Serasker
Osmanlı Devleti'nde 1826'da kurulan ve bugünkü Millî Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı 'na denk gelen devlet kurumu. 1880 yılında Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Riyaseti'nin(Günümüz Genelkurmay Başkanlığı) kurulması ile görevlerinin bir kısmını bu kuruma devretmiştir.
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Kuruluş tarihi | 15 Haziran 1826 |
| Önceki kurum | |
| Kapanış tarihi | 23 Temmuz 1908 |
| Sonraki kurum | |
| Türü | Bakanlık |
| Bağlılığı | Sadaret |
| Adres | Eski Saray (Bab-ı Seraskeri), İstanbul, Osmanlı Devleti |
| Alt birimler | |
"Baş" anlamındaki Farsça sözcük "ser" ile, Arapça "asker" sözcüklerinin birleştirilmesinden oluşturulan bu sözcük, "askerlerin başı, başasker" anlamına gelmektedir. Fâtih Kanunnâmesi’nde serasker terimi kullanılmamakla beraber o devirde de harplerde ordu komutanlarına serasker unvanı verildiği görülmektedir. Genelde ilk defa Kanûnî Sultan Süleyman döneminde İbrâhim Paşa’ya vezîriâzamlık yanında geniş yetkilerle seraskerlik unvanının tevcih edildiği belirtilir.[1]
Yeniçeri Ocağı'nın 1826 yılında II. Mahmud tarafından ortadan kaldırılmasından sonra orduyu avrupa standartlarında modernize çalışmaları doğrultusunda padişah tarafından seraskerlik makamının ihdas edilmesine karar verilmiş ve 15 Haziran 1826 tarihinde Rusçuklu Ağa Hüseyin Paşa ilk serasker olarak Bakanlar Kurulu'na dâhil olmuştur.
Bu bakan protokolde sadrazam ve şeyhülislamdan sonra üçüncü sırada geliyordu. Görev sahasına bugünkü Millî Savunma Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı, Kara Kuvvetleri Komutanlığı ve askerî okullar girmekteydi. Deniz kuvvetleri ile başta topçu ve istihkâm imalathaneleri olmak üzere askerî fabrikalar ise bu bakanlığın görev alanına dâhil değildi.[2] 1879-1884 yılları arasında Seraskerlik makamının adı Harbiye Nezareti olarak değiştirilmişse de daha sonra tekrar seraskerlik yapılmıştır.
Çoğu müşir (mareşal), bazıları ise vezir rütbesine sahip olan toplam 58 serasker Osmanlı Devleti'nin kabinesinde görev almışlardır. 5 Eylül 1891'den 23 Temmuz 1908'e dek seraskerlik görevini yürüten Mehmed Rıza Paşa son serasker olmuş, aynı tarihte Meşrutiyetin İlanını müteakip Harbiye Nezareti makamının oluşturulmasıyla seraskerlik de tarihe karışmıştır.
Bab-ı Seraskeri değiştir
II. Mahmud tarafından seraskerlik makamı oluşturulduktan sonra bu makama önce Ağa Kapısı sonra ise 1836 yılında Eski Saray yapısı karargah olarak kullanılmak üzere tahsis edilmiştir. II. Mahmud devrinde buraya büyük bir ahşap karargah ve büyük bir kapı inşa ettirilmiştir. Günümüzde İstanbul Üniversitesinin Beyazıt Kampüsünün Süleymaniye Camii tarafında yer alan kuzey kapısının bu kapı olduğu düşünülmektedir. Ancak kapı üzerinde herhangi bir kitabe yoktur.
Sultan Abdulaziz zamanında Eski Saray bölgesinde II. Mahmud tarafından yaptırılan ahşap yapılar yıktırılmış ve yerine Fransız Mimar Bourgeois tarafından 1864-1866 arasında büyük bir bina inşa edilmiştir. Bu bina günümüzde İstanbul Üniversitesi Rektörlük Binası olarak kullanılmaktadır.
Günümüzde İstanbul Üniversitesi Beyazıt Kampüsü giriş kapısı olarak kullanılan yapı da 1865 yılında yine Sultan Abdülaziz tarafından Seraskerlik makamının giriş kapısı olarak yaptırılmıştı. Kapının üzerinde arap harfleriyle Dâire-i Umûr-ı Askeriyye yazmaktadır. En üst kısımda Sultan Abdülaziz'in tuğrası, bunun sağında Fetih sûresinin birinci âyeti (إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا Biz sana apaçık bir fetih yolu açtık),solunda ise aynı sûrenin üçüncü âyeti (وَيَنْصُرَكَ اللَّهُ نَصْرًا عَزِيزًا Seni kıymetli bir zaferle destekledik) yazılıdır. Altında ise Şefik Bey’in imzası ile 1282 (1865) tarihi yer alır.Yeşil zemin üzerine altın varakla yazılmış bu kitâbe düzeni kapının iç tarafında da yer almakta, ancak burada Kazasker Mustafa İzzet Efendi’nin hattıyla tarih beyti, Askere Nüzhet kulu tebşîr eder târîhini / Lutf-i Şâh Abdülazîz açtı der-i nasr-ı azîz olan manzume bulunmaktadır.[3]
Seraskerler listesi değiştir
Seraskerlerin listesi şöyledir:[4][5]
- Ağa Hüseyin Paşa (1826-1827)
- Koca Hüsrev Mehmed Paşa (1827-1836)
- Damat Gürcü Halil Rifat Paşa (1836-1838)
- Damad Mehmed Said Paşa (1838-1839)
- Damat Gürcü Halil Rifat Paşa (1839-1840)
- Mustafa Nuri Paşa (1840-1842)
- Çerkes Hafız Mehmed Paşa (1842-1843)
- Darbhor Mehmed Reşid Paşa (1843)
- Hasan Rıza Paşa (1843-1845)
- Süleyman Refet Paşa (1845-1846)
- Koca Hüsrev Mehmed Paşa (1846-1847)
- Damad Mehmed Said Paşa (1847-1848)
- Hasan Rıza Paşa (1848-1849)
- Damad Mehmed Ali Paşa (1849-1851)
- Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa (1851-1853)
- Damad Mehmed Ali Paşa (1853-1854)
- Hasan Rıza Paşa (1854-1855)
- Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa (1855)
- Hasan Rıza Paşa (1855-1857)
- Mühendis Mehmed Kâmil Paşa (1857)
- Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa (1857)
- Hasan Rıza Paşa (1857-1861)
- Mehmed Namık Paşa (1861)
- Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa (1861-1863)
- Mehmed Raşid Paşa (1863)
- Keçecizade Fuat Paşa (1863)
- İbrahim Halil Paşa (1863)
- Hüseyin Avni Paşa (1863-1866)
- Çırpanlı Abdülkerim Nadir Paşa (1866)
- Hasan Rıza Paşa (1866-1867)
- Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa (1867-1869)
- Mehmed Namık Paşa (1869)
- Hüseyin Avni Paşa (1869-1871)
- Ahmed Esad Paşa (1871-1872)
- Çırpanlı Abdülkerim Nadir Paşa (1872)
- Fosfor Mustafa Sıdkı Paşa (1872)
- Mehmed Yaver Paşa (1872)
- Ahmed Esad Paşa (1872-1873)
- Hüseyin Avni Paşa (1873-1874)
- Çırpanlı Abdülkerim Nadir Paşa (1874-1875)
- Ali Saib Paşa (1875)
- Hüseyin Avni Paşa (1875)
- Hasan Rıza Paşa (1875-1876)
- Derviş İbrahim Paşa (1876)
- Çırpanlı Abdülkerim Nadir Paşa (1876)
- Hüseyin Avni Paşa (1876)
- Çırpanlı Abdülkerim Nadir Paşa (1876)
- Mehmed Redif Paşa (1876-1877)
- Mahmud Celaleddin Paşa (1877)
- Mehmed Rauf Paşa (1877-1878)
- İstanbullu Mehmed İzzet Paşa (1878)
- Mahmud Celaleddin Paşa (1878)
- Gazi Osman Paşa (1878-1880)
- Hüseyin Hüsnü Paşa (1880)
- Gazi Osman Paşa (1880-1881)
- Hüseyin Hüsnü Paşa (1881)
- Gazi Osman Paşa (1881-1885)
- Ali Saib Paşa (1885-1891)
- Gazi Osman Paşa (1891)
- Mehmed Rıza Paşa (1891-1908)
Kaynakça değiştir
- ^ TDV İslam Ansiklopedisi, "Serasker Maddesi". 4 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2024.
- ^ Öztuna, Yılmaz, "Devletler ve Hanedanlar" Cilt:2, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara (1996), s.1009
- ^ TDV İslam Ansiklopedisi, "Bab-ı Seraskeri Maddesi". 3 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2024.
- ^ Sicil-i Osmani, Mehmet Süreyya, Yayına Hazırlayan: Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996, Sayfa:1770-1771, ISBN 975-333-038-3.
- ^ Son Dönem Osmanlı Erkan ve Ricali (1839 - 1922) Prosopografik Rehber, Sinan Kuneralp, ISIS Press, İstanbul, ISBN 9784281181, 1999