Ülker (yıldız kümesi)

Ülker
Ülker
	Ülker yıldız kümesinin DSS tarafından elde edilen renkli görüntüsü; Kaynak: NASA/ESA/AURA/Caltech
Gözlem verisi (Dönem J2000)
Takımyıldız	Boğa
Sağ açıklık (α)	03sa 47d 24s
Dik açıklık (δ)	+24° 07′
Sınıflandırma	II,3,r (Trumpler),; c (Shapley)
Tür	Açık Yıldız Kümesi
Açısal boyut ()	110,0'
Görünür büyüklük (V)	1,6 m
Yıldız sayısı	500
Parlak yıldız kadri	Alcyone, 2,86 m
Özellikler
Kırmızıya kayma (z)	18 ∙ 10-6
Dikey hız ()	5,41 km/sn
Uzaklık	443 Iy (135 pc)
Yaş	100 milyon yıl
	Keşif
Tarihöncesi (Tarihöncesi)
Katalog belirtmeleri
	M 45 • C 0344+239 • OCl 421 • Mel 22 • H 0346+24
	Wikimedia Commons'ta ilgili ortam
	Ayrıca bakınız: Açık yıldız kümesi, Liste

Ülker veya Süreyya (M45, Pleiades, Peren veya Pervin), bir açık yıldız kümesidir. Boğa takımyıldızında (Taurus) bulunur. Dünya'ya en yakın açık yıldız kümelerinden ve büyük olasılıkla da en ünlü ve çıplak gözle en iyi gözükenlerdendir. Ülker yıldız kümesinin yaklaşık 440 ışık yılı (135 parsek) uzaklıkta olduğu bilinmektedir.

Yıldız kümesinde son 100 milyon yıl içinde oluşmuş sıcak mavi anakol yıldızları başı çekmektedir. Gök bilimcilerin hesaplarına göre Ülker yıldız kümesi, gelecek yaklaşık 250 milyon yıl boyunca varlığını sürdürdükten sonra dağılacaktır.

Genel bilgiler değiştir

Bu küme, Hyades'in bir karış uzağındadır ve oldukça belirgin bir kümedir. Şekli küçük bir kepçeyi andırır. Birbirine çok yakın bu yıldızların kapladığı alan parmağınızın ucu kadardır. Böylesine sıkışık olmaları, bu kümeyi, ışıklı küçük bir grup haline getirmiştir. Ülker yıldız kümesi, fiziksel büyüklük ve yıldız sayısı bakımından Hyades'e çok benzer. Fakat Ülker yaklaşık 440 ışık yılı uzaklıkta olduğu için biraz küçük görünür.

Ülker'in teleskop kullanılarak ve uzun süre poz verilerek alınmış fotoğraflarında, bu yıldızların etrafında mavi renkli güzel bir "peçe" görülür. Bu yapı ilk kez 1859'da gözlenmiştir. Ülker kümesi, uzayın oldukça tozlu bir bölgesinde bulunmakta ve genç yıldızların parlak mavi ışığı, çevrelerindeki bu tozu aydınlatmaktadır. Bu durum, Ülker kümesinin uzun poz verilerek teleskopla alınmış başlıktaki fotoğrafında da görülmektedir. Çıplak gözle altı üyesinin görünmesine rağmen bu kümenin 100'den fazla üyesi olduğu bilinmektedir. Böylesi kümelerdeki yıldızlar, yaklaşık olarak aynı zamanlarda, aynı gaz ve toz bulutu içerisinde (aynı kimyasal element oranları ile) doğarlar ve uzayda hep beraber aynı yönde ilerlerler. Yani gerçekten "kardeş" sayılabilirler!

Ülker kümesinin yaşı astrofizikçilerle 60-100 milyon yıl olarak hesaplanmaktadır. Bu, yeryüzü tarihi açısından oldukça yakın bir dönemdir. Yıldızların yaşam öykülerini anlamada, bu türden aynı anda doğmuş, fakat farklı kütle ve özelliklerdeki yıldız gruplarını incelemek gök bilimcilere çok önemli ipuçları sağlamaktadır.

Mitoloji değiştir

1885 The Pleiades sembolist ressam Elihu Vedder tablosu

Yunan mitolojisinde Pleiades, "Yedi Kız Kardeş" olarak da bilinir. Gökyüzündeki görünümü Boğa'nın omuzundaki bir damga biçimindedir. Boğa'nın boynuzları, Hyades'den sola aşağıya Arabacı'ya doğru uzanır. Kümedeki yıldızların isimleri, Yunan mitolojisinde Atlas ve kızları Alcyone (Alsiyon ok.), Merope, Electra, Sterope, Celaeno (Selano ok.), Maia (Maya ok.) ve Taygete ile eşi Pleione'ye ayrılmıştır. Burçları, ekinlerin olgunlaşma zamanı ve deniz mevsiminde görünürdü. Efsaneye göre, Zeus, Titan'larla olan savaşında, zaferi kazandıktan sonra, savaşta karşı tarafı tutan Atlas'ı, yeri ve gökleri sırtında taşımaya mahkûm etmiş; giderek yeryüzü ve gökyüzü haritalarını içeren kitaplar, bu nedenle atlas diye isimlendirilir olmuşlardır. Bu gelenek günümüzde de sürmektedir. Ülker, yani bu yedi ilahi kız kardeşin güzel olduklarına inanılırdı. Güzellikleri nedeniyle Olympos'lu bazı tanrılarla ilişkileri de olmuştur.

Türk mitolojisinde değiştir

Ülker Takımyıldızı Türklerin en eski kozmolojik figürlerinden biridir.^[5] Anadolu’da mevsim döngüleri bu yıldız grubuna göre belirlenir. Yakut Türkleri'nin mitolojik inançlarına göre bir zamanlar gök kubbesi delikmiş. Gökteki deliklerden dünyaya soğuk doluyormuş. Soğuğu kesmek için, Yakutların efsanevî bir kahramanı 30 çift “kurt bacağı derisinden eldiven” dikerek üst üste giymiş ki elleri donmasın diye. Sonra göğe çıkarak Ülker'in yıldızları olan bu delikleri kapatmış.^[6]

İsimler değiştir

Ülker'in görünen yıldızları Yedi Kızkardeşler olarak da bilinir. Doğulu ve batılı pek çok şair, eserlerinde bu yıldız kümesine atıfta bulunmuştur. Bunlar arasında Homeros, Ömer Hayyam, Hafız, Sadi, Milton... sayılabilirler. Mehmet Akif'in Çanakkale Şehitleri şiirinde geçen "yedi kandilli Süreyya" da Ülker olmalıdır. Fakat pek çok insan çıplak gözle kümenin yalnızca altı yıldızını görebilir. Bir varsayıma göre, yıldız ve takımyıldızlara ilk kez isim verenler zamanında, kümedeki yedinci yıldız da görülebilecek kadar parlaktı veya her nasılsa yedinci yıldız da fark edilmiş olmalı. Eski denizciler, bu gruba yelken açma yıldızları derler, yalnızca Ülker'in gözüktüğü dönemlerde denize açılırlarmış. Görünmediği zamanlar fırtınalar yakın sayılırmış.

Yapısı değiştir

Ülker'in X-ışınları fotoğrafı yıldızları sıcak atmosferleriyle ortaya çıkarıyor. Yeşil kareler yedi parlak yıldızı gösterir.

Küme çekirdeğinin yarıçapı yaklaşık olarak sekiz ışık yılı, gelgit yarıçapı ise yaklaşık 43 ışık yılıdır. Küme istatistiksel olarak doğrulanan 1,000'in üzerinde yıldız içerir, ancak bu rakama henüz çözümlenmemiş ikili yıldızlar dahil değildir.^[7] Kümeye hakim olan genç, sıcak, mavi yıldızlardır ve gözlem şartlarına bağlı olarak çıplak gözle görülebilir. Kümenin toplam kütlesinin 800 Güneş kütlesi olduğu hesaplanmaktadır.^[7]

Kümede pek çok kahverengi cüce içerir, nesnelerin kütlesi Güneş'in kütlesinin %8'idir ve henüz çekirdekleri nükleer füzyon tepkimeleri yaratacak kadar ağır değil. Gök bilimciler, Ülker kümesi ve diğer küçük gruplardaki kahverengi cücelerin incelemeleri için büyük çaba harcamaktadırlar çünkü küçük kütleye sahip cisimler çok sönük olduklarından, belirlenmeleri son derece güç. Yeni keşifler, gök bilimcilerin kahveringi cücelere ilişkin geliştirdikleri teorileri karşılaştırma olanağı sunmakta. Gerçekte, varlığı bilinen kahverengi cücelerin atmosfer yapıları hakkında çok az bir bilgi birikimine sahibiz.

Ülker'in parlak yıldızları değiştir

Ülker'in haritası

Kümenin parlak yıldızları adlarını Yunan mitolojisinden almıştır: Sterope, Merope, Electra, Maia, Taygete, Celaeno ve Alcyone, yedi kızkardeşi temsil eder. Yine kümedeki parlak yıldızlardan Atlas onların babaları, Pleione ise anneleridir. Aşağıdaki liste kümenin parlak yıldızlarının ayrıntılarını vermektedir:

**Ülker'in Parlak Yıldızları**
Adı	Tanımlanan isim	Görünür parlaklık	Sınıflandırma	Uzaklık (Iy)
Alcyone	Eta (25) Tauri	2.86	B7IIIe	367
Atlas	27 Tauri	3.62	B8III	380
Electra	17 Tauri	3.70	B6IIIe	371
Maia	20 Tauri	3.86	B7III	360
Merope	23 Tauri	4.17	B6IVev	359
Taygeta	19 Tauri	4.29	B6V	373
Pleione	28 (BU) Tauri	5.09 (d.y.)	B8IVep	387
Celaeno	16 Tauri	5.44	B7IV	334
Sterope	21 and 22 Tauri	5.64;6.41	B8Ve/B9V	387
—	18 Tauri	5.65	B8V	367

Gözlem bilgisi değiştir

Ülker renkli çizimi

Bu kümenin amatör gözlemciler için en önemli özelliği, çıplak gözle her koşulda gözlenebilecek kadar parlak, bir o kadar da etkileyici olmasıdır. Ülker, parlaklığı sayesinde, şehirden bile gözlenebilir. Işık kirliliği olan bir ortamda, kümenin altı ya da yedi yıldızı seçilebilir. Karanlık bir yere giderseniz, Ülker'in en azından bir düzine kadar yıldızını görebilirsiniz. Çıplak gözle bakıldığında, kümenin yıldızlarının dizilişi, Büyük Ayı takımyıldızı'na daha doğrusu bir kepçeye ya da tavaya benzetilebilir. Ancak çok daha küçüğüne.^[8]

M45'i gözlemenin en iyi yolu, ona çıplak gözle ya da dürbünle bakmaktır. Çünkü, küme gökyüzünde 2° yani yaklaşık dört dolunay çaplı bir alanı kaplar. Ortalama bir teleskopun yaklaşık 1° çaplı alanı gördüğünü düşünürsek, bunu daha iyi anlarız. Buna karşılık, eğer ayrıntı görmek istiyorsanız bir teleskopa gereksinim duyacaksınız. Bu kümede görebileceğiniz en önemli ayrıntı parlak yıldızların etrafındaki Merope ve Maya bulutsularıdır. Bu bulutsular, henüz "çocuk yaşta" diyebileceğimiz bu yıldızları oluşturan bulutsunun artakalanıdır. Atlas ve Pleione, kepçenin sapında yer alır. Anne Pleione (5.1 kadir), Atlas'a göre (3.6 kadir) daha sönüktür ve ışık kirliliği olan yerlerde kolay görülemez. Aslında bu yıldızlar güzel bir çift oluştururlar. Eğer Pleione'yi çıplak gözle görmekte zorlanıyorsanız, ona bir dürbünle bakmayı deneyebilirsiniz.

Pleione'nin bir özelliğiyse değişen yıldız oluşu. Bu yıldız o kadar hızlı döner ki, düzensiz periyotlarla uzaya madde fırlatır. Bu sırada, yıldızın parlaklığı bir miktar artar; ardından da normalin altına iner. Yıldızın parlaklığında bu tür bir değişim en son 1972 ile 1987 yılları arasında meydana geldi. Bu sırada yıldızın parlaklığı, 4.8 ile 5.5. kadir arasında değişim gösterdi. Ülker'le ilgili bazı tarihi kayıtlarda, zaman zaman Pleione'nin kaybolduğundan söz edilir. Yıldızın değişen parlaklığa sahip oluşu bu durumu açıklıyor.

Yansıma bulutsusu değiştir

Hubble Uzay Teleskobu Merope yakınında yer alan Merope Bulutsusu

En belirgin bulutsu Merope'nin yakınında yer alan Merope Bulutsusu'dur. Bulutsu içerisinde yer alan çok sayıda küçük karbon taneciği ışığı yansıtır. Yansıma bulutsularının kendine özgü mavi rengi, karbon tozunun mavi ışığı kırmızı ışığa oranla çok daha verimli dağıtması nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Bu bulutsuların parlaklığı, yansıtan taneciklerin büyüklük ve yoğunlukları ile komşu yıldız(lar)ın rengine ve parlaklığına bağlıdır. Merope'ye doğru ilerleyen bulutsu, yıldızdan kaynaklanan güçlü ışınımın basıncıyla itiliyor. Bulutsunun içerdiği toz gibi gaza oranla daha iri olan parçalar, bu "rüzgara" karşı daha dayanıklı oldukları için, hızları fazla kesilmiyor. Birkaç milyon yıl sonra, bu bulutsu ışınımın basıncına dayanamayıp dağılacaktır.

Olası gezegenler değiştir

Spitzer Uzay Teleskobu'nun ve Gemini Rasathanesi'nin elde ettiği derin kızılötesi görüntüleri analiz eden astronomlar, küme içerisinde, Güneş'inkinden biraz daha büyük bir kütleye ve parlaklığa sahip olan ve olağanüstü sayıda sıcak toz parçacıkları ile çevrili HD 23514 adlı bir yıldız keşfettiler. Bu, HD 23514'ün civarında bir gezegen oluşumunun varlığına kanıt olabilir.^[9]

Ayrıca bakınız değiştir

Ülker (mitoloji)

Kaynakça değiştir

^ ^a ^b ^c ^d ^e "SIMBAD query result". M 45 -- Open (galactic) Cluster (İngilizce). Simbad, Centre de Données astronomiques de Strasbourg. 16 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2010.
^ ^a ^b ^c ^d ^e "Messier Object 45". Open Cluster M45 , type 'c', in Taurus (İngilizce). Students for the Exploration and Development of Space. 2 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2010.
^ Percival, S. M.; Salaris, M.; Groenewegen, M. A. T. (2005), The distance to the Pleiades. Main sequence fitting in the near infrared 6 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Astronomy and Astrophysics, v.429, p.887.
^ Zwahlen, N.; North, P.; Debernardi, Y.; Eyer, L.; Galland, F.; Groenewegen, M. A. T.; Hummel, C. A. (2004), A purely geometric distance to the binary star Atlas, a member of the Pleiades 6 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Astronomy and Astrophysics, v.425, p.L45.
^ Eski Türk Dünyasında Kronoloji Yöntemleri, Louis Bazin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ocak 2011, ISBN 9789751624260
^ Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Cilt-1)
^ ^a ^b Adams, Joseph D.; Stauffer, John R.; Monet, David G.; Skrutskie, Michael F.; Beichman, Charles A. (2001), The Mass and Structure of the Pleiades Star Cluster from 2MASS 6 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Astronomical Journal, v.121, p.2053.
^ Norton's Star Atlas, 1959; A.P. Norton,J.G. Inglis; Sky Publishing Corparation, MA, USA.
^ "Planets Forming In Pleiades Star Cluster, Astronomers Report". 2007. 13 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2012.

Dış bağlantılar değiştir

M45 imaged with a semiprofessional amateur-telescope.
The Pleiades (M45) At the astro-photography site of Mr. T. Yoshida.11 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Photos and information on the Pleiades from the University of Calgary
Information on the Pleiades from SEDS2 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Information and images from the Anglo-Australian Observatory
WEBDA open cluster database webpage on Pleiades cluster30 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - E. Pauzen (Univ. Vienna)
NightSkyInfo.com: The Pleiades14 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Maya Astronomy
Doppler Imaging: Results first Doppler image of a Pleiades solar-type G dwarf - HII314, Strassmeier & Rice 2001, A&A 377, 264

Messier Kataloğu

Bahar açısına göre önceki: M 77 | Bahar açısına göre sonraki: M 79
Katalog sırasına göre önceki: M 44 | Katalog sırasına göre sonraki: M 46

Bakmak istediğiniz cisminin resmini seçiniz