Vikipedi

İstanbul'daki sinagoglar listesi

Vikimedya liste maddesi
(İstanbul ilindeki sinagoglar sayfasından yönlendirildi)

İstanbul'daki sinagoglar, ilk olarak Bizans döneminde şehre gelen Musevilerin dinî gereksinimleri için kurdukları ibadethanelerdir. Kayıtlarda, İstanbul'da ilk sinagoğun MS 318 yılında, bakırcılıkla uğraşan Musevilerin yoğun olarak yaşadığı Halkopratia semtinde inşa edildiği geçmektedir.[1][2][3] Bu sinagog, II. Theodosius döneminde kiliseye çevrilse de, şehrin çeşitli noktalarında sinagoglar her dönemde varlığını sürdürmüştür.[1] İstanbul'un 1453 yılında Türkler tarafından ele geçirilmesinin ardından da, Museviler İstanbul'daki varlıklarını sürdürmüşlerdir. Osmanlı İmparatorluğu'nun 1492 yılında İspanya'dan sürgün edilen Musevilere sığınma hakkı vermesiyle, Osmanlı topraklarındaki Musevi nüfusu büyük oranda artmıştır.[3][4] Türkiye'de cumhuriyet ilan edildikten sonra, ülkenin dört bir yanındaki pek çok Musevi, İstanbul'a yerleşmiştir.

Hemdat İsrael Sinagogu

Günümüzde Türkiye'de 20 bin dolaylarında Musevi olduğu sanılmaktadır. Bunların 18 bin kadarı İstanbul'da yaşamaktadır. İstanbul'daki Musevilerin büyük çoğunluğu İspanya kökenli Sefaradlar olup, 500 kadar da Aşkenaz bulunmaktadır.[5] Türk Musevilerinin yasal temsilciliğini Türkiye Hahambaşılığı üstlenmiştir. Hahambaşılığın merkezi İstanbul'da bulunmaktadır. Hahambaşılığın otoritesini tanımayan ve özerk bir cemaat oluşturan Karayların sayısı ise 80 dolaylarındadır.[5]

Tüm Türkiye'de olduğu gibi, İstanbul'da da sinagoglar vakıf statüsündedir. İstanbul'da Musevi cemaatinin ibadetlerini gerçekleştirebilmesi için sürekli hizmet veren 20 sinagog vardır. Bunlardan 3'ü, yalnızca yaz aylarında açılmaktadır. İstanbul'un en eski sinagogları, 15. yüzyıldan beri ara verilmeksizin kullanılan Ahrida ve Yanbol sinagoglarıdır.[5]

İstanbul'da Musevi cemaatinin kullanımına ayrılan 8 gömü alanı vardır. Bunlar, Kuzguncuk, Hasköy, Ortaköy, Ulus, Şişli, Bağlarbaşı Acıbadem ve Kilyos'ta bulunmaktadır.[5] 1991 yılında cemaate tahsis edilen Kilyos'taki mezarlık alanı, cemaatin en yeni gömü alanıdır.[6][7]

Mimari özellikleri değiştir

İstanbul'daki sinagoglar mimari açıdan büyük farklılıklar göstermektedir.[8] Sinagogların mimari özellikleri, inşa edildikleri dönemin beğeni ve akımlarına göre değişiklik gösterebilmektedir. Göçmen sinagoglarında, göç edilen bölgenin mimari özelliklerinden esintiler görülür.[8] Uzun yıllar boyunca depremler ve yangınlar nedeniyle sık sık zarar gören sinagoglar, kimi zaman aslına sadık kalınarak; çoğu zaman da büyük değişikliklere gidilerek onarılmış ya da yeniden yapılmıştır.

Sinagoglar, düzgün dikdörtgen ya da dört köşe olurlar. Pek çoğu ahşap ve yığmataş kullanılarak yapılmıştır. Hemen hemen hepsinin çatıları tümüyle ahşaptır. Hemen hiçbirinde kubbe ögesi yoktur.[8] Genel olarak Musevilerin yoğun yaşadığı semtlerde kurulurlar. Sinagogların dış duvarları süsten ve gösterişten uzaktır. Genelde bir avlu ya da bahçe içinde bulunurlar. Avluda ibadet öncesi el yıkamak için yapılmış bir çeşme bulunur.[8] Avlu, yüksek duvarlarla dışarıdan soyutlanır. Avlunun dışarıya açılan girişinde Davut yıldızı motifi ve sinagoğun İbranice adının işlendiği yazıta sık rastlanır.

Adlandırma gelenekleri değiştir

İstanbul ile ilgili en kapsamlı kaynaklardan olan Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi'nin sinagoglarla ilgili bölümünde İstanbul'un sinagogları, adlandırılma biçimleri bakımından 5 ana başlık altında işlenmiştir. Bu grupların birincisini, bulundukları semt ya da mekâna göre adlandırılan sinagoglar oluşturulmaktadır. İstanbul sinagoglarının çoğunluğu bu grupta bulunmaktadır. Örneğin Bakırköy, Caddebostan ve Yeniköy sinagogları bulundukları semtin adını, Zülfaris Sinagogu bulunduğu sokağın adını (Bugünkü Perçemli Sokağı, eski Zülfaris Sokağı), Çorapçı Han Sinagogu ise bulunduğu yapının adını almıştır.[1]

İkinci gruptaki sinagoglar, adlarını kurucularının ya da cemaatinin kökenlerinden almaktadır. Bu sinagogların büyük bölümü Bizans döneminden kalmıştır ya da 1492 göçünden sonra kurulmuştur. Makedonya, Ohri göçmenlerinin kurduğu Ahrida Sinagogu; Bulgaristan, Yanbolu göçmenlerinin kurduğu Yanbol Sinagogu, günümüzde terk edilen Selaniko (Selanik) ve Verya (Veria) sinagogları bu grup altında değerlendirilebilir.[1]

İstanbul sinagoglarının adlandırılmasında üçüncü grubu, adlarını kurucularının ya da cemaatlerinin mesleklerinden alan sinagoglar oluşturmaktadır. Bu tür adlandırmalara İstanbul sinagoglarında çok ender rastlanmaktadır. Galata'daki Terziler Sinagogu ve uzun süre önce terk edilen Hasköy'deki Kumaş Tacirleri Sinagogu bu grup sinagoglarına örnektir.[1]

Dördüncü grupta adını, kendilerini kuran ya da yapımında emeği geçen ailelerden alan sinagoglar vardır. Bu tür sinagogların sayısı da oldukça azdır. Büyükada'daki Hesed Le Avraam Sinagogu bu gruba dâhil edilebilir. Bu ad, sinagoğun yapılması için arsasını bağışlayan Avram Arslan Efendi'ye atfen sinagoga verilmiştir.[1]

Beşinci grupta ise felsefi, efsanevi, mesaj veren adlar taşıyan sinagoglar bulunmaktadır. Ortaköy'deki Etz Ahayim Sinagogu (Hayatağacı Sinagogu), Haydarpaşa'daki Hemdat İsrael Sinagogu (İsrailoğlu'nun Şefkati), Galata'daki Neve Şalom Sinagogu (Barış Vahası) bu grupta yer alır.[1]

Liste değiştir

Türkçe adı İbranice adı Bulunduğu yaka Konum Yapım yılı Durum
Ahrida Sinagogu
 אכרידה‎
Ahrida		 Avrupa Yakası Balat 15. yüzyılın başları[4] Aktif[9]
Aşkenaz Sinagogu
 האשכנזי‎ בית הכנסת
Beyt HaKnesset HaAşkenazi		 Avrupa Yakası Galata 1900[10] Aktif[11]
Bakırköy Sinagogu
 Yok Avrupa Yakası Bakırköy 19. yüzyılın sonları[10] Yalnızca Şabat ayinlerine açık[9]
Bet Avraam Sinagogu
 בית הכנסת בית אברהם
Beyt HaKnesset Beyt Avraham		 Avrupa Yakası Sirkeci 1920'ler[12] Aktif[9]
Bet İsrael Sinagogu
 בית הכנסת בית ישראל
Beyt HaKnesset Beyt İsrael		 Avrupa Yakası Osmanbey 1920'ler[10] Aktif[11]
Bet Nissim Sinagogu
 בית הכנסת בית ניסים
Beyt HaKnesset Beyt Nisim		 Anadolu Yakası Kuzguncuk 1840'lar[10] Aktif[13]
Bet Yaakov Sinagogu
 בית הכנסת בית יעקב
Beyt HaKnesset Beyt Yaakov		 Anadolu Yakası Kuzguncuk 1878[10] Cumartesi sabahları Şabat ayinlerine açık[13]
Bet Yaakov Sinagogu
 בית הכנסת בית יעקב
Beyt HaKnesset Beyt Yaakov		 Prens Adaları Heybeliada 1953[10] Yaz aylarında aktif[14]
Burgazada Sinagogu
 Yok Prens Adaları Burgaz Adası 1968[10] Yaz aylarında aktif[14]
Caddebostan Bet El Sinagogu
 Yok Anadolu Yakası Caddebostan 1961[10] Aktif[13]
Etz Ahayim Sinagogu
 בית כנסת החיים
Beyt Knesset HaHayim		 Avrupa Yakası Ortaköy ilk:1707'den önce[15]
ikinci:1941[10]		 Aktif[11]
Hemdat İsrael Sinagogu
 בית הכנסת חמדת ישראל
Beyt HaKnesset Hemdat Yisrael		 Anadolu Yakası Haydarpaşa 1899[10] Aktif[13]
Hesed Le Avraam Sinagogu
 בית הכנסת חסד לאברהם
Beyt HaKnesset Hesed Le Avraham		 Prens Adaları Büyükada 1 Eylül 1904[16] Yaz aylarında aktif[14]
İtalyan Sinagogu
 בית הכנסת האיטלקי
Beyt HaKnesset Haİtalki		 Avrupa Yakası Galata ilk: 1800'ler
ikinci: 1931[10]		 Cumartesi şabat ayinlerine açık[11]
Kal Kadoş Çorapçı Han Sinagogu
 Yok Avrupa Yakası Sirkeci 1880'ler[10] Aktif[9]
Karaim Sinagogu
 בית הכנסת קראית
Beyt HaKnesset Karait		 Avrupa Yakası Hasköy 16. yüzyıldan önce[17] Yalnızca özel günlerde açık[17]
Maalem Sinagogu
 בית הכנסת מעלם
Beyt HaKnesset Ma'alem		 Avrupa Yakası Hasköy 1960'lar[10] Aktif[11]
Neve Şalom
 בית הכנסת נווה שלום
Beyt HaKnesset Neve Şalom		 Avrupa Yakası Galata 25 Mart 1951[10] Aktif[11]
Şaar Aşamayim Sinagogu
 בית הכנסת שער השמים
Beyt HaKnesset Şaar Haşamayim		 Avrupa Yakası Kemerburgaz 21 Eylül 2006[18] Aktif[18]
Yanbol Sinagogu
 Yok Avrupa Yakası Balat ilk: Bizans dön.
ikinci: 18. yüzyıl[19]		 Aktif[19]
Yeniköy Sinagogu
 Yok Avrupa Yakası Yeniköy 1800'lerin sonu[11] Şabat ayinlerinde açık[11]
Zülfaris Sinagogu
 Yok Avrupa Yakası Karaköy 1671'den önce[20] 2001'de müzeleştirildi[20]

Terk edilen sinagoglar değiştir

Adı Bulunduğu yaka Konum Yapım yılı Kapanış yılı Kapanış sebebi
Çana Sinagogu
 Avrupa Yakası Fener Bizans dön. 1958'den sonra Azalan nüfus
Çıksalın Sinagogu
 Avrupa Yakası Çıksalın 19. yüzyılın ikinci yarısı 1950
1998		 Terkedildi
Yıkıldı
Darülaceze Sinagogu
 Avrupa Yakası Okmeydanı (Darülaceze binası) 25 Mayıs 1905 Darülaceze'nin Musevi sakini bulunmadığından kapalı tutulmaktadır
Eliav Sinagogu
 Avrupa Yakası Fener Bilinmiyor Bakımsızlık
Ezger Sinagogu
 Avrupa Yakası Hasköy 19. yüzyılın ilk yarısı 28 Temmuz 1948 Cemaatin yokluğu
İştipol Sinagogu
 Avrupa Yakası Ayvansaray ilk: 1694
ikinci: 1899		 16 Eylül 1987 Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu’na devredildi
Kasturya Sinagogu
 Avrupa Yakası Balat Fatih Sultan Mehmet dön. 1937 Terkedildi
Kenesset Sinagogu
 Avrupa Yakası Galata 1923'te kiralandı 1982 Bina sahipleri arasında çıkan anlaşmazlık
Mayor Sinagogu
 Avrupa Yakası Hasköy Bilinmiyor
(300 ila 500 yıl önce)
Or Hodeş sinagogu
 Avrupa Yakası Galata 1897 1985 Satıldı
Parmakkapı Sinagogu
 Avrupa Yakası Hasköy Bilinmiyor 1804'ten sonra Azalan nüfus
Pol Yaşan Sinagogu
 Avrupa Yakası Balat Bilinmiyor 1950
1985		 Bakımsızlıktan terk edildi
Satıldı
Selaniko Sinagogu
 Avrupa Yakası Balat Fatih Sultan Mehmet dön. 1975 Çatı çökmesi
Sinyaro Sinagogu
 Avrupa Yakası Hasköy 1660 Yangın
Terziler Sinagogu
 Avrupa Yakası Galata 8 Eylül 1894 1960
1998		 Azalan nüfus
Sanat galerisine dönüştürüldü
Unkapanı Sinagogu
 Avrupa Yakası Unkapanı 1698 18 Temmuz 1985 Haliç ve çevresini düzenleme projesi gereğince yıkıldı
Verya Sinagogu
 Avrupa Yakası Balat Bilinmiyor 1890 Yangın

Musevi mezarlıkları değiştir

Ana madde: İstanbul'daki Musevi mezarlıkları

İstanbul'da Musevi cemaatine tahsis edilmiş 9 mezarlık alanı vardır. Bunlardan Kuzguncuk, Hasköy ve Ortaköy mezarlıklarının geçmişi, 16. ve 17. yüzyıllara kadar dayanmaktadır.[5] Beyoğlu ilçesinde yer alan Hasköy Mezarlığı, İstanbul'da Musevilere ait en büyük mezarlık alanıdır. Ulus'ta, Sefarad ve Aşkenaz cemaatine ait olmak üzere iki ayrı mezarlık vardır. Şişli ile Mecidiyeköy arasındaki gayrimüslim mezarlığında Ermeni ve Rum cemaatiyle birlikte, İtalyan Musevi cemaatine de bir bölüm ayrılmıştır. Musevi bölümü mezarlığın batısında yer almaktadır. Bunların yanı sıra, Anadolu Yakası'nda Bağlarbaşı ve Acıbadem semtlerinde de birer Musevi mezarlığı vardır. İstanbul'daki Musevi mezarlıkları genellikle bir sinagoğun çevresinde kuruludur. Ancak günümüzde bu gelenek büyük ölçüde kaybolmuş ve mezarlık çevrelerindeki sinagoglardan bazıları yıkılmıştır. İstanbul'daki Musevi mezarlıkları zaman zaman deprem, şiddetli yağışlar ve bakımsızlık gibi nedenlerle tahrip olmuştur. Tehlikeye açık hâle gelen mezarlıklar kimi zaman ideolojik saldırılara maruz kalmıştır. Kimi mezarlıklar, içinden ya da çevresinden yol geçirilmesi nedeniyle istimlâke uğramıştır.[21] Çok eski mezarlıklar ise şehirleşme alanları açmak amacıyla taşınmış ya da yok edilmiştir. Günümüzde Musevi cemaatine ayrılan en yeni mezarlık alanı Sarıyer'in Kilyos köyünde bulunmaktadır. 1991 yılında cemaate verilen mezarlık alanında düzenleme ve parselasyon çalışmaları bitirilmesiyle, gömü işlemlerine 2010 yılının başında başlanmıştır.[7] Ortaköy, Hasköy, Bağlarbaşı, Ulus Sefarad, Ulus Aşkenaz ve Kilyos mezarlıklarının yönetimi ve bakım işleri Neve Şalom Sinagogu Vakfı tarafından düzenlenmektedir.[22]

İlgili görseller değiştir

  •  
    İstanbul Aşkenazi Sinagoğu, Galata
  •  
    Bet Yaakov Sinagoğu, Heybeliada
  •  
    Etz Ahayim Sinagoğu, Ortaköy
  •  
    Karaim Sinagoğu, Hasköy
  •  
    Maalem Sinagoğu, Hasköy
  •  
    Mayor Sinagoğu, Hasköy
  •  
    Zülfaris Sinagoğu, Beyoğlu

Ayrıca bakınız değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ a b c d e f g "Sinagoglar". Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. VI. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları. 1993. ss. sf. 561, 562, 653. 
  2. ^ "Kilise ve sinagoglar". 30 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  3. ^ a b "İstanbul'daki kilise ve sinagoglar". 24 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  4. ^ a b "A history predating 1492". 3 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  5. ^ a b c d e "Günümüzde Türkiye Yahudileri". 14 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  6. ^ "Türkiye Hahambaşılığı Kilyos Mezarlığı". 5 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  7. ^ a b "Kilyos Mezarlığı Gömüye Açıldı". 4 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  8. ^ a b c d Güleryüz, Naim (2008). Türkiye Sinagogları. İstanbul: Gözlem. ISBN 978-9944-994-25-5. 
  9. ^ a b c d "Synagogues, south south of Golden Horn". 25 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  10. ^ a b c d e f g h i j k l m n "Avrupa yakasındaki sinagoglar". 25 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  11. ^ a b c d e f g h "Synagogues, north south of Golden Horn, European side of Bosphorus". 25 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  12. ^ "Beth Avraam Sinagogu". 21 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  13. ^ a b c d "Synagogues, Asian side of Bosphorus". 25 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  14. ^ a b c "Synagogues, Princes' Islands". 25 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  15. ^ "Etz ha-Hayim Sinagogu". 29 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  16. ^ "Hesed Le'Avraam Sinagogu, Büyükada". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  17. ^ a b "Karayim (Kal Ha Kadoş Be Muşta Bene Mikra)Sinagogu". 24 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  18. ^ a b "Şaar Aşamayim Sinagogu açıldı". 25 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  19. ^ a b "Balat Ahrida ve Yanbol Sinagogu gabayları: S. Çukran ve N. Taragano". 25 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  20. ^ a b "Zülfaris Sinagogu - Kal Kadoş Galata". 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  21. ^ "Türkiye Hahambaşılığı, Mezarlıklar". 5 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  22. ^ "Mezarlıklarımız". 18 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2010.  (WebCite® 15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)

Dış bağlantılar değiştir

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İstanbul%27daki_sinagoglar_listesi&oldid=31089002" sayfasından alınmıştır