Şark Tiyatrosu
Şark Tiyatrosu (Arevelyan Tadron), Tanzimat döneminde İstanbul'da kurulmuş bir tiyatro topluluğu.
| Şark Tiyatrosu | |
|---|---|
| Kurucu | Arakel Altunduryan |
| Kuruluş tarihi | 1859 |
| Kapanış tarihi | 1867 |
| Konum | Beyoğlu, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
Osmanlı Devleti'ndeki ilk profesyonel tiyatro topluluğu olarak bilinir. 1859 yılında Osmanlı tebası Ermeni tiyatrocular tarafından kuruldu. Daha sonra ünlü Tokatlıyan Oteli'nin inşa edildiği yerde bulunan Alcazar de Byzance adlı yapıda Ermenice, Türkçe ve İtalyanca temsiller verdi. Ağırlıklı olarak melodramlar, komediler sahneledi. Birçok yeni ve amatör oyuncunun sahneye çıkmasına olanak tanıması açısından tiyatro tarihinde önemli yeri vardır.
Arka plan değiştir
Venedik açıklarındaki San Lazzaro Adası'nda bulunan Mıkhitarist Manastırı'nda 19. yüzyıl ortasında Anadolu'nun pek çok yerinden gelen Osmanlı tebası Ermeni gençler öğrenim görmüş ve eğitim amacıyla organize edilen tiyatro faaliyetleri yoluyla tiyatro sanatını öğrenmişti. Eğitimlerini tamamladıkta nsonra İstanbul'a dönen bazı Ermeni gençler İstanbul'da öncü nitelikte küçük tiyatro grupları kurdular.[1]
Tarihçe değiştir
1859'da Hasköy'de bir tiyatro binası inşa eden ancak İstanbul'da tiyatro yapma hakkı padişah fermanıyla Naum Efendi'ye verilince tiyatrosunu kapatmak zorunda kalan Arakel Altınduryan, 1861'de kardeşlerinin desteği ile Cadde-i Kebir üzerindeki Café Oriental adlı yapıyı kiralayıp, tiyatroya dönüştürdü;[2] burada muntazam temsiller vermek için hükûmetten izin aldı.
Şark Tiyatrosu (Arevelyan Tadron) adını alan topluluk,[3] ilk oyununu 15 Aralık 1861 tarihinde sahneledi.[4] Sahnelenen ilk oyunlar, İki Ahbap Çavuşlar ve Punçinella idi.
Topluluğun belli başlı oyuncuları Acemyan, S., Agavni Papazyan, Bedros Magakyan, Beşiktaşlıyan, David Triyans, Hovannes Acemyan, Kalus Dernogasyan, Licezi, Osep Çeraz, Romanos Sedefçiyan, Serope Benliyan, Mardiros Mmakyan, Terziyan, Tığlıyan idi.[4] Sonradan Güllü Agop olarak meşhur olan Agop Vartovyan 1862 yılında topluluğa girdi ve ilk olarak Victor Hugo'nun Kral Eğleniyor adlı eserinde oynadı. İlk kadın oyuncular olan Arusyak ve Ağavni Papazyan kardeşler ile Mariam Dzağikyan ilk defa Şark Tiyatrosu'nda sahneye çıktı.[3]
Tiyatronun ilk rejisörü Bedros Mağakyan idi. Çok kısa bir süre sonra Sinyör Asti adlı tecrübeli bir İtalyan tiyatrocu, rejisör olarak görev yaptı. Sinyör Asti, Şark Tiyatrosu'nda heveslilere muntazam tiyatro dersleri verdi.[5]
Şark Tiyatrosu, perdesini birkaç yıl açık tutabildi. Repertuarında yabancı komedilere, melodilere, trajediler yer verdi. Ermenice oyunların yanında Türkçeye çevrilmiş oyunlar da oynadı.
Aralarında geçimsizlikler olan oyuncuların yavaş yavaş ayrılması ile dağılmaya başlayan topluluk, 1862- 1863 sezonunda Moliere ve Voltaire'in eserlerini oynadı. Bu sezonda sahneledikleri tek telif eser, S. Tığlıyan'ın Elonara'sı oldu. Oyunlara ilgi gitgide azaldı ve tiyatro kapandı. Birçok oyuncu İzmir'deki Vaspuragan Topluluğu'na katıldı.
1864'te Sultan, Şark Tiyatrosuna yardımda bulundu, Altınduryan kardeşler tiyatro binasını yıkarak yeniden yaptılar.[4] Tiyatronun başına Sırabyan Hekimyan getirildi. Hekimyan, tiyatroyu tekrar ayağa kaldırmaya çalıştı ancak başarılı olamadı. 1866'da Simon Tıngır isimli bir Ermeni Şark tiyatrosunu yeniden faaliyete geçirdi; tekrar Ermenice oyunlar sahnelemeye başladı.[5] Tiyatro 1867 yılında kapandı.[6]
Şark Tiyatrosu binası değiştir
Şark Tiyatrosu'nun mekanı olan “Café Oriental” adlı yapı, 1861'de tiyatroya dönüştürülmüş ve 'Alcazar de Byzance” adını almıştı (Petit Alcazar da deniliyordu). Yapı, 1864’de onarım geçirdi.[6] 1870'teki Büyük Beyoğlu Yangını'ndan kurutulan Alcazar de Byzance binası, 1883'te tramvay yolu döşenirken yıktırıldı.[7]
Ermeni Kilisesi’ne ait olan bu arazi üzerine kısa sürede tekrar bir tiyatro yaptırılmış; 29 Aralık 1883'te görkemli bir balo ile açılışı yapılmıştır.[8] Tiyatronun adı, Yeni Tiyatro ya da Yeni Fransız Tiyatrosu idi. 1892’de bir yangında tiyatronun hem sahnesi hem de içi yandı.[9]
Ermeni Kilisesi, tiyatronun tekrar yapılması için belediyeden izin istedi. Gerekli izin verilmiş olmasına rağmen buraya tiyatro yapılmadı; aynı arazide Tokatlıyan Oteli inşa edildi.
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ "San Lazzaro'da Türkçe tiyatro". Agos. 19 Aralık 2012. 12 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023.
- ^ Koytak, Ahmet Selim (2010). "19. yüzyılda İstanbul'da Osmanlı makam müziğinin yapıldığı mekanlar ve batılılaşmanın bu müzik mekanları üzerine etkileri". İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi.
- ^ a b "Anonim : 19. yy. Osmanlı Temaşa Sanatının Başlangıcından 1946'ya Ermeniler". www.bolsohays.com. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023.
- ^ a b c And, Metin (Kasım 1970). "100 Soruda Türk Tiyatrosu Tarihi" (PDF). Gerçek Yayınevi.
- ^ a b Ahmet, Refik (27 Şubat 1930). "İlk Türkçe Piyes Nasıl Temsil Edildi?a" (PDF). Vakit gazetesi.
- ^ a b Uslu, Mehmet Fatih (1 Ocak 2015). "İstanbul'da Modern Tiyatronun Doğuşu ve Gelişimi". 26 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023.
- ^ Özel, Mehmet Kerem (Temmuz 2019). "Theatre Buildings of Istanbul in the Tanzimat Era" (PDF). Online Journal of Art and Design.
- ^ "Mıgırdiç Tokatlıyan, Tokatlıyan Otelleri, Gazinosu ve Lokantası". docplayer.biz.tr. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023.
- ^ Karadağlı, Özgecan (2006). "Türkiye'ye müzikli sahne sanatlarının girişi- Dikran Çuhacıyan öncesi ve sonrası". Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi.