Vikipedi

Bağbaşı, Tortum

Bağbaşı, Erzurum ilinin Tortum ilçesine bağlı bir kentsel mahalledir.

Bağbaşı
Mahalle
Harita
Erzurum'un Türkiye'deki konumu
Erzurum'un Türkiye'deki konumu
Erzurum üzerinde Bağbaşı
Bağbaşı
Bağbaşı
Bağbaşı'nın Erzurum 'daki konumu
Ülke Türkiye
İlErzurum
İlçeTortum
Coğrafi bölgeKaradeniz Bölgesi
Yüzölçümü
 • Toplam87,912 km²
Rakım1378 m
Nüfus
 (2022)[1][2]
 • Toplam1.411
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu0442
İl plaka kodu25
Posta kodu25430

Tarihçe değiştir

Bağbaşı'nın eski adı Hahuli'dir. Gürcüce bir yer adı olan Hahuli (ხახული), koza için “temizlenmiş”, tahıl için “ayıklanmış” anlamına gelen “hahi” (ხახი) kelimesine “-ul-i” (-ულ-ი) soneki getirilerek türetilmiş olabilir.[5] Nitekim Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili 1917 yılında köyde dut bahçelerinin bulunduğunu yazmıştır.[6] Gürcü coğrafyasında “hahi” kelimesinden türemiş Hahieti (ხახიეთი) yer adı da bulunmaktadır. Bu yer adı, "mabet yeri" anlamına gelen Gürcüce “haha” (ხახა) kelimesinden aynı ekle türemiş de olabilir.[7] Hahuli Türkçeye Hah ve Haho şekinde girmiştir. Nitekim İbn Bibi'nin 1281 tarihli eserinde köyün adı "Hah" (خاخ) şeklinde yazılmıştır.[8] Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı cebe defterinde ise, Haho (خاخو) olarak geçer.[9]

Hahuli köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Tao'da yer alır. Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Nitekim İbn Bibi 1281 tarihli eserinde Hah (خاخ), Nihah (نخاخ) ve çevresinden "Gürcü ülkesi" olarak söz etmiştir.[8][10] Köyde bulunan Hahuli Kilisesi de 10. yüzyılda, Gürcü krallığı döneminde inşa edilmiştir.

Hahuli köyü, 1574 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan göre, Haho adıyla Tortum sancağının Haho nahiyesinin köylerinden biriydi. Büyük bir yerleşim olan köyün nüfusu, tamamı Hristiyan olan 312 haneden oluşuyordu. Haho (Hahuli) nahiyesi ise, Tortum sancağının dört nahiyesinden biriydi. Köy sayısı açısından sancağın en büyük nahiyesi olan Haho nahiyesi 27 köyü kapsıyordu. Bunlardan 3 köy tamamen boşalmıştı; 24 köyde 3.473 hane bulunuyordu. 3.406 hane Hristiyan olarak kalmış ve 57 hane Müslüman olmuştu.[11]

 
Köyde yer alan ve 19. yüzyılda camiye çevrilen Hahuli Kilisesi (Eylül 2006)

Hahuli köyü, sadece erkek nüfusunun kaydedildiği 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde de "Haho" şeklinde geçer. Bu tarihte Hahuli Erzurum vilayetinin Tortum kazasına bağlıydı ve köyde 346 Müslüman erkek bulunuyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün nüfusunun yaklaşık 692 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[12]

Tao bölgesinin Osmanlı sınırları içinde bulunan kısmının Birinci Dünya Savaşı sırasında Rusların eline geçmesi üzerine 1917 yılında Hahuli köyünü inceleyen Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili’nin verdiği bilgiye göre Hahuli köyü, 7 kilometre boyunca uzanan ve hayli dar Hahuli vadisinde, Hahuli Deresi'nin iki yanına yayılıyordu. Köyün evlerinin büyük kısmı taştan inşa edilmişti. Çatı ve zeminleri toprak olan evlerin camsız küçük pencereleri vardı. Köy, Cafer Ağa, Derderisi, Radensi, Osman Ağa, Çirensi, Yoğun ve Sert olmak üzere yedi mahalleden oluşuyordu. Bütün vadi erik, ayva, armut, elma, dut, ceviz, muşmula, incir gibi meyve bahçeleriyle doluydu. Bazı yerlerde üzüm bağları da vardı. Evler dağınık halde bu meyve bahçeleri içinde yer alıyordu. Meyve bahçelerinin arasındaki küçük boşluklarda mısır ve buğday ekiliyordu. Köylülerin başlıca geçim kaynağı meyvecilikti. Meyvelerin bir kısmını yaş meyve olarak Erzurum’da satıyor, bir kısmını kurutup saklıyorlardı. Hahuli Deresi'nin yukarısında Tortum Çay'ına karışan Kisha-su adlı derede kesme taştan inşa edilmiş tek kemerli bir köprü vardı. Bu köprünün başında, yolun kıyısında kaba kesme taştan yapılmış bir kilise bulunuyordu. Hahuli Manastırı ise bu vadinin orta kesiminde inşa edilmişti.[6]

Hahuli köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde "Haho" (خاخو) adıyla Erzurum vilayetinin Tortum kazasına bağlı Azort nahiyesinin köylerinden biriydi.[13] Bu yerleşim 1940 genel nüfus sayımında Kisha nahiyesine bağlanmıştı ve nüfusu 671 kişiden oluşuyordu.[14] Hahuli veya Haho Türkçe olmadığı için köyün adı 1950'lerin ilk yarısında, buradaki bağ ve bahçelere atfen Bağlarbaşı olarak değiştirilmiştir. Nitekim 1955 genel nüfus sayımında köyün adı Bağlarbaşı olarak geçer.[15] Kısa süre sonra Bağbaşı adı verilen köyün 1965 yılında nüfusu 2.061 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 628 kişi okuma yazma biliyordu.[16]

Hahuli’de Hahuli Manastırı'na ait dinsel yapılar ve kale, köyün başlıca tarihsel yapılarıdır. Hahuli Manastırı bir ana kilise, 10 küçük kilise, surlar, başka yapılardan oluşmaktadır. Hahuli Manastırı, Matiane Kartlisa’da yer alan bilgiye göre Tao hükümdarı III. Davit (Kurapalati) tarafından kurulmuştur. İoane Okropiri’nin Matta İncili çevirisine (11. yüzyıl) düşülen nota göre manastır, Meryem Ana'ya adanmıştır. Buradaki Meryem Ana ikonu, Kurucu Davit’in öncülüğünde Hahuli’den Gelati’ye götürülmüştür. Manastırın ana kilisesi olan Hahuli Kilisesi, kubbeli bir yapıdır ve bugün büyük ölçüde ayaktadır. Duvar resimlerinin bazı kısımları günümüze ulaşmış olan kilise, günümüzde cami olarak kullanılmaktadır.[17] Manastırın yakınında Hahuli Kalesi yer alır. Kale vadiden geçen yolu kontrol etmek ve manastırı korumak amacıyla inşa edilmiş olmalıdır. 105 × 40 m ebatlarındaki kaleden geriye sadece yıkıntıları kalmıştır.[18]

1993 yılında Büyükşehir olan Erzurum’da, 2012 yılında 6360 Sayılı Yasa ile, tüm belde ve köylerin tüzel kişiliği kaldırılmıştır. Bu belde de Tortum Belediyesi’nin bir mahallesi olmuştur.[19] Bağbaşı'nın Belde iken Camii, Menderes, Sağlar, Sütlüpınar ve Taşmescit isimli 5 mahallesi vardı. 2012 yılı öncesi Bağbaşı'nın nüfusu bu 5 mahallenin toplam nüfusu olarak kayıtlara geçmiştir.

Coğrafya değiştir

Mahalle, Erzurum il merkezine 85 km, Tortum ilçe merkezine 18 km uzaklıktadır.[20] Mahalle, Tortum'un kuzeyinde olup,   numaralı Uzundere-Serdarlı il yoluna 2,8 km.lik bir köy yoluyla ulaşmaktadır.[21]

Nüfus değiştir

Yıllara göre mahalle nüfus verileri
2022 1.411[1]
2021 1.571[1]
2020 1.850[1]
2019 1.648[1]
2018 1.251[1]
2017 1.270[1]
2016 1.362[1]
2015 1.466[1]
2014 1.624[1]
2013 1.851[1]
2012 2.175[2]
2011 2.069[2]
2010 2.308[2]
2009 2.334[2]
2008 2.553[2]
2007 2.504[2]
2000 5.876[2]
1990 3.075[22]
1985 3.296[23]
1965 2.061[24]

Resim galerisi değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ a b c d e f g h i j k "Erzurum Tortum Bağbaşı Mahalle Nüfusu". Nufusune.com. 14 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023. 
  2. ^ a b c d e f g h "TÜİK Merkezi Dağıtım Sistemi Nüfus Verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ https://atlasbig.com.tr/erzurum-tortumun-mahalleleri 27 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. [yalın URL]
  4. ^ "Bagbasi, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 24 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023. 
  5. ^ "ხახი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 6 Eylül 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
  6. ^ a b "Ekvtime Takaişvili, 1917 Yılında Güney Gürcistan'da Arkeolojik Araştırma Gezisi (1917 წლის არქეოლოგიური ექსპედიცია სამხრეთ საქართველოში), Tiflis, 1960, s. 59". 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2023. 
  7. ^ "ხახა" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 6 Eylül 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
  8. ^ a b İbn-i Bibi, El-Evâmirü'l-Alâiyye fi'l-umûri'l-Alâiyye (Tıpkıbasım), Ankara, 1956, s. 483.
  9. ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis 1979, s. 289.
  10. ^ "İbni Bibi, El-Evâmirü'l-Alâiyye fi'l-umûri'l-Alâiyye (Hazırlayan: Mürsel Öztürk), II. Cilt, s. 36" (PDF). 23 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Aralık 2023. 
  11. ^ Tao (ტაო), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 92-94. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
  12. ^ "Yunus Özger, "XIX. Yüzyılda Tortum'un Nüfus Durumu", Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2006, Sayı: 2, s. 113-128". 18 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2023. 
  13. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 235.
  14. ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 252.
  15. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1955). "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). tuik.gov.tr. 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Ağustos 2022. 
  16. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 263.
  17. ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 48, 122-125, ISBN 978-9941-478-17-8.
  18. ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 288, ISBN 978-9941-478-17-8.
  19. ^ "6360 sayılı kanun". Resmî Gazete. 10 Aralık 2012. 19 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2022. 
  20. ^ "Bağbaşı Mahallesi". YerelNet.org.tr. 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023. 
  21. ^ "Bağbaşı to Serdarlı Yolu". Bağbaşı to Serdarlı Yolu. 24 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2023. 
  22. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020. 
  23. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 
  24. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 

Dış bağlantılar değiştir

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bağbaşı,_Tortum&oldid=32500406" sayfasından alınmıştır