Azeri alfabesi

Azerbaycan Türkçesi için kullanılan Latin harfli alfabe
(Azerbaycan alfabesi sayfasından yönlendirildi)

Azerbaycan alfabesi (AzericeAzərbaycan əlifbası), Azerbaycan'da ilk olarak 1929 yılında kullanılmaya başlanan ancak 1939 yılında Sovyetler'in reddetmesi nedeniyle kullanımdan kaldırılan[1] ve ülkenin bağımsızlığıyla 1991'den bu yana yeniden Azericenin yazımında kullanılmaya başlanan Latin alfabesine dayanan alfabedir. Azerice, Yakutçadan sonra Latin alfabesiyle yazılan ikinci Türk dilidir.

İran'da, Güney Azerbaycan dili için değiştirilmiş bir Farsça yazı kullanılmıştır ve günümüzde de kullanılmaya devam etmektedir.[2]

Tarih ve Gelişme

değiştir
 
Mehdi Hüseyinzade'nin şiiri (İtalya, 1944)

10. yüzyılda İslamiyeti kabul eden Selçuklu Hanedanı gibi diğer Oğuz boyları da Arap alfabesini kullanmaya başlamışlardı. Güney Azerbaycan (Azerice: جنوبی آذربایجان - گونئی آذربایجان; Cənubi Azərbaycan)'da Azeriler, Farsça öğrenim görme mecburiyetinde kalmışlar ve Arap alfabesini öğrenmişlerdir.İran'daki Azerbaycan Türkleri günümüzde de Arap alfabesini kullanmaktadırlar.

19. yüzyılda Azeri aydınlarından olan Mirza Fetali Ahundov (Az: Mirzə Fətəli Axundov), Arap alfabesini değiştirip, yerine yeni bir Latin alfabesi getirmiştir. En son 1922 yılında, Bakü'de Yeni Türk əlifba komitəsi (Јени түрк əлифба комитəси; Yeni Türk Alfabe Komitesi) tarafından yeni bir Latin alfabesi oluşturuldu.

1929'dan 1939'a kadar

Aa, Bв, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ƣƣ, Hh, Ii, Ьь, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Ɵɵ, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Vv, Xx, Yy, Zz, Ƶƶ

1939'dan 1958'e kadar

Аа, Бб, Вв, Гг, Ғғ, Дд, Ее, Ёё, Әә, Жж, Зз, Ии, Йй, Кк, Ққ, Лл, Мм, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Һh, Цц, Чч, Ҷҷ, Шш, Щщ, ъ, Ыы, ь, Ээ, Юю, Яя, ' (apostrof)

1958'den 1991'e kadar

Аа, Бб, Вв, Гг, Ғғ, Дд, Ee, Әә, Жж, Зз, Ии, Ыы, Јј, Кк, Ҝҝ, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Һһ, Чч, Ҹҹ, Шш, ' (apostrof)

1991'den 1992'ye kadar

Aa, Ää, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz

1992'den sonra

Aa, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz

Azerbaycan alfabesi, ə, x ve q harfleri haricinde Türk alfabesinin aynısıdır.

Transliterasyon Tablosu
Arap Latin Latin Kiril Latin IPA
İran'daki Azeriler ve 1929'a kadar tüm Azeriler 1929–1933 1933–1939 1939–1991 1991'den beri
آ،ﺍ A a A a А а A a [ɑ̞/ɑ̞ː]
B b B b Б б B b [b]
C c Ç ç Ҹ ҹ C c [d͡ʑ]
چ Ç ç C c Ч ч Ç ç [t͡ɕ/t͡ɕʰ]
D d D d Д д D d [d]
ائ E e E e Е е E e [e/e̞]
ه/اَ Ə ə Ə ə Ә ә Ə ə [æ]
F f F f Ф ф F f [f]
گ Ƣ ƣ G g Ҝ ҝ G g [ɟ]
G g Ƣ ƣ Ғ ғ Ğ ğ [ɣ/ʁ (ʕ/ʢ)]
H h H h Һ һ H h [h/hˁ]
X x X x Х х X x [x/χ]
ایٛ I̡ ı̡ Ь ь Ы ы I ı [ə]
ای I i I i И и İ i [i/ɪ]
ژ Ƶ ƶ Ƶ ƶ Ж ж J j [ʒ]
ك Q q K k К к K k [c/cʰ/k (ç)]
ق K k Q q Г г Q q [g/ɢ]
ل L l L l Л л L l [l/ɫ]
م M m M m М м M m [m]
ن N n N n Н н N n [n]
ڭ N̡ n̡ N̡ n̡[3] [ŋ/ɴ]
اوْ O o O o О о O o [ɔ]
اؤ Ɵ ɵ Ɵ ɵ Ө ө Ö ö [œ]
پ P p P p П п P p [p/pʰ]
R r R r Р р R r [ɾ/r]
ﺙ,ﺱ,ﺹ S s S s С с S s [s]
З з Ş ş Ш ш Ş ş [ʃ/ʂ/ɕ]
ﺕ,ﻁ T t T t Т т T t [t/tʰ]
اوُ Y y U u У у U u [u]
اﻭٚ U u Y y Ү ү Ü ü [y]
و V v V v В в V v [v]
ي J j J j Ј ј Y y [j]
ﺫ,ﺯ,ﺽ,ﻅ Z z Z z З з Z z [z]
ع,ء ' ' ' ' [ʔ/ː]

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Hatcher, Lynley (July 2008). "Script change in Azerbaijan: acts of identity". International Journal of the Sociology of Language, 192. s. 106. doi:10.1515/IJSL.2008.038. 
  2. ^ Heyat, Javad (2001). "اوُرتوقرافی سمیاری نین آلدیغی قرارلار" [Azeri Arabic Turk standard of writing] (PDF). 19 Mart 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  3. ^ 1938'de alfabeden çıkarıldı

Dış bağlantılar

değiştir