Vikipedi

Şalpazarı

Trabzon'un ilçesi

Koordinatlar: 40°56′28, 39°11′44

Şalpazarı, eski ya da halk arasındaki ismiyle Ağasar,[1] Trabzon'un bir ilçesidir. Trabzon'a 69 km uzaklıktadır. Osmanlı Devleti yönetimindeki Karadeniz Bölgesi'nde o devirde Trabzon'a bağlı olan Görele Kazası'na dahil iken 1798 de Vakfıkebir Kazası'na bağlandı. Halkının çok önemli bir bölümü Türkmen/Çepnilerden oluşur.

Şalpazarı
İlçe
Trabzon'un Türkiye'deki konumu
Trabzon'un Türkiye'deki konumu
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlTrabzon
Coğrafi bölgeKaradeniz Bölgesi
İdare
 • KaymakamZekeriya Murat Şahan
 • Belediye başkanıRefik Kurukız (MHP)
Yüzölçümü
 • Toplam138 km²
Rakım270 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam11,934
 • Kır
-
 • Şehir
10.846
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu61670
İl alan kodu0462
İl plaka kodu61
Resmî site
salpazari.gov.tr

Kuruluşu değiştir

Şalpazarı ilçesinde yerleşimin çok eski tarihlere dayandığı bilinmektedir. Yörede yaşayan insanlar Oğuzların Üçoklar boyundan olan Çepnilerdir. Şalpazarı İlçesi Hacıemiroğulları Beyliği tarafından 1313 yılında Trabzon Maçka akınları yapıldığı sırada Kadırga Yaylasından kuzeye doğru inilmesiyle Bayram Bey döneminde fethedilmiştir. Şalpazarı'yla birlikte Vakfıkebir, Beşikdüzü, Eynesil, Görele ve Çanakçı da fethedilmiştir.[2]

Çepni kelimesinin anlamı; düşmana karşı gözü pek, asi, mazlumlara karşı merhametli, mert, sınır bekçiliği yapan manasına gelmekte olup, yöre insanı bu özelliklerin tümünü taşımaktadır. İlçede yaşayan Çepniler; 980 yıllarında Baykal Gölünün güneyinden göç etmiş, Oğuz Yabguluğu Devletinde bir dönem yaşamış ve bu devletin sübaşısı (ordu komutanı) olan Selçuk Beyin Cend'de bağımsız hareket etmesiyle onun etrafında toplanmıştır. Daha sonra Çepniler Tuğrul Bey ile seferlere katılmıştır. Tuğrul Bey'den sonra Sutan Alparslan Büyük Selçuklu Devletinin tahtına geçince 1071'de Bizans ile Malazgirt Savaşına girmiştir. Çepniler bu savaşta Danişmend Ahmet Gazi'nin komutasındaydı. Malazgirt Savaşı'nın kazanılmasıyla Türkler büyük akınlar halinde Anadolu'ya yerleşmiştir. Çepniler de Dânişmend Gazi ile beraber 1080 yılında Sivas merkezli Dânişmendliler Beyliği'ni kurmuştur. Çepniler Danişmendli Beyliği ile beraber Çorum, Tokat, Niksar, Amasya, Malatya ve Kayseri'yi fethetmişlerdir. Bugün de adı geçen illerde önemli Çepni Boyu mensubu bulunmaktadır. 1178 yılına gelindiğinde II. Kılıç Arslan'ın tahtında oturduğu Anadolu Selçuklu Devleti ile Danişmendli Devleti savaşmıştır. Selçuklu'ya yenilen Danişmendli 1178 yılında yıkılmıştır. Devlet yıkıldıktan sonra Danişmendli'nin kuzeyde kalan topraklarında Taceddinoğlulları ve Hacıemiroğulları adında iki tane beylik kurulmuştur.[3] Ordu ili Mesudiye ilçesi Kale köyünde kurulan Hacıemiroğulları Beyliği Tokat’ın kuzeyi, Mesudiye, Ordu, Giresun, Samsun’un doğusu ve Trabzon’un batısında hüküm sürmüştür.[4] Şalpazarı da Hacıemiroğulları Beyliği'nin fethettiği ve hüküm sürdüğü yerlerden biridir.

Şalpazarı ile ilgili ulaşılan en eski belge (H.921 – M.1515) tarihli Trabzon Tahrir Defteri'dir. Belgede Şalpazarı'nın ismi "Akhisar Deresi" olarak zikredilmektedir. Daha sonraki kayıtlarda da yine ya Akhisar Deresi veya Akhisar Deresi Nahiyesi olarak kaydedilmiştir. Halk arasında bilinen ismi ile Ağasar kelimesinin kökeni budur.

İlçe Osmanlı döneminde Trabzon Sancağı Görele kazasına bağlı iken 1798 tarihinde çıkarılan bir fermanla Trabzon sancağına bağlı Vakfıhatuniye (Vakfıkebir) kazasına bağlandığı yöre halkının elinde bulunan belgelerden anlaşılmıştır. Trabzon 1320-1902 Salnamesi'nde ilçenin adı "Şar pazarı" olarak geçmektedir. Şar-şal yünden dokunan bir kumaş çeşidi olup aba, zıpka, peştamal gibi dış kıyafetlerin yapımında kullanılırdı. İlçe merkezi de bu kumaşların alınıp satıldığı bir pazar yeri olarak gelişti. Şalpazarı İlçesi, 1914 yılında Vakfıkebir kazasına bağlı nahiye haline getirilmiş, 1987 yılında çıkarılan bir kanunla ilçe olmuş ve 02.08.1988 tarihinde teşkilatlanıp fiilen faaliyete geçmiştir.

Nüfus değiştir

Yıl Toplam Şehir Kır
1990[5] 18.983 3.665 15.318
2000[6] 23.390 7.591 15.799
2007[7] 12.490 3.277 9.213
2008[8] 12.745 3.614 9.131
2009[9] 11.804 3.543 8.261
2010[10] 11.305 3.397 7.908
2011[11] 11.010 3.215 7.795
2012[12] 10.923 3.064 7.859
2013[13] 11.546 11.546 veri yok
2014[14] 10.903 10.903 veri yok
2015[15] 10.318 10.318 veri yok
2016[15] 10.978 10.978 veri yok
2017[15] 10.774 10.774 veri yok
2018[15] 11.934 11.934 veri yok
2019[15] 11.015 11.015 veri yok
2020[15] 10.846 10.846 veri yok

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.

Ekonomi değiştir

İlçede yaşayan insanların % 10’u aile işletmeciliği şeklinde ziraat ve hayvancılık, % 35’i gurbet işçiliği, % 20’si de diğer mesleklerde iştigal etmektedir.

Kültür değiştir

Geleneksel olarak Türkmen/Çepniler okumaya meraklı, kültürlü, daima mazlumun yanında hoşgörülü olarak bilinen kimselerdi. İlçede birçok kültürel faaliyet yapılmaktadır. Gazete, dergi, kitap okuma oranı çok yüksektir.

Okuma-yazma oranı % 95 civarında olup, okuma yazma bilmeyenler genelde 60 yaş ve üzeri insanlardır.

Müzik Ve Halk Oyunları: Yörede temel müzik aleti kemençedir. Bunun yanında davul, zurna ve kaval da kullanılır. Kemençe temel müzik ensturmanı olmakla beraber davul-zurna düğün ve şenliklerde kullanılır. Kaval ise bireysel zevk için çalınır. Ali ÇİNKAYA, Kazım GÜLBAHAR (Aluğun Kazım), Süleyman YAŞAR, Çangaloğlu, Bekiroğlu, Ahmet Durmuş (Yanıklı Ahmet, Yakubu Ahmet) önde gelen kemençecilerdir.

Yanıklı Ahmet'in Abisi Muhammet Durmuş (Yakubu Muhammet) yörenin bilinen yaşamış en eski türkücüsüdür . Kendisi, Göreleli büyük kemençe üstadı Piçoğlu Osman Efendi (Osman Gökçe 1901-1946) ile beraber düğünlerde,yayla şenliklerinde türkü söyleme fırsatı bulmuştur .

Yörede oynanan tek halk oyunu türü horondur. Horonlar sadece erkekler veya kadın erkek karışık olarak oynanır. Eski devirlerde kadınlar kesinlikle horon oynamazken günümüzde bu durum ortadan kalkmıştır. Dik horon başlıca erkek horonu çeşididir. Bütün vücudun titretildiği, son derece zor bir horon çeşididir. Kız horonu, yan horon(yayma horon, Ağasar sallaması) başlıca horon çeşitleridir.

Giyim Kuşam: Yöresel kadın kıyafetleri eski yıllardan beri çeşitliliğini kaybederken gösterişi artan şekilde günlük hayatta kullanılmaya devam etmektedir. Fistan, yelek, kuşak, peştamal, şalvar, bağlar ve başörtüden oluşur. Erkek kıyafeti ise günümüzde terk edilmiş olup zıpka, aba, yelek, göynek ve kabalak denen başlıktan oluşurdu.

Mülki idare değiştir

Şalpazarı ilçe merkezinde belediye teşkilatı mevcuttur. Trabzon'un büyükşehir olması dolayısıyla Geyikli Beldesi kapanmıştır. İlçeye bağlı 24 mahalle bulunmaktadır. Ayrıca yaz aylarında mezra hüviyeti kazanan (10) kadar yayla vardır. Arazi yapısı nedeniyle mahallelerin yerleşim durumu dağınıktır. Köylerde mevcut evler birbirinden uzaktır. İlçe merkezine en uzak mahalle (kuzuluk mahallesi) 26 km, en yakın mahalle ise 4 km mesafededir.

Eğitim değiştir

İlçenin eğitim ve kültür durumuna bakıldığında; Cumhuriyetin ilanından sonra ilk eğitim kurumunun 1923 yılında Geyikli beldesinde eğitim ve öğretime açıldığını görmekteyiz. Bunu takiben 1928 yılında Şalpazarı İlçe merkezi ile Simenli mahallesinde ilkokul açılmıştır. Günümüzde her mahallede ilköğretim okulu mevcuttur. Bu okulların pek çoğu taşımalı hale getirilmiştir. Orta öğretime gelince; 1965 yılında Şalpazarı lisesinin orta kısmı eğitim-öğretime açılmıştır. Bugün ise bu okullara ilaveten Geyikli beldesi, Kasımağzı, Doğancı, Sayvança-tak ve Gökçeköy köylerinde ikinci kademesi bulunan ilköğretim okulları mevcuttur. İlk lise olan Şalpazarı lisesi 1975-1976 yılında eğitim-öğretime açılmıştır.İlçede okuma yazma oranı % 95 civarındadır. Okur-yazar olmayanlar 60 yaş ve üzeri insanlardan oluşmaktadır. İlçe Millî Eğitim Müdürlüğü yeni Hükûmet konağında hizmet vermekte olup, bu kurumda (1) müdür, (2) şube müdürü, (1) şef, (1) memur ve (3) hizmetli görev yapmaktadır. İlçemizde toplam 118 öğretmen ve 1702 öğrenci bulunmaktadır. 2012 yılında 4+4+4 sistemine geçilmiştir. 2012-2013 eğitim öğretim yılında 1 ana okulu(Ali İBRAHİMAĞAOĞLU Anaokulu), 5 ilk okul(Atatürk, Doğancı,Geyikli,Simenli,Gökçeköy), 6 orta okul(Atatürk, Doğancı,Geyikli,Simenli,Gökçeköy, İmam Hatip), 1 çok programlı lise, 1 imam hatip lisesi ve 1 sağlık meslek lisesi vardır.İlçemizde toplam 118 öğretmen ve 1702 öğrenci bulunmaktadır.

Diğer değiştir

İlçede özel şahıslara ait 2 kitabevi ve interaktif olarak yayın yapan olan “Yeni ŞALPAZARI”, "Şalpazarı Haber[16]", "Gündem Yazar Şalpazarı[17]", "Şalpazarı Gündem[18]" ve "Şalpazarı Ses[19]" adlı mahalli gazeteler bulunmaktadır. İlçe merkezi ile Geyikli beldesinde Kültür Bakanlığınca açılmış halk kütüphanesi mevcuttur. İlçede sinema, tiyatro ve benzeri faaliyetler olmadığından bu eksiklik TV kanallarından istifade ile giderilmeye çalışılmaktadır. Folklorik etkinlik olarak yaz aylarında Acısu, Kadırga, Alaca, Sisdağı ve Ağakonağı ile İzmiş şenlikleri geleneksel olarak her yıl yapılmaktadır. Yapılan bu şenliklerde yörenin folklorik özellikleri, yöresel el sanatları ve geleneksel kültür birikimleri ile ilçenin örf, adet, gelenek ve göreneklerini görmek mümkündür.

İlçe günlük hayatta kullanılmaya devam eden geleneksel kadın kıyafetleri ile meşhurdur.

İlçe Merkezinde (1) hastane vardır. Burada temel sağlık hizmetleri verilmektedir.

İlçenin ekonomik durumu değiştir

İlçe insanları ekonomik ihtiyaçlarını geçmişten bu güne gurbet işçiliği, çiftçilik ve hayvancılıkla temin etmişlerdir. İlçede istihdam sağlayıcı herhangi bir yatırım yoktur. Tarıma elverişli toprakların az oluşu halkın başka geçim kaynakları aramasına neden olmaktadır. Bunların içerisinde gurbet işçiliği ve memuriyet başta gelmektedir.

a) Tarımsal faaliyetler değiştir

Mısır, fındık, patates, tereyağı ve diğer sebze çeşitleri tarımsal ürünleri teşkil eder, ancak bu mahsullerden fındık haricindekiler ticari bir gelir getirmekten çok aile içerisinde tüketilmektedir. Genel olarak 18.000 dekar alanda (-) ton fındık, 6.900 dekar alanda 1.890 ton mısır, 3.200 dekar alanda 5.600 ton patates üretilmekte olup, geriye kalan arazi çayır ve orman vasıflıdır.

b) Hayvancılık değiştir

İlçede süt ve et bazında hayvancılık üretimi % 40 yerli ve % 60 jersey melezi unsurlardan ibarettir. İlçede (7.000) adet büyükbaş, (4.000) adet küçükbaş hayvan ile az miktarda taşımacılıkta kullanılan katır, at ve eşek bulunmaktadır. Ayrıca ilçe genelinde (1.000) adet tavuk mevcuttur. İlçe Sosyal yardımlaşma ve Dayanışma Vakfınca geçen yıllarda “Süt sığırcılığı ve arıcılık Projeleri” uygulamaya konulmuş ve projeler gelecek yıllara sari olarak devam etmektedir. Son yıllarda arıcılık büyük gelişme kat etmiş olup, (5.850) adet fenni ve ilkel arı kovanı mevcuttur. Bu kovanlardan elde edilen bal ilçe ekonomisine (1.170.000.000.000) TL. yıllık katkı sağlamaktadır. İlçede yerli hayvan ırkının ıslahı için damızlık jersey boğa ve yeteri kadar saf kan holştain ırkı düve getirilmiş olup, İlçe Tarım Müdürlüğü’nce kurulan suni tohumlama istasyonunda çalışmaları sürdürülmektedir. Genel olarak tarım ve hayvancılık alanlarında yapılan üretim çalışmalarının ilçe ekonomisine katkısı toplam olarak (8.712.500.000.000.-) TL civarındadır. S.S.Sütpınar mahallesi kalkındırma kooperatifince hazırlanan 100x2 süt sığırcılığı projesi gerçekleştirilerek getirilen süt inekleri hak sahiplerine dağıtılmıştır.


c) Diğer değiştir

İlçe halkı kooperatifleşme konusunda bilgi sahibi olmadığından uzun yıllar bu alanda herhangi bir gelişme olamamıştır. Buna mukabil (2) adet Tarım Kredi Kooperatifi, (1) adet Esnaf Odaları Birliği ve (3) adet Köy Kalkınma Kooperatifi mevcuttur.İlçede T.C. Ziraat Bankası şubesi mevcuttur. T.C.Ziraat Bankasında (8) adet personel bulunmaktadır. Banka çiftçilerimize yönelik kredilendirme çalışmalarını sürdürmekte ve yılda (690) çiftçiye kooperatifler aracılığı ve doğrudan hayvancılık,çevirme, gübre ve donatım kredisi olarak toplam (1.745.643.150.400.- TL kredi sağlamakta, bu kredinin % 50’lik kısmı süre sonunda tahsil edilebilmektedir. Ekonomiyi canlandırıcı mahdut sayıda sergi açılmakta olup, panayır olarak Acısu, Alaca, Kadırga, Sisdağı, Ağakonağı ve İzmiş şenliklerini sayabiliriz.

İlçenin altyapı ve ulaştırma durumu değiştir

İlçemizde mevcut Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) işletme Başmühendisliği(6) adet personel ile hizmet vermekte olup, ilçe merkezi ve köylerin tamamında, yayla ve mezraların % 99’unde elektrik vardır. İlçenin elektrik ihtiyacı ulusal enerji hattından sağlanmaktadır. İlçeye bağlı köylerin su sorunu halledilmiş olup, Şalpazarı ilçe merkezinde Belediyeye ait su arıtma tesisi vardır. İlçenin Kanalizasyonu yapılmıştır.İlçenin Karadeniz sahiline (Beşikdüzü) bağlayan 15 km uzunluğundaki yol karayolları 10. Bölge Müdürlüğünce yapılıp asfaltlanmıştır. İlçede toplam olarak yaklaşık (270) km köy yolu ağı vardır. Bu yol ağının 10 km asfalt, 6.2 km’lik bölümü betonlanmıştır. Yolsuz köy bulunmamakla birlikte köy yollarının stabilize hale getirilmesi için program dahilinde altyapı çalışmaları sürdürülmektedir.

Şalpazarı-Gökçeköy-Sinlice grup yolunun Şalpazarı-Acısu arası 9 km’lik bölümünün asfalt işlemleri bitirilerek hizmete açılmış olup, Acısu-Sinlice arası 12 km’lik bölümü komple yol olarak ihale edilmiş ve asfaltlama çalışmalarına müteahhidince başlanmıştır. Yayla ve mezraların ulaşım sorunu özellikle yaz ayları için çözümlenmiş durumdadır.

Mahalleler değiştir

A

Akçiriş, Ağırtaş,

Ç

Çamlıca, Çarlaklı, Çetrik,

D

Dorukkiriş, Doğancı, Düzköy, Duralıuşak, Dereköy,

F

Fidanbaşı,

G

Geyikli, Gökçeköy, Gölkiriş, Güdün,

K

Kabasakal, Karakaya, Kasımağzı, Kuzuluk, Kireç, Kalecik, P

Pelitçik,

S

Sayvançatak, Simenli, Sinlice, Sütpınar, Sugören

T

Tepeağzı,

Ü

Üzümözü,

Kaynakça değiştir

Notlar değiştir

  1. ^ "ŞALPAZARI". www.trabzon.gov.tr. 15 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2023. 
  2. ^ Demir, Necati (2018). Hacıemiroğulları Beyliği. Ankara: Türk Tarih Kurumu. s. 94. ISBN 978-975-16-3609-6. 
  3. ^ Demir, Prof.Dr. Necati (2018). Hacıemiroğulları Beyliği. Ankara: Türk Tarih Kurumu. s. 57. ISBN 978-975-16-3609-6. 
  4. ^ Demir, Prof.Dr. Necati (2018). Hacıemiroğulları Beyliği. Ankara: Türk Tarih Kurumu. s. 65. ISBN 978-975-16-3609-6. 
  5. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  6. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  7. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  8. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  9. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  10. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  11. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  12. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  13. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  14. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  15. ^ a b c d e f
  16. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2020. 
  17. ^ http://www.gundemyazar.com
  18. ^ "http://www.salpazarigundem.com". 27 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2021.  |başlık= dış bağlantı (yardım)
  19. ^ "http://www.salpazari61.com". 27 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2021.  |başlık= dış bağlantı (yardım)

Dış bağlantılar değiştir

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Şalpazarı&oldid=30822240" sayfasından alınmıştır