Şirin Tekeli
Şirin Tekeli (28 Şubat 1944, Ankara - 13 Haziran 2017, Bodrum) Türkiye'deki ikinci dalga kadın hareketinin içinde öncü olmuş kadın hakları savunucusu, feminist yazar ve aktivist.[1]
| Şirin Tekeli | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 28 Şubat 1944 Ankara, Türkiye |
| Ölüm | 13 Haziran 2017 (73 yaşında) Bodrum, Muğla, Türkiye |
| Meslek | Akademisyen, yazar, çevirmen, aktivist |
| Vatandaşlık | Türkiye |
| Eğitim | Lozan Üniversitesi |
| Konu | Kadın hakları |
| Önemli eser | David Easton'un Sistem Teorisine Katkısı Üzerine Bir İnceleme |
| Önemli ödülleri | Ordre des Palmes Académiques |
Kadınların siyasi karar alma mevkilerinde daha fazla bulunması, bu karar alıcı odaklara daha fazla girmesi için çalıştı. Eserlerinin yanı sıra Fransızca ve İngilizceden çevirileriyle de Türkçe feminist literatüre katkılar yaptı.
Hayatı değiştir
Gençliği değiştir
1944 yılında Ankara'da doğdu. İki felsefe öğretmeninin tek çocuğudur. Annesi Hayrünisa Köni İstanbul Üniversitesi'nde felsefe okumuş ve 30 yıldan fazla liselerde felsefe öğretmeni olarak çalışmış bir feministtir.[2] Babası Yunus Kazım Köni döneminin önemli bürokratlarındandır ve İlköğretim Genel Müdürlüğü görevinde de bulunmuştur.[3]
Şirin Tekeli, Ankara Kız Lisesi'nin fen bölümüne devam ettiği yıllarda yoğun bir şekilde edebiyat ve felsefe kitaplarını okumaya başladı. 1961 yılında liseyi bitirdikten sonra döviz sınavını kazanarak Paris'e gitti ve ilk önce Fransızca öğrendi, 1962 yılında da hukuk okumaya başladı. Şehirdeki politik ortamın hareketli olması, terör, çatışmalar yaşanması hem de okuduğu bölümde umduğunu bulamaması gerekçeleriyle Paris'ten ayrıldı. Lozan Üniversitesi'nde Sosyal ve Siyasal Bilimler okumaya başladı.
Akademisyen değiştir
1967 yılında öğrenimini bitirip İstanbul'a döner ve aynı yıl İstanbul Üniversitesi'nin İktisat Fakültesi Siyaset Bilimi Kürsüsü’ne girdi. Bu dönemde öğrencilik döneminden tanıdığı eşi Ahmet Tekeli ile evlendi. 1973 yılında David Easton'un Sistem Teorisi merkezli doktora çalışmasını tamamladı. Kadınların siyasete katılması konusundaki doçentlik tezini 1978 yılında bitirdi. Doçentliği sonrasında seçimler üzerine çalışmaya başladı, Fransız hükûmetinden burs alarak Fransa Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi'nde (Centre National de la Recherche Scientifique - CNRS) ‘haritalama’ (cartographie) tekniğini öğrendi. Bu merkezdeki çalışmalarında bir yandan Türkiye’nin bütün seçim verilerini bilgisayara işlerken, bir yandan da Jean Ranger ve ekibi ile birlikte ‘şehirde’ seçim sosyolojisi konusunu inceledi. 1980-1981 ders yılında üniversitede İstanbul’a uyarlanmış bir siyaset sosyolojisi semineri gerçekleştirdi.
12 Eylül sonrası değiştir
1980 askeri darbesi sonrasında kurulan YÖK'ün "sosyal bilimlerde ‘düşünce ve araştırma’ özgürlüğünü budamasını, tamamen ordu benzeri bir dikey örgüt yapısı kurmasını, bilim yapmak yerine resmi ideolojiyi öğretmek amacını gütmesini, öğrencileri ve öğretim görevlilerini siyaset-dışılaştıırmasını" protesto etmek için 1981 yılında üniversitedeki görevinden istifa etti.
Üniversiteden ayrıldıktan sonra, yazar, redaktör ve çevirmen olarak çalışmaya başladı. Kadınlarla ilgili Eşitlik Politikaları konulu bir araştırma gerçekleştirdi. 1981 yılında Yazarlar Kooperatifi, YAZKO'nun davetiyle feminist yayınları çevirmek üzere bir grubun içinde yer aldı. Bu grup bir yandan bilinç yükseltme grubu deneyimine olanak verirken, bir yandan da feminizmin terminolojisini Türkçede oluşturmak gibi önemli bir işlev görmüştür.
Tekeli'nin 1982 yılında Kadınlar ve Siyasal-Toplumsal Hayat adıyla kitap olarak yayınladığı doçentlik tezi, Türkiye'de kadınların politik ve toplumsal alanda marijinalleşmesi üzerine Türkçe yayınlanan ilk kitaptır.
Aktivizmi değiştir
Tekeli, 1985'te Kadınlara Karşı Her Türlü Ayırımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi 'nin uygulanmasını talep eden dilekçe kampanyasını, Medeni Kanun reformu mücadelesini başlattı.
1987’deki Aile İçi Şiddete Karşı Yürüyüş ve Kariye Şenliği ile başlayan, 1989'da Mor İğne Kampanyası ile devam eden, genç kadınların, taşralı kadınların, Kürt kadınların katılmalarıyla gerçek anlamda bir toplumsal harekete dönüşen aktivitelerin içinde yer aldı.
1989'da Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı'nın kuruluş çalışmalarına katıldı. Şirin Tekeli'den başka Aslı Davaz Mardin, Füsun Akatlı, Jale Baysal ve Füsun Ertuğ Yaraş'dan oluşan kurucu kadro, 14 Nisan 1990'da İstanbul Belediyesi'ne ait Fener'deki tarihi binada Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi'ni hizmete açtı.[4]
1990'da genç feminist araştırmacıların çalışmalarını bir araya getiren bir derleme olan 1980’ler Türkiye’sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar kitabını hazırladı. Bu kitap Almanca ve İngilizce olarak da yayımlanmıştır.
Tekeli, 1997 yılında KA-DER (Kadın Adayları Destekleme Derneği), Ana Kültür Kooperatifi ve Winpeace -Türk ve Yunan Kadınları Barış Girişimi'nin oluşumunda kurucu olarak yer aldı. 2012 yılında ölen eşi Ahmet Tekeli'nin ona bıraktığı miras ile Şirin-Ahmet Tekeli Kadın Hukukçuları Destekleme Vakfı'nı (KAHUDEV) kurulmasını sağladı. Bu Vakıf hukuk öğrencisi veya hukuk alanında faaliyet gösteren kadınların bilimsel ve mesleki gelişimlerine destek olmak amacıyla burslar verir.[5]
Üniversiteden ayrıldıktan sonra hayatını kazanmak için çeviri yaptı. 2011 yılına kadar, Fransızca ve İngilizceden çoğu kadınlar ve demokrasi ile ilgili 25 kitabı Türkçeye kazandırdı.
1996 yılında kendisine Fransa Kültür Bakanlığı'nın Akademik Palmiye Ödülü Ordre des Palmes Académiques verildi.[6] 2008 yılında Baskın Oran'ın başlattığı Ermenilerden özür diliyorum kampanyasına destek verdi.
Şirin Tekeli, beyin tümörü tedavisi gördüğü Bodrum'da 13 Haziran 2017 günü ölmüştür.[7] Şirin Tekeli, ölmeden önce bedenini, bilimsel araştırmalarda kullanılması için Cerrahpaşa Tıp Fakültesi'ne bağışlamıştır.[7] Bu sebeple cenaze töreni düzenlenmedi.[7]
Çalışmaları değiştir
- 1986: İnsan Hakları Derneği kurucu üyesi.
- 1989: İstanbul Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı kurucu üyesi.
- 1990: İstanbul Mor Çatı Kadın Sığınağı kurucu üyesi.
- 1993: Türkiye Helsinki Yurttaşlar Derneği kurucu üyesi.
- Toplum ve Bilim yazarı.
- 1997: KA-DER, Kadın Adayları Destekleme ve Eğitme Derneği.
- 2012: Kazete Bağımsız Kadın Gazetesi yazarı.[8]
Kitapları değiştir
- Türkçe
- David Easton'un Sistem Teorisine Katkısı Üzerine Bir İnceleme. İstanbul 1976
- Kadınlar ve Siyasal-Toplumsal Hayat. İstanbul 1982
- Kadınlar İçin. İstanbul 1988
- 80'ler Türkiye'sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar. İstanbul: İletişim 1990, 1995, 2010.
- Meryem Koray ile: Devlet-Kadın-Politika. İstanbul: TÜSES 1991
- Feminizmi Düşünmek, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2017.
- Almanca
- Frauen in der türkischen Politik, in: Die Frau in der türkischen Gesellschaft. Abadan-Unat, N. (Hg.), Frankfurt 1985
- Frauen in der Türkei der 80er Jahre, in: Aylâ Neusel, Şirin Tekeli, Meral Akkent (Hg.): Aufstand im Haus der Frauen. Frauenforschung aus der Türkei. Berlin, 1991.
- Die Neue Frauenbewegung in der Türkei der 80er Jahre, In: Ayşe Esin, Anıl Kaputanoğlu, Ozan Kesim, Mine Kırbıyık (Hg.): Türkische Frauenbewegung. Karlsruhe, 1992.[9]
- İngilizce
- Women in Modern Turkish Society. Zed Books, 1994.
Çevirileri değiştir
- Maurice Duverger: Siyaset Sosyolojisi. İstanbul: Varlık 1982.
- Andree Michel: Feminizm. İstanbul: Kadın Çevresi 1986.
- Alain Rouquié: Latin Amerika'da Askeri Devlet. İstanbul: Alan 1986
- 19. y.y. Feminizminden seçmeler. İstanbul: Afa, 1987
- Edgar Morin: Avrupa’yı Düşünmek. İstanbul: Afa, 1989
- Elisabeth Badinter: Biri Ötekidir. Afa, 1992
- Diane Scully: (L. Aytek ile birlikte), Tecavüz. Metis, 1994
- Immanuel Wallerstein: Sosyal Bilimleri Açın. Metis Yayınları, İstanbul, 1996
- Halide Messaudi: Cezayir'de Kadın Olmak. Metis, 1996
- Nora Şeni: Marie ve Marie : Konstantiniye'de Bir Mevsim (Marie Et Marie: Une Saison a Constantinople). İletişim, 1999
- Sosyal Bilimleri Açın, Wellerstein ve ekibi, Metis, 2014, 10. baskı
- Stefanos Yerasimos: Milliyetler ve sınırlar. İstanbul: İletişim 2000 (2014, 6. basım)
- Barrington Moore: Diktatörlüğün ve Demokrasinin Toplumsal Kökenleri Çağdaş Dünyanın Yaratılmasında Soylunun ve Köylünün Rolü (Social Origins of Dictatorship and Democracy: Lord and Peasant in the Making of the Modern World). İmge Kitabevi Yayınları; İstanbul 2003
- Juliet Mitchell: Kadınlar - En Uzun Devrim (Women: The Longest Revolution). Feminist Kitaplık. Agora Kitaplığı, 2006
- Germaine Tillion: (N. Sirman ile birlikte), Harem ve Kuzenler (Le harem et les cousins). Metis, 2006
- Nora Şeni: Seni Unutursam İstanbul. Kitap Yayınevi; İstanbul Kitapları; İstanbul, 2008
- Semih Vaner (der.): Yirmibirinci Yüzyıl Başında Türkiye. Kitap Yayınevi 2009
- Stefanos Yerasimos: Konstantiniye ve Ayasofya Efsaneleri (La fondation de Constantinople et de Sainte Sophie dans les traditions turques). İletişim, 2010, 2014 6. baskı
- Dejanirah Couto: Harp ve Sulh - Avrupa ve Osmanlılar. Kitap Yayınevi, 2010
- Ali Kazancıgil: Türkiye Üzerine Basmakalıp Düşünceler. Kitap Yayınevi, 2010
- Muhteşem Süleyman'ın İmparatorluğunda, Nicolas de Nicolay, (çeviri Şirin Tekeli ve Menekşe Tokyay), Kitap Yayınevi, 2014
- Edgar Morin, Mauro Ceruti, Bizim Avrupamız, İletişim, 2014. 1. baskı
Adına Konulan Ödüller değiştir
Sabancı Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Merkezi (SU Gender), Kasım 2017'den başlayarak her yıl Türkiye’de kadın ve toplumsal cinsiyet çalışmalarının öncülerinden olan Tekeli adına Şirin Tekeli Araştırma Ödülü vermektedir. Doktora öğrencileri ile doktora derecesini tamamlamış araştırmacıların toplumsal cinsiyet ve kadın çalışmaları alanında çalışabilmeleri için proje ödülü vermektedir. Her yıl yapılan bir toplantıda ödül sahipleri tanıtılmaktadır.[10]
Kadın Adayları Destekleme Derneği (Ka.Der) ve İstanbul Gedik Üniversitesi'nin birlikte düzenlediği 'Şirin Tekeli Yerel Yönetimler Akademisi' adlı bir çalışma da 2018'den başlayarak her yıl yapılmaktadır. Yerel yönetimlere katılımda toplumsal cinsiyet eşitliği bakış açısına sahip kadın sayısını arttırmaya katkıda bulunmak amacıyla düzenlenmektedir.[11]
Kaynakça değiştir
- ^ "Feminist Way of Organization" (PDF). Turkish Journal of Politics (İngilizce). Fatih Üniversitesi. 2011. s. 6. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2012.
- ^ '78 Yaşında Bir Feministle Söyleşi', Feminizmi Düşünmek. Şirin Tekeli. Bilgi Üniversitesi Yayınları. Ocak 2017. ss. 89-99.
- ^ "Siyaset Biliminde Yeni Bir Soluk" (pdf). İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. İstanbul Üniversitesi. 2009. s. 109. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2012.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Hakkımızda". Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı. 30 Nisan 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2021.
- ^ "VAKFA İLİŞKİN BİLGİLER". KAHUDEV. 5 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2021.
- ^ "Şirin Tekeli" (İngilizce). answers.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2012.
- ^ a b c "Kadın hareketi yasta... Şirin Tekeli hayatını kaybetti". Hürriyet Gazetesi. hurriyet.com.tr. 13 Haziran 2017. 19 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2017.
- ^ "Yazarlar". Kazete Bağımsız Kadın Gazetesi. 13 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2012.
- ^ "Die neue Frauenbewegung in der Türkei der 80er Jahre" (Almanca). eudot.eu. 25 Nisan 1992. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2012.
- ^ "Şirin Tekeli Araştırma Ödülü". Sabancı Üniversitesi. 2017. 16 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2021.
- ^ "Şirin Tekeli Yerel Yönetimler Akademisi Başlıyor". BİANET. 31 Aralık 2018. 2 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2021.