30 Mayıs 1876 Darbesi

30 Mayıs 1876 Darbesi
	Osmanlı İmparatorluğu gerileme dönemi
	; Abdülaziz'in tahttan indirilmesinin ardından iki darbeciyle olan fotoğrafı
Tarih	30 Mayıs 1876
Bölge	İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Sonuç	Bâb-ı Âli zaferi Abdülaziz tahttan indirildi;
Taraflar
Osmanlı İmparatorluğu	Bâb-ı Âli ; Modern Osmanlı ordusu ; Yeni Osmanlılar
Komutanlar ve liderler
Abdülaziz ; Pertevniyal Sultan ; Nedim Paşa	Midhat Paşa; Hüseyin Avni Paşa; Süleyman Hüsnü Paşa; Mehmed Rüşdi Paşa; Hasan Hayrullah Efendi

30 Mayıs 1876 Darbesi, Osmanlı padişahı Abdülaziz'in tahttan indirilmesiyle sonuçlanmış bir hükûmet darbesidir.

Darbenin arka planı

Abdülaziz'in padişahlığının son dönemlerinde ekonomik durum gitgide kötüye gitmekteydi. 1875 yılında Sırbistan, Ege Adaları, Mısır, Karadağ, Romanya ve Bosna-Hersek'te Osmanlı Devleti'ne karşı isyanlar çıktı. 1876 yılının Nisan ayında Panagürişte bölgesinde patlak veren Bulgar İsyanları bütün Orta Dağ bölgesine yayıldı. Bölgede yaşayan 1.000 civarında Müslüman halk, isyancı Bulgarlar tarafından öldürüldü^[1] Bunun üzerine Rusya tarafından Kafkasya'dan atılarak bölgeye göçe zorlanmış Çerkesler ve Abazalar gibi Kafkasyalı Müslümanlarla Bulgarlar arasında karşılıklı katliamlar yaşandı. Bu katliamlar Avrupa'da tek taraflı olarak Bulgarlar'a karşı yapılmış gibi değerlendirilerek Osmanlı Devleti hakkında olumsuz bir hava oluşmasına neden oldu.

Bunun üzerine Avrupa ülkelerinin Osmanlı Devleti'ne karşı çeşitli müdahalelerde bulunması Osmanlı halkı arasında rahatsızlık yarattı. 9 Mayıs 1876 günü Fatih medreselerindeki öğrenciler gösteri yaptılar. Göstericilerin sayısı kısa zamanda 5.000'e ulaştı^[2] 12 Mayıs günü sadrazam Mahmut Nedim Paşa görevden alınarak yerine Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa getirildi. Ayrıca Hasan Fehmi Efendi'nin yerine Hasan Hayrullah Efendi şeyhülislam oldu. Hüseyin Avni Paşa da serasker yapıldı. Ancak gösteriler sona ermedi. 17 Mayıs günü Fatih ve Beyazıt meydanlarında tekrar gösteriler yapıldı.

Darbe

Darbeden 1 gün önce 29 Mayıs 1876 günü Yeni Osmanlılar Cemiyeti başkanı Midhat Paşa, serasker Hüseyin Avni Paşa, Harbiye Mektebi Nazırı Süleyman Hüsnü Paşa, Şûra-ı Askerî Reisi Mehmed Redif Paşa, yeni Şeyhülislam Hasan Hayrullah Efendi'den padişahın indirilmesi için bir fetva aldılar. Böylece darbenin ertesi gün yapılması için her şey hazırdı.

30 Mayıs günü Harbiye Mektebi öğrencileri Süleyman Paşa'nın emrinde, Taşkışla ve Gümüşsuyu kışlalarındaki askerler ise İstanbul ordu komutanı Refik Paşa'nın emrinde harekete geçtiler. Medrese öğrencileri de bu gruba katıldılar. Dolmabahçe Sarayı'nı çember altına alındı. Tahttan indirilen Abdülaziz bir kayıkla saraydan uzaklaştırıldı. Yerine V. Murad Osmanlı padişahı ilan edildi.

Darbe sonrası

Feriye Sarayları'nda gözaltına alınan devrik padişah 4 Haziran günü bilekleri kesilmiş bir şekilde ölü bulundu. Abdülaziz'in eşlerinden Neşerek Kadınefendi 11 Haziran'da öldü. Bu olaylardan Abdülaziz'i tahttan indiren devlet görevlilerini sorumlu tutan Neşerek Hanım'ın kardeşi Çerkes Hasan 15 Haziran 1876 günü Midhat Paşa'nın konağına giderek hükûmet toplantısını bastı.^[3]^[4] Serasker Hüseyin Avni Paşa'yı ve Hariciye Nazırı Mehmed Raşid Paşa'yı öldürdü. Midhat ve Ahmed Paşaları da öldürmek için kovaladı. Çerkes Hasan yakalanana kadar 5 kişi ölü yatıyordu. Bu olay üzerine zaten ruhsal bir bunalımda olan padişah V. Murad'ın durumu daha da kötüleşti. 31 Ağustos'ta Şeyhülislamdan tekrar bir fetva alınarak V. Murad tahttan indirildi ve yerine kardeşi II. Abdülhamid geçirildi.

Galeri


Darbenin liderlerinden Midhat Paşa	Darbe sonrası tahttan indirilen Abdülaziz'in bir portresi	Darbenin liderlerinden Hüseyin Avni Paşa

Kaynakça

^ McCarthy, Justin: The Ottoman Peoples and the end of Empire; London, 1981; sayfa: 44.
^ "Abdülaziz'i tahttan eden hükümet darbesi". 10 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2010.
^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2010.
^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2010.

İlgili kitaplar

Yılmaz Öztuna, Bir Darbenin Anatomisi, Babıali Kültür Yayınları; ISBN 975-8486-46-2; İstanbul 2003

[1] McCarthy, Justin: The Ottoman Peoples and the end of Empire; London, 1981; sayfa: 44.

[2] "Abdülaziz'i tahttan eden hükümet darbesi". 10 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2010.

[3] "Arşivlenmiş kopya". 17 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2010.

[4] "Arşivlenmiş kopya". 17 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]