İran-İsrail ilişkileri
İran-İsrail ilişkileri, dört ana döneme ayrılabilir: 1947-53 arası dönem, Pehlevi hanedanı döneminde dostluk dönemi, 1979'da İran İslam Devrimi'nden 1990'a kadar süren kötüleşme dönemi ve son olarak Körfez Savaşı'nın sonundan beri düşmanlık dönemi. 1947'de İran, Birleşmiş Milletler Filistin Paylaşım Planı'na karşı oy kullanan 13 ülke arasındaydı. İki yıl sonra, İran, İsrail'in Birleşmiş Milletlere kabul edilmesine karşı oy kullandı. Yine de, İran, İsrail'i Türkiye'den sonra egemen bir devlet olarak tanıyan ikinci Müslüman ülke oldu. Batı yanlısı Muhammed Rıza Pehlevi'yi yeniden iktidara getiren 1953 darbesinden sonra, iki ülke arasındaki ilişkiler önemli ölçüde iyileşti.
 | |
 İran |
 İsrail |
|---|---|
1979'da İslam Devrimi'nden sonra, İran İsrail ile bütün diplomatik ve ticari ilişkilerini kopardı ve İran hükûmeti İsrail'in bir devlet olarak meşruluğunu kabul etmedi. Soğuk barıştan düşmanlığa dönüş, Sovyetler Birliği'nin çöküşünden kısa bir süre sonra, 1990'ların başlarında başladı. Çöl Fırtınası sırasında Irak ordusunun yenilgisinden sonra Orta Doğu'daki göreceli güç İran ve İsrail'e yöneldi. İzak Rabin'in hükûmeti İran'a karşı daha saldırgan bir tutum benimsemesiyle iki ülke arasındaki çatışma 1990'ların başında tırmandı.[1]
Askeri ilişkiler değiştir
Devrimden önce değiştir
İsrail, Pehlevi Hanedanlığı döneminde İran'ın silahlandırılmasında yer aldı:
- İran ve İsrail arasındaki ortak bir işbirliği olan "Çiçek" Tzur Projesi, "son teknoloji denizden denize füze, ABD Harpoon füzesinin 200 kilometrelik versiyonu"nu geliştirmeyi amaçlıyordu.[2]
- İsrail Savunma Bakanı General Ezer Weizman ve İran Savaş Bakanı General Hasan Tufanyan, İsrail'in Jericho-2 füzesi olan Project Flower kod adlı ortak yapımda görüştüler.[3]
Humeyni dönemi değiştir
The Observer, İsrail'in İran-Irak Savaşı sırasında İran'a silah satışlarının yıllık 500 milyon ABD doları olduğunu iddia etmiştir[4] ve Time, 1981 ve 1982'de, "İsraillilerin, anlaşmaların finansal açıdan üstesinden gelmek için İsviçre banka hesaplarını kurduklarını" bildirdi.[5][6]
Trans-İsrail petrol boru hattı değiştir
1979'da Aşkelon ve Eilat boru hattının ele geçirilmesinin ardından İran, İsrail'e karşı tazminat talebinde bulundu. 27 Haziran 2016'da İsviçre Federal Mahkemesi, davayı 1.1 milyar dolar artı faizle İran lehine karar verdi.[7]
Kaynakça değiştir
- ^ Menashri, David; Parsi, Trita (15 Aralık 2007). "Israel i. Relations With Iran". Encyclopædia Iranica. New York. 17 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2013.
- ^ Ronen Bergman, "5 billion Reasons to Talk to Iran," Haaretz (Tel Aviv), 19 March 1999; in "Israel's Outstanding Debt to Iran Viewed," FBIS Document FTS19990319001273, 19 March 1999.
- ^ "Minutes from Meeting Held in Tel Aviv between H. E. General M. Dayan, Foreign Minister of Israel, and H.E. General H. Toufanian, Vice Minister of War, Imperial Government of Iran," Top Secret Minutes from Israel's Ministry of Foreign Affairs, 18 July 1977, in Digital National Security Archive
- ^ Hunter, Jane (Kasım 1986). "Israeli Arms Sales to Iran". Washington Report on Middle East Affairs. American Educational Trust. s. 2. 19 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2012.
- ^ Lamar Jr., Jacob V.; Flamini, Roland; McGeary, Johanna; McWhirter, William (8 Aralık 1986). "From Many Strands, a Tangled Web". Time. 25 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2012.
- ^ (For more on Israeli Hawk missile sales to Iran see Richard Johns, "Arms Embargo Which Cannot Withstand The Profit Motive," Financial Times (London), 13 November 1987)
- ^ Daiss (15 Ağustos 2016). "Israel Loses Secretive Oil Pipeline Case To Iran, Ordered To Pay $1.1 Billion Plus Interest". Forbes Magazine. 15 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2016.