Üretim faktörleri

Üretim faktörleri, bir ürünün ortaya çıkabilmesi için gerekli olan unsurlardır. Klasik endüstri teoreminde 3 tane olan faktörler, zamanla güncellenerek dördüncü faktör farklı bakış açılarına göre eklenmiştir. Bu bakış açıları arasında Marksizm, NeoKlasik ekonomik yaklaşım veya ekolojik ekonomi gibi kavramlar sayılabileceği gibi, yükselen bir trend olarak bilgi ekonomisi kavramı da sayılabilir.

Klasik Ekonomide Üretim Faktörleri

Klasik ekonomik yaklaşımda 3 temel üretim faktöründen bahsedilebilir. Bu ekonomik

1. Toprak ve Doğal kaynaklar
2. Sermaye
3. Emek

Temel olarak üretime girdi olan faktörler, bir üretimin gerçekleşebilmesi için üretim ekonomisinde bulunan kaynaklardır. Üretim ekonomisinin temelini oluşturan bu yaklaşımda ana aktant fabrikadır. Örneğin bir fabrikada üretim yapılabilmesi için fabrikanın bir yere kurulu olması gerekir, bu kurulu alanın kendisi, fabrikada işlenecek olan tarım, hayvancılık veya doğal kaynaklardan elde edilen madenlerin tamamı üretimin birinci faktörü olan toprak ve doğal kaynaklar arasında sayılabilir. Fabrikanın kurulması, işletilmesi, çalışan maaşlarının ödenmesi, hammadde temini veya tedarik zincirinin çalışması gibi süreçler için sermaye ihtiyacı ve fabrikadaki üretimin sürdürülebilmesi için emek ihtiyacı bulunmaktadır ve dolayısıyla, Sermaye ve Emek de ikinci ve üçüncü üretim faktörlerini oluşturmaktadır.

Klasik Ekonominin Dönüşümü ve Yeni Üretim Faktörleri

Üretim ekonomisinde klasik olarak yer alan bu üç faktör, günümüzdeki gelişmelerle değişmektedir. Örneğin, endüstri 4.0 ile insan kaynağına ihtiyaç duyulmadan tamamen robotlar ve yapay zeka ile yapılan üretim süreçleri, klasik ekonominin 3 faktöründen birisi olan emek girdisini tartışmaya açmıştır. Benzer şekilde, gelişen teknoloji ile birlikte, üretimin verimliliğini, hızını, kalitesini belirleyen Teknolojik seviye de bir girdi olarak kabul edilmeye başlamış veya bütün üretim kaynaklarının orkestrasyonu, üretimin başlaması için alınması gereken riskler ve üretim sürecindeki yönetim göz önüne alınarak girişimcilik de bir faktör olarak değerlendirilmeye başlanmıştır.

Marksist Yaklaşımda Üretim Faktörleri

Marksın yaklaşımına göre üretimin ana faktörü emektir. Marks emeği tanımlarken geniş bir tanımla konuya yaklaşmakta ve her türlü insan gücünü bu tanımın içerisine dahil etmektedir. Hatta, Marksa göre emek ve emek gücü kavramları ayrılmalıdır ve Marks tam olarak emek üzerinde durmaktadır. Buna göre Marksist yaklaşımda üretimin 3 faktörü aşağıdaki şekildedir:

• Emek
• Emeğin Konusu (Emek tarafından değişime uğrayan maddeler)
• Emeğin kullandığı üretim araçları

Bu yaklaşımda, merkezde emek olmakla birlikte, emeğin dönüştürdüğü her şey ve emeğin dönüştürürken kullandığı her şey üretimin faktörleri olarak görülebilir. Fabrika örneğine dönülecek olursa, fabrikanın girdisi kabul edilen hammaddeler birer emek konusu, fabrikada kullanılan bütün teknoloji ve makineler de birer üretim aracıdır.

NeoKlasik Yaklaşımda Üretim Faktörleri

Neoklasik yaklaşım, ana akım yaklaşım olarak görülebilir ve klasik ekonomide bulunan 3 faktörü (toprak, sermaye ve emeği) kabul ederek başlar ve bu faktörlere ilave olarak sıralanabilecek 4. ve hatta 5. faktörleri tartışır. Buna göre aşağıdakilerin her birisi ilave faktörler olarak görülmeye adaydır:

• Teknoloji: Üretim sürecinde teknolojinin etkisinden kaynaklı üretimin çıktılarının değişmesi söz konusudur. Burada iki farklı teknoloji girdi seviyesinden bahsedilebilir. Birincisi aynı çıktıyı etkileyen ve verimi, kaliteyi ve ekonomik değeri değiştiren teknoloji seviyesidir, ikincisi ise çıktıdaki paradigma değişimine sebep olan teknoloji seviyesidir. Örneğin günümüz motorlu arabalarının üretimi yapılan bir fabrikada, teknoloji seviyesi değiştikçe, yine araba üretilmekte ancak çok daha kaliteli, ucuza ve ekonomik değeri yüksek araba üretilebilmektedir. Bu birinci tip teknolojik girdiye örnek oluştururken, ikinci tip teknolojik etki için at arabasından motorlu araçlara geçiş düşünülebilir. Bu ikinci örnekte teknoloji etkisi ile çıktı olarak kabul edilen üründe paradigma değişimi yaşanmış, yine ulaşım için bir ürün üretilmekle birlikte teknoloji algıyı ve ürünün kendisini ve dolayısıyla üretim sürecini kökten değiştirmiştir.
• Girişim: Üretim faktörlerinin bir araya getirilmesi ve orkestrasyonunu sağlayan faktör olarak kabul edilebilir. Fabrika örneğinden devam edilecek olursa, bir fabrikanın kurulması için risk alan bir girişimci bulunur, sermayeyi bu fabrikanın kurulması için yatırıma dönüştürmek ve alternatif yatırımları arasında risk almak girişimcinin üretime ilk etkisi olarak görülebilir. Benzer şekilde liderlik başlığı da girişim altında incelenebilir. Örneğin çalışanlar (emek) veya yatırımcıları ikna ve motive etmek, teknolojik olarak yeni hayaller ve bu hayallerin üretim süreçlerinin tasarlanması girişimcilik altında incelenebilir. Bu anlamda, ampülün inovatif bir ekonomik varlığa dönüşmesi ve aslında teknolojik olarak mümkün olan ancak hiç üretilmeyen bir nesnenin üretimin konusu haline gelmesi örnek verilebilir. Girişimin devam eden üretim süreçlerinde, pazarlama, satış, lojistik, depolama, marka yönetimi gibi çok sayıda konuda senkronizasyon ve yönetim görevleri de bulunmaktadır. Bütün bu etkileri üretimin bir faktörü olarak düşünmek mümkündür ve girişimin gücüne göre üretim süreci ve üretimin çıktıları etkilenebilmektedir.
• Bilgi : toprak, üretim ve hizmet ekonomisinden sonra dördüncü seviyede sayılabilecek olan bilgi ekonomisi ile üretime dahil edilen bilginin etkisini de üretimin faktörleri arasında saymak mümkündür. Bilgi ekonomisi, üretimin konusunu değiştirmekte ve bilgiyi bir ürün olarak ortaya koymaktadır. Buna göre klasik fabrika üretiminin ötesinde mimari projeler, bilgiye dayalı avukatlık hizmetleri ve dosyaları, bilgisayar yazılımları, giysi tasarımları gibi çok sayıda somut olmayan ve ekonomik değeri olan üretimden bahsetmek mümkündür. Bu yaklaşımda emek kavramı, bilgi çalışanına dönüşmüş ve ekonomik model, bilgi ekonomisi olarak isimlendirilmiştir.