Iliescu ve Sovyet başkanı Mihail Gorbaçov, 5 Nisan 1991'de diğer şeylerin yanı sıra Sovyet-Romanya sınırını tanıyan bir siyasi anlaşma imzaladılar. Ancak Romanya bunu onaylamayı reddetti. Romanya ve Rusya, Moldova ve Ukrayna'nın bağımsızlığını kazanmasının ardından 2003 yılında bir anlaşma imzaladı ve onayladı.
Şimdilerde Moldova'da Romanya ile birleşme hareketi var. Ayrıca bugünlerde Rumen milliyetçileri, Besarabya ve Bukovina'nın Ukrayna kısımlarında da hak iddia ediyor. Ancak Romanya, 1997 tarihli bir dostluk anlaşmasında Ukrayna ile mevcut sınırını tam olarak tanıdı.
Kaynakça değiştir
- ^ "Treaty of Peace with Bulgaria; Treaty of Peace with Finland; Treaty of Peace with Hungary; Treaty of Peace with Italy; Treaty of Peace with Roumania [1948] ATS 2". www.austlii.edu.au. 2 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2023.
- ^ a b "Pagina de istorie: Ceaușescu reales, la al XIV-lea Congres". RFI România: Actualitate, informaţii, ştiri în direct (Rumence). 24 Kasım 2017. 5 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2023.
- ^ "Romanya'nın Doğu Politikası: 1990-2005". 21 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2023.